Kunst op Zondag | Kapitalisme en de menselijke factor

Deze week begonnen we aan een serie over kapitalisme. Omdat dat op zijn minst een fikse opknapbeurt nodig heeft, misschien zelfs aan vervanging toe is. Joseph Beuys verklaarde ooit dat de menselijke creativiteit het ware kapitaal is. In de installatie 'Das Kapital Raum 1970-1977' vatte hij zijn ideeën daarover samen. En hoe dat dan gaat met een kunstwerk: Erich Marx (geen familie van…), zoon van een fabrieksarbeider en later rijk geworden met een bouwonderneming, kocht het werk van Beuys voor ruim vier miljoen en gaf het in permanente bruikleen aan het Hamburger Bahnhof museum voor modern kunst in Berlijn. In september 2020 overleed deze kunstverzamelaar en in 2022 droeg zijn familie een deel van zijn collectie over aan het museum. De installatie was gemaakt voor de 1980 biënnale in Venetië en daarna weer opgebouwd in het museum voor moderne kunst in Schaffhausen (Zwitserland). Een en ander met financiële steun van een paar ondernemende kunstverzamelaars. Dat museum ging failliet toen, na jarenlange gerechtelijke procedures, het gedwongen werd het kunstwerk aan die kunstverzamelaars te geven. Die het weer verkochten aan Erich Marx. Intermezzo: kijk hier naar een gesprekje in 2019 met Erich Marx. Joseph Beuys sloot zich later aan bij de politieke partij Die Grünen, die in 1998 gefuseerde met Bündnis 90. Deze partij werd in 2021 met 118 zetels de derde grootste partij in de Bondsdag (het Duitse parlement). In dit filmpje (5 min. 38) werd hij (in 1980) doorgezaagd over de haalbaarheid van een ander politiek denken over kapitaal. https://www.youtube.com/watch?v=LU_QzGAPyvg Nu zal de hardcore neoliberaal, vol onbegrip aangaande de menselijke factor,  zeggen: Allemaal leuk en aardig dat creativiteit in vrijheid het ware kapitaal is, maar heeft dat nog enige waarde? Nou vooruit, laten we binnen het denkraam van het kapitalisme blijven. De toegevoegde waarde van cultuur en media in Nederland is 26,5 miljard euro. Dat is 3,4% van het bruto binnenlands product (bbp) en daarmee ongeveer even groot als het belang van toerisme. (Bron CBS: Satellietrekening cultuur en media 2018, CBS 2021) En hier wat begrijpelijker weergegeven: de waarde van de scheppende mens (Cultuur langs de economische meetlat) https://www.youtube.com/watch?v=_ALU9XhUEd0 Tot slot twee werken uit de oude doos. Twee werken die best een hedendaagse uitvoering mogen krijgen. Kort door de bocht geformuleerd gaan ze over menselijk kapitaal. Ofwel de motor van het kapitalisme. Dulce Pinzón maakte in de periode 2004 – 2008 een serie foto’s met als titel The Real Story of Superheroes: Mexicaanse immigranten poseren als superhelden in hun werkomgeving. Ze dragen aan twee economieën bij. Aan de Amerikaanse economie met hun werk en verblijfuitgaven. En aan de Mexicaanse economie door geld naar het thuisfront te sturen. Wonder Woman (medewerkster wassalon) stuurt 150 dollar per week naar haar familie. Johnny Storm, ofwel de ‘Human Torch’ (werkt als kok) stuurt 350 dollar per week naar huis. In 2007 voerde Santiago Sierra het project ‘La Trampa’ (De val) uit. In het cultureel centrum Centro Cultural Matucana 100  in Santiago de Chili werden dertien prominenten uitgenodigd. Onder hen de  voorzitter van de Kamer van Afgevaardigden en zijn secretaris-generaal, de minister van Defensie, de rector van de Universiteit Diego Portales, een gerenommeerde kunstcriticus, de directeur van het Museum voor Hedendaagse Kunst en journalisten van grote kranten. Ze namen een drankje, een hapje en één voor één werden ze een lange gang ingestuurd. Een gang waar nog aan gebouwd werd. Die kwam uit bij de deur naar een theaterzaal waar ze niet verder door konden. Ze openden deur en zagen…… https://www.youtube.com/watch?v=uKZpkzcewPs … 186 streng kijkende Peruviaanse arbeiders. Op de terugweg leek de gang veranderd en kwam de bezoeker buiten te staan. Daar werden vriendelijk bedankt voor hun medewerking. In dit filmpje (34 min.) een totaalbeeld: linksboven de genodigden aan de borrel, rechtsboven de gang, linksonder de deur, rechtsonder de zaal. Het moet nog maar eens worden vastgesteld: De bouw van theaters, voetbalstadions, de schoonmaak van die gebouwen, de aanleg van glasvezelkabels, asperge- en tomatenpluk, zonder de menselijke factor…..

Foto: Beuys in Stockholm, Moderna Museet (1971) © Schloss Moyland Beuys Archive © foto WL.

Kunst op Zondag │ verkent Beuys en de Sjamanen

VERSLAG - Bij onze Oosterburen is het Joseph Beuys jaar begonnen. Beuys is een van de belangrijkste en meest controversiële kunstenaars uit Duitsland uit de late 20ste eeuw. In 2021 herdenkt Duitsland de honderdste geboortedag van Joseph Beuys. Een jaar lang worden alle facetten van zijn kunstenaarschap belicht in talrijke tentoonstellingen in de deelstaat Noordrijn-Westfalen. Voor Kunst op Zondag begin ik mijn Beuys-reis in Schloss Moyland, net over de grens bij Emmerich/Kleve.

Beuys en de Sjamanen Schloss_Moyland © foto Wilma_Lankhorst

Beuys en de Sjamanen in Schloss Moyland (D) © foto Wilma Lankhorst.

De drijfveren van Beuys

Twee zaken hebben Joseph Beuys (*1921 in Krefeld, †1986 in Düsseldorf) als mens en kunstenaar bijna levenslang bezig gehouden: zijn voortdurende onderzoek naar de essentie van kunst en zijn nooit aflatende speurtocht naar het fenomeen trauma en traumaverwerking. Beide zaken hebben er onder andere toe geleid dat Beuys ‘activisme als kunstvorm’ ontwikkelde. Veel van Beuys’ werk heeft betrekking op zijn persoonlijk leven en daaruit voortvloeiende levenservaringen. Centraal hierin staan de ervaringen tijdens de Tweede Wereldoorlog. In 1936 sluit hij zich aan bij de Hitlerjugend. In 1941 meld de twintigjarige Beuys zich vrijwillig bij de Luftwaffe. Op 16 maart 1944 stort Beuys met ‘zijn’ Stuka neer bij Znamenka, een dorp op de Krim (Sovjet Unie).

Steun ons!

De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.

Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.

Closing Time | Düsseldorf

Het zijn Engelsen. Die stijve harken van Teleman met dat leuke liedje. En ik was dus op het verkeerde been gezet door de bandnaam en de song: ik dacht dus dat het een Duitse band was. Dat kun je toch ook wel zien. Ik ben zelf 1 keer in Düsseldorf geweest. En daarvan kan ik mij nog de leuke havenbuurt herinneren met moderne architectuur en het museum waar M. dwars door een kunstwerk van Joseph Beuys liep en daarop een berisping kreeg van de suppoost.

Foto: rocor (cc)

Kunst op Zondag | De kunst van een lesje leren

Zo’n kabinetsformatie is geen a-b-ceetje. Vooral omdat er eentje zich voor dood houdt en de tijd neemt om te kijken hoe de hazen lopen. De dans om de macht strompelt nog wel even verder. Omdat de ‘premier danseur’ machtseigenwijs is en de anderen het vertikken hem voorgoed een lesje te leren.

Een lesje leren, hoe doe je dat eigenlijk? Vandaag bieden we uw drie performances en we adviseren u dringend deze alle drie helemaal tot u te nemen.

Les 1.

Dit jaar had Joseph Beuys honderd jaar kunnen worden, ware het niet dat hij kort voor zijn 65e overleed. Hij was graficus, beeldhouwer, performancekunstenaar en politicus, onder andere als mede-oprichter van Die Grünen. Niet te beroerd om een clipje op te nemen en ‘Sonne statt Reagan’ te zingen.

Beuys was ook een meesterlijke leraar. Hij kon een complex iets als kunst uitleggen aan een dode haas.

Joseph Beuys – How to Explain Pictures to a Dead Hare, 1965.

Les 2.

Dat lesje is door menigeen goed onthouden. John Baldessari reageerde op de les van Beuys.

John Baldessari – Teaching a Plant the Alphabet 1972 (start vanaf 1 minuut 50″).

Les 3.

Foto: robayre (cc)

Kunst op Zondag | Kunstpost

In tijden van corona elkaar een aardigheidje sturen…

Tijdens de eerste lockdown in maart gebeurde het volop. Als blijk van waardering voor het zorgpersoneel, om mensen in verpleegtehuizen een hart onder de riem te steken, om er met elkaar toch nog iets leuks van te maken. Zo hielden we dat vol.

Nu de tweede lockdown een feit is, adviseren wij u (niet dringend, niet verplicht, gewoon vriendelijk): stuur eens een stukje kunstpost, beter bekend als ‘mail art’.

Mail art kent geen nauwe definitie. Door kunstenaars gemaakte ansichtkaarten, brieven en postzegels zijn de meest voor de hand liggende poststukken.

Maar er werd ook kunst verstuurd met alle middelen die het voormalig staatsbedrijf PTT (Post, Telegraaf, Telefonie) beschikbaar stelde. Dus ook met telegrammen, faxen, telex, en modem.

Mail art was (en is?) ook een manier om de regels voor postverzending wat op te rekken. Mocht een postbedrijf verzending  weigeren als op een druk beschilderde envelop het adres van bestemming amper was te ontwaren? En hoe zat dat als een ansichtkaart van hout of steen bleek te zijn?

Joseph Beuys, Magnetische Postkarte – 1975, Filzpostkarte – 1985, Holzpostkarte – 1974.
cc Flickr rocor photostream Joseph Beuys Magnetische Postkarte, 1975

Veruit de meest toegepaste technieken zijn de collage (het papieren knip- en plakwerk) en mixed media (o.a. papier, textiel, biologisch materialen, plastics). Borduur eens een kaartje, zoals Natalie Ciccoricco doet dat op vintage ansichtkaarten.

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Doe het veilig met NordVPN

Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.

Foto: Tim Jokl (cc)

Kunst op Zondag | Schoolbord

Al associërend kom je nog eens ergens. Tijdens mijn zoektocht in het virtuele naar werk van Kader Attia kwam ik bovenstaande foto tegen. Een pot met couscous, gebruikt door Kader Attia in “Untitled (Ghardaïa)”. En een pot met krijtjes, gebruikt door Joseph Beuys bij lezingen die hij in het museum Tate Modern heeft gehouden.

Beuys kalkte tijdens die lezingen hele schoolborden vol, die uiteraard ook bewaard zijn gebleven. Met name zijn lezingen in de 70’er jaren, waarin hij er zeker over was dat

Only art is capable of dismantling the repressive effects of a senile social system that continues to totter along the deathline: to dismantle in order to build A SOCIAL ORGANISM AS A WORK OF ART.

Joseph Beuys – ‘I Am Searching For Field Character’, 1973/74.
cc Flickr Suzanne Gerber photostream Joseph Beuys I Am Searching For Field Character, 1973-74 at Hamburger Bahnhof, BerlinFor the lecture: ‘The Social Organism – A Work of Art’, Bochum, 2 March 1974.
cc Flickr dou_ble_you photostream Joseph Beuys. For the lecture The Social Organism - A Work of Art, Bochum, 2 March 1974

U snapt het al: al associërend kwam ik dus op de B van

Bord. Bordkrijt. Om precies te zijn Schoolbord, in het Engels ‘Blackboard’. Wat bij mij een stukje nostalgie oproept, omdat ik in een grijs verleden een onderwijzersopleiding heb genoten (jawel, genoten,want dat was toen leuk) waar één van de vakken ”bordschrijven en tekenen” was.

Foto: peterned (cc)

Kunst op Zondag | 1000 + 1 in de eeuwigheid

Ik kan duizend dingen bedenken waarom een kunstenaar ook maar iets doet. Maar ik kan slechts één handvol dingen bedenken waarom een kunstenaar zevenduizend eiken plant. Of duizend kraanvogels vouwt. Of duizend hamburgers op een vloer tentoonstelt.

In dat handjevol dreint één zin rond: gaat het misschien om de eeuwigheid?

Duizend dingen, zelfs al zijn dat dagen, zijn natuurlijk een peuleschil in de eeuwigheid. Excuses voor het cliché. Toch dringt de gedachte over eeuwigheid zich op bij duizendvoudige kunst, zich eindeloos herhalende kunst en reusachtige, monumentale kunst. Zijn dat nou pogingen duurzame kunst van naam te maken of niet?

De Letters van Utrecht is een poging een eeuwig evoluerend gedicht in de publieke ruimte te maken. Onder andere geïnspireerd door de 7000 eiken van Joseph Beuys en mede mogelijk gemaakt door publieksparticipatie.

Elke zaterdag, tussen 13.00 en 14.00 uur wordt een letter aan het gedicht toegevoegd. Op 23 februari 2018 is de duizendste letter te verwachten. De organisatoren hopen dat als Utrechters dit eeuwen blijven doen, zij “met de lijn van zinnen letters schrijven in de plattegrond van de veranderende stad”.

Hier een impressie van hoe zo’n “steentje bijdragen” er aan toe kan gaan.

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Foto: Joan (cc)

Kunst op Zondag | Duizend

Een beetje kunst loopt in de duizenden…

Joseph Beuys7000 Eichen, 1982 – 1987.
Stadsbebossing in plaats van stadsbeheer, herbebossing van de wereld. Dat had Beuys in gedachten toen hij de stad Kassel 7000 eiken wilde schenken. Elke eik vergezeld door een basaltsteen. Start van het projekt in 1982 bij Documenta 7. De laatste eik werd in 1987 door zijn zoon geplant, Beuys was inmiddels op 23 januari 1986 overleden. Op deze foto de eerste en de laatste eik voor het Fridericianum museum in Kassel.
cc Flickr Wolfgang Staudt photostream documenta 12 Kassel Germany
Damien HirstA Thousand Years, sinds 1990.
Hirst, bekend van de schedel met duizenden diamanten of de duizenden vlindervleugeltjes, vindt zelf A Thouand Years zijn beste werk ooit.

Vliegen doen zich te goed aan een koeienkop en sterven een wisse dood in de vliegenvanger (de Insect-O-Cutor). Natuurlijk over leven en dood. Vanaf 2009 negen keer tentoongesteld.
cc Flickr Isabell Schulz photostream A Thousand Years

Jacqueline VerhaagenDuizend dagen, 1997.
Holle en bolle spiegels draaien rond in vijf trapezes,verdeeld over de twee vides in de centrale hal van een school. Ze tonen een voortdurend veranderend en vervormd beeld van de omringende ruimte en de toeschouwers. De spiegels projecteren het invallende licht naar de grijsblauwe achterwanden. Voor ieder seizoen is een andere choreografie ontworpen.

Foto: Ian Abbott (cc)

Kunst op Zondag | Bommenwerpers

In de vorige KoZ werd even verwezen naar de B52 Lipstick bommenwerper van Wolf Vostell. En toen dacht ik: bommenwerpers, waar heb ik die meer gezien?

Ik zie ze het liefst niet. Hooguit als schroot. In 2012 deden graffiti kunstenaars er nog wat aardigs mee op een vliegtuigkerkhof in Arizona, USA. Afgedankt luchtmachttuig. Hier een restant van een militair vrachtvliegtuig, nu meer dan duidelijk gekarakteriseerd als oorlogsmateriaal.
cc Flickr Alan Wilson photostream Douglas C-117D 'Phoenix in Metal' 17177

Over dat kerkhof maakte Ahmet Ogut het filmpje ‘Things We Count’. De camera gaat langs het vliegtuig terwijl ze in het Koerdisch, Turks en Engels geteld worden.

Wat in de vliegerij ‘nose art’ wordt genoemd (kunst op de neus van vliegtuigen), is in het militair industrieel complex een manier om lollig te doen met bommenwerpers en gevechtsvliegtuigen. De meeste versieringen (pin ups) maken volslagen duidelijk dat oorlog voeren niets anders is dan macho je pik achterna lopen.
cc Flickr RV1864 photostream WW2 Nose Art

Als bommenwerpers en gevechtsvliegtuigen, non-actief, wel getoond worden, wat is dan de beste manier? Als oorlogsmonument?

Door heel ons land zijn restanten van bommenwerpers uit de Tweede Wereldoorlog te vinden, als onderdeel van monumenten ter herinnering aan de vliegers die omkwamen toen hun toestel hier neerstortte. De meesten kwamen terug van de bombardementen die ze in Duitsland hadden uitgevoerd. Op de terugweg werden sommigen door Duitse gevechtsvliegtuigen verrast.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Foto: thierry ehrmann (cc)

Kunst op Zondag | Marx

Karl Marx was een Duitse schilder. Voor een paar miljoen euro kocht verzamelaar Erich Marx “Das Kapital” van Joseph Beuys.

Vandaag een kapitaal aan kunst van Marx.

Annette Marx – do you believe in red moments?
© Annette Marx do you believe in red moments

Aaron MarxBuilders of the Universe.
© Aaron Marx - Builders of the Universe

Robert Ernst Marx – No.
© Robert Ernst Marx - No

Mieke Marx – Installatie in de der Aa-kerk, Groningen, i.s.m. Martin Fenne.
© Mieke Marx – Installatie in de der Aa-kerk, Groningen, i.s.m. Martin Fenne

Lesley Patterson-MarxLittle Lady Harmonica Book.
© Lesley Patterson-Marx Little Lady Harmonica Book

Joachim Marx – untitled.
© Joachim Marx - untitled

Max Marx –  Angry bird.
© Max Marx - Angry bird.

Kate Marx – Remnant #5.
© Kate Marx - Remnant #5

Gerhard MarxFire Walker (i.s.m. William Kentridge).
cc Flickr Zunelle Cairns photostream The Fire Walker by William Kentridge and Gerhard Marx

Kristine Marx – video bij ‘Littoral’ van componist John Supko (waarin o.a. teksten van Cees Nooteboom). Muziek uitgevoerd door het fluit/percussie duo Due East.

Meer Marx?

Roberto Burle Marx was landschapsarchitect en schilderde ook niet onverdienstelijk. Enid Marx, een ver nichtje van de grote Karl Marx, was schilderes en ontwerpster. Hellmuth Marx was een Oostenrijkse beeldhouwer.

De Zuid-Afrikaanse Maja Marx maakt onder andere kunst in de openbare ruimte. Bijvoorbeeld: Pedestrian Poetry. Stefan Marx maakt statements in prints en drukwerk, zoals “Dawn is mine but I will share it”.

Oh ja, en Harpo Marx schilderde ook.

Volgende