Is intimiteit met techniek wel mogelijk?

Universitair docent Maarten van der Sanden vraagt zich af of je de term ‘intiem’ wel kunt gebruiken als je het over technologie hebt. Hij is één van de winnaars van de blogwedstrijd Intieme technologie van het Rathenau Instituut. In de communicatie over ‘intieme’ techniek moeten we zuinig zijn met het woord intiem. De veelzijdige betekenis van het begrip intiem bemoeilijkt en vertekent de inhoud van de mogelijke dialoog met het publiek over deze zich ontwikkelende techniek. In de discussie over gentechnologie maakt het nogal uit of je praat over modificatie of manipulatie. Dezelfde subtiliteiten, weliswaar op een ander vlak, spelen ook een rol in het gesprek over ‘intieme’ techniek. Een intieme relatie tussen mensen gaat volgens sociaalpsychologen over fysiek, emotioneel en spiritueel samen komen of samen zijn. Intimiteit ontstaat uit sociale interactie, wederzijdse verwachtingen en het aanraken. Intiem is een emergent begrip en techniek is hierin faciliterend. De relatie tussen mens machine manifesteert zich, volgens het Holland DOC filmpje op de website van het Rathenau Instituut, in techniek die tussen mensen staat, techniek die over mensen gaat en techniek die als mensen is. Sociale media gaan vooral over de eerste, het Elektronisch Patiënten Dossier over het tweede en humanoids geldt als een uitwerking van de derde. Geen van deze drie vormen van techniek voldoet op dit moment aan werkelijk intiem contact dat bestaat uit de drie-eenheid van fysieke, emotionele en spirituele nabijheid.

Door: Foto: copyright ok. Gecheckt 23-11-2022
Foto: copyright ok. Gecheckt 29-09-2022

Hoe internet mijn brein verwoestte

, door

Wetenschapsjournalist Amanda Verdonk betreurt het verlies van haar concentratievermogen, met dank aan het internet. Zij is met deze blogpost één van de winnaars van de blogwedstrijd Intieme technologie van het Rathenau Instituut.

Zomer, 2011. Het was zonnig en warm, en ik zat in de tuin het boek ‘Hoe verandert internet je manier van denken?‘ te lezen. Een verontrustend, maar vooral ook herkenbaar boek over de invloed van internet en smartphones op ons leven en denkpatroon. Een computer, zo lees ik, “is erop ingericht om je aandacht te verstrooien. Het schermt je niet af tegen afleidingen uit de omgeving – het zorgt juist voor extra afleiding. Woorden op een computerscherm zitten in een lawine van concurrerende pixels.”

Wat een mooie quotes, denk ik als journalist meteen. En wat doe ik? Ik grijp mijn smartphone erbij om die quotes gelijk via Twitter met de wereld te delen. Waardoor ik mijn aandacht niet meer bij het boek kan houden en de boodschap van het boek dus gelijk kracht wordt bijgezet: voor mij is het al te laat. Internet heeft mijn hersenen al zodanig beschadigd dat het lezen van een vlotgeschreven boek van kaft tot kaft er niet meer in zit. Dat bleek ook inderdaad, want ik heb het maar voor de helft gelezen. Ik voel me steeds dommer worden.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Mededeling

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Mededeling

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Foto: copyright ok. Gecheckt 27-09-2022

Mijn iPhone, mijn zelf

, door

Techniekfilosoof Bibi van den Berg denkt dat gepersonaliseerde informatie zal gaan bijdragen aan de vorming van onze identiteit. Een nieuwe aflevering in de serie Intieme Technologie van het Rathenau Instituut.

‘Identiteit’ is een van de meestbesproken thema’s van het afgelopen decennium, in de media, de politiek en in de wetenschap. Wie zijn wij, hoe is dat zo gekomen, en waarom? In welke mate bepaalt onze biologische systeem wie wij zijn, en in hoeverre spelen opvoeding en omgeving een rol? En wat is de impact van grote sociaal-maatschappelijke veranderingen, zoals de opkomst van globalisering, de toenemende individualisering, het afkalven van een traditioneel ankerpunt zoals religie, en het toenemen van persoonlijke vrijheid?

In tijden van technologische hoogspanning dringt zich bovendien de vraag op of onze identiteiten aan veranderingen onderhevig zijn als gevolg van het gebruik van technologie, of in relatie tot technologie. Zijn wij andere mensen geworden door ons intensieve gebruik van het internet, of drukken we andere kanten van onszelf uit nu we allemaal zijn uitgerust met een iPhone of een andere slimme telefoon? En hoe gaat dat verder met onze identiteiten, naarmate onze wereld steeds verder getechnologiseerd wordt, naarmate we steeds ‘intiemer’ met technologie gaan leven?

Belangrijke anderen

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Open source intimiteit

, door

Volgens podiumkunstenaar Jan van den Berg zal technologie in de toekomst zo eigen worden als een orgaan. Een nieuwe aflevering van Intieme Technologie.

Het begrip ‘intieme technologie’ markeert een transitie. Een overgang van een tijdperk waarin er slechts sprake was van eenzijdige intimiteit tussen mens en technologie, naar een periode van wederkerigheid in de relatie. Een wederkerigheid die ik open source intimiteit zou willen noemen.

Ooit was het beroeren van de aan-en-uit-knop zo ongeveer het enige, werkelijk intieme contact tussen mens en technologie. Tegenwoordig zullen weinigen hun omgang met de elektrische tandenborstel, de pacemaker, de dildo of de afstandsbediening nog als intiem ervaren. En terecht. Op grond van één van de (ironische) definities van technologie is zij immers ‘alles wat na mijn geboorte werd ontwikkeld’. Dat sociale media, medische zelftests en knuffelrobots zich in onze privésfeer nestelen, dunkt me eerder een gevolg van het feit dat we allang intiem met (IT-) technologie zíjn, dan dat er nog iets extra’s –meer intimiteit?– aan wordt toegevoegd (afgedaan?). En het gegeven dat er met die zogenoemde intieme technologie ook gevoelige, persoonlijke informatie kan worden uitgewisseld, lijkt me nou juist essentieel voor intimiteit. Evenals het besef dat ze kapot kan! Tussen mensen, tussen technologieën, én tussen technologie en mens.

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

Mededeling

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

Mededeling

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Foto: copyright ok. Gecheckt 11-03-2022

De strijd voor het behoud van gebarentaal

, door

Intieme technologie  kan emanciperend werken. Maar lang niet altijd. De opkomst van het cochleair implantaat heeft bijvoorbeeld de verspreiding van gebarentaal geen goed gedaan, volgens socioloog Stuart Blume in deze nieuwe aflevering van Intieme Technologie.

Vanuit technisch oogpunt is een cochleair implantaat een prachtig staaltje van technologie. Het implantaat bestaat uit een elektrode die via een operatie wordt ingebracht in het binnenoor (slakkenhuis of cochlea), een microfoon (die eruitziet als een gehoorapparaat) en een ontvanger. Hiermee kunnen doven bij wie een gewoon gehoorapparaat niet werkt, toch op een bepaalde manier horen. Ik heb geen cochleair implantaat, noch iemand anders in mijn familie. Toch heeft deze technologie twintig jaar geleden een belangrijke rol in mijn leven gekregen.

Wondertechnologie

Dit begon in mei 1989, toen bij mijn zoon Jascha, die toen 18 maanden oud was, werd vastgesteld dat hij doof was. De schok en de zorgen die dit nieuws teweegbracht, zullen niet verschillen van wat alle ouders voelen als ze horen dat er iets met hun kind aan de hand is. We begonnen gebarentaal te leren, maar eigenlijk bleven we stiekem hopen dat alles weer in orde zou komen dankzij de medische wetenschap. Wanhopig op zoek in de medische literatuur, kwam ik op het spoor van het cochleaire implantaat. Het was toen net ontwikkeld in Australië, en in Nederland waren nog maar net de eerste implantatieoperaties uitgevoerd. Een krantenkop suggereerde dat het hier om een soort wondertechnologie ging. We besloten een KNO-arts te raadplegen, om te horen of dit iets voor Jascha was. Hij vertelde ons dat dit in de toekomst misschien kinderen als Jascha kon helpen. Maar nu nog niet. Ik besloot de ontwikkelingen nauwlettend te volgen en (niet minder belangrijk) uit te vinden waar de operaties werden gedaan.

Foto: copyright ok. Gecheckt 12-10-2022

Tietje of flesje drinken: de grenzen van evidence based policy

, door

Kan de wetenschap de controverse over borstvoeding en flesvoeding oplossen? Nee natuurlijk niet, constateert Antoinette Thijssen. Ze is Hoofd Communicatie bij het Rathenau Instituut.

Tot mijn grote genoegen zat ik laatst aan bij een dinerconference gehouden ter gelegenheid van het 25-jarig bestaan van het Rathenau Instituut. In de Ridderzaal spraken ruim 200 hoogwaardigheidsbekleders uit politiek, beleid, wetenschap, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties met elkaar over evidence based policy. Die term slaat op het wenkende perspectief dat beleid rechtstreeks wordt gebaseerd op wetenschappelijke inzichten. Een mooi streven dat in de praktijk nog wel eens lastig blijkt. Denk maar het klimaatdebat. En aan de mislukte vaccinatiecampagne tegen HPV dat baarmoederhalskanker veroorzaakt. Beide cases worden veelvuldig aangehaald in de discussies over evidence based policy.

Eén onderwerp wordt, gek genoeg, nooit in dit verband genoemd. En dat is borstvoeding. Jammer, vind ik dat, want als er één thema is waarbij bij uitstek te zien is hoe ingewikkeld de relatie tussen wetenschap en beleid is dan is het wel bij borstvoeding.

Op het eerste gezicht lijkt er weinig aan de hand te zijn. Er is een grote berg wetenschappelijk bewijs dat borstvoeding gezonder is dan kunstvoeding. Dat geldt niet alleen in ontwikkelingslanden, maar ook in de westerse wereld. Studies wijzen uit dat borstgevoede kinderen minder kans hebben op het ontwikkelen van overgewicht en allerhande allergieën, op chronische luchtweginfecties en astma, en op bepaalde aandoeningen zoals de ziekte van Crohn. Daar komt nog bij dat het geven van borstvoeding de hechting tussen moeder en kind zou bevorderen. Niet voor niets zegt de Wereldgezondheidsorganisatie dat baby’s minimaal zes maanden, maar liever nog twee jaar borstvoeding zouden moeten krijgen. Niet voor niets promoten overheden het geven van borstvoeding. Niet voor niets is er een verbod op reclame voor kunstvoeding voor baby’s onder de zes maanden.

Doneer!

Mededeling

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Borstvoedingcultuur

, door

De blogpost over borstvoeding van Sabine Roeser op deze website maakte heel wat los. Rathenau-onderzoeker Floortje Daemen beschrijft haar eigen ervaringen met de Nederlandse ‘borstvoedingscultuur’.

Met de slogan “borstvoeding is het beste voor je baby” werd ook ik om de oren geslagen in mijn eerste kennismaking met borstvoeding. Ik zat hoogzwanger samen met een handjevol andere aanstaande ouders in een morsig zaaltje te luisteren naar een weinig inspirerend verhaal over borstvoeding. Als ik zou twijfelen over borstvoeding, zou deze voorlichting mij niet over de streep hebben getrokken. Inmiddels genieten mijn zoontje en ik al ruim 16 maanden van borstvoeding en dat is voor Nederlandse begrippen uitzonderlijk lang. Toch begint 81% van de kersverse moeders met borstvoeding. Na 6 maanden is daar nog maar 13% van over, aldus een TNO-onderzoek. Dat verbaast mij niet, want één ding is mij duidelijk geworden de afgelopen 16 maanden: we hebben geen borstvoedingscultuur in Nederland. Ik hoor je denken: ‘een borstvoedingscultuur’ wat is dat nou weer? Zeker verzonnen door de ‘borstvoedingsmaffia’? Nee hoor. Het is mij gewoon opgevallen dat Nederland geen borstvoedingsvriendelijk land is.

Zo heb ik mensen om me heen hun verbazing horen uitspreken over hoe moeders ‘zomaar’ hun borst in het openbaar tevoorschijn haalden om hun kindje te voeden. Er ligt kennelijk een taboe op je kindje uit de borst voeden in het openbaar. Dit blijkt ook uit onderzoek van het Voedingscentrum. Slechts 55% van de Nederlanders vindt het normaal als er in zijn of haar bijzijn een kindje de borst krijgt. Zet hier de 92% tegenover die het heel normaal vindt dat een kindje de fles krijgt wanneer diegene in de buurt is en het is duidelijk dat borstvoeding geven niet vanzelfsprekend is ons kikkerlandje.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Ik wil gewoon even rustig zitten

, door

Technologie gaat ons steeds meer vertellen hoe we ons moeten gedragen. En dat zou wel eens heel irritant kunnen zijn, denkt universitair docent Andreas Spahn. Een nieuwe aflevering in de serie Intieme Technologie van het Rathenau Instituut.

Een van de rituelen van getrouwde stellen die elkaar al heel lang kennen, is de vaak volkomen geritualiseerde wijze waarop ze elkaar advies geven over elkaars gedrag en de precies zo geritualiseerde manier om dit advies te negeren. In augustus vorig jaar overleed de grote Duitse komediant Loriot. In zijn sketches gaat het vaak over zulke intieme relaties binnen een gezin. Een van zijn meesterlijke sketches is een gesprek van een oud echtpaar, waarbij de vrouw aan de man allerlei nuttige dingen blijft voorstellen die hij kan doen, terwijl hij gewoon rustig in zijn stoel wil zitten. Natuurlijk, een wandeling is gezond, en ja, een boek lezen kan verrijkend zijn, natuurlijk heeft ze gelijk; maar hij wil gewoon rustig in zijn stoel zitten, en raakt steeds geïrriteerder omdat zijn vrouw hem aldoor zegt wat hij moet doen. Bekijk het filmpje

Zou het heel futuristisch zijn om te veronderstellen dat we deze strijd in de toekomst niet alleen maar met onze dierbaren zullen voeren, maar ook met de technologie? Is het denkbaar dat technologie in de toekomst net als onze partner, schoonmoeder, ouders en vrienden zal proberen ons gedrag te sturen?

Steun ons!

Mededeling

De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.

Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.

Doe het veilig met NordVPN

Mededeling

Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Intieme en intimiderende technologie

, door

Sociale media hebben niets te maken met intimiteit, schrijft filosoof Jan Vorstenbosch. Een nieuwe aflevering in de serie Intieme Technologie van het Rathenau Instituut.

‘Intieme technologie’…een intrigerende paring van woorden. Het klinkt een beetje als ‘zwarte sneeuw‘. Dat ligt vooral aan de suggestieve betekenis van ‘intiem’. Bij intiem denk ik aan een etentje (gezelligheid, close, romantiek), een omhelzing (warmte, lichamelijkheid), aan vrienden (vertrouwelijkheid, nabijheid, gehechtheid). ‘Intiem’ drukt uit dat we gedurende een zekere episode op een bepaalde wijze een ervaring hebben, zoals ook ‘knus’, ‘plezierig’, ‘fijn’ en ‘heerlijk’ en ‘gezellig’ dat doen. De kern van het intieme als een dimensie van ervaring bij een situatie of handeling, is relationeel en intersubjectief. De ervaring wordt bijvoeglijk uitgedrukt en ze is in beginsel positief – de complicaties laat ik graag liggen voor schrijvers. Iemand die helemaal geen intieme relaties heeft, nooit eens een intiem etentje, geen omhelzingen, geen vrienden, vinden we ‘zielig’.

Zielig. Ook zo’n woord trouwens. Min of meer per abuis meldde ik me aan bij Facebook. Ik dacht een beter contact te organiseren met een vriend die verhuisd was. Na drie maanden heb ik, welbewust, nog altijd maar die ene vriend, die de reden van mijn aanmelding was. Ik weersta tot nu toe de verleiding om al die aardige, interessante, mij vaag bekende mensen die er blijk van gaven aan die ene willen worden toegevoegd, te bevrienden. Een verre vriend uit een ver verleden vond het maar zielig, één vriend! op Facebook!!!  Ik vind mensen die prat gaan op driehonderd vrienden op Facebook zielig.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Opgroeien met intieme technologie

, door

Boris de Ruyter werkt bij Philips Research. Hij vraagt zich af of  opgroeien met intieme technologie gevolgen heeft voor de ontwikkeling van een kind. Een nieuwe aflevering in de serie Intieme Technologie van het Rathenau Instituut.

Dat toepassingen van technologie intiem zijn verweven in ons dagelijkse leven en een invloed op ons dagelijks gedrag hebben zal niemand echt verbazen. Neem het voorbeeld van sociale netwerken: heden ten dage heeft de jeugd het over honderden vrienden. Uiteraard heeft deze jeugd niet meer sociale vaardigheden en dermate meer tijd te investeren in vriendschapsrelaties dan de vorige generatie. Dit doet vermoeden dat de definitie en mogelijk de functie van vriendschap niet meer is wat het ooit was.

Een ander voor de hand liggend voorbeeld is sms. Het hedendaagse communicatiepatroon bij de jongeren alsook het gebruik van taal is sterk beïnvloed door deze communicatiemogelijkheid. Met duizenden asynchrone berichten bestookt de jeugd elkaar dag en nacht waardoor stress, depressie en zelfs slaapstoornissen zich beginnen te manifesteren. Maar deze voorbeelden zijn slechts oppervlakkig en lijken dramatisch doch zijn niet noodzakelijk bestendig van aard. Ontneem de jongeren hun communicatiemiddelen gedurende een zomervakantie in het buitenland en ze zullen, na hooguit een paar dagen van ontwenningsverschijnselen, deze ontbering wel overleven.

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Mededeling

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

Mededeling

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Volgende