Universitair docent Maarten van der Sanden vraagt zich af of je de term ‘intiem’ wel kunt gebruiken als je het over technologie hebt. Hij is één van de winnaars van de blogwedstrijd Intieme technologie van het Rathenau Instituut.
In de communicatie over ‘intieme’ techniek moeten we zuinig zijn met het woord intiem. De veelzijdige betekenis van het begrip intiem bemoeilijkt en vertekent de inhoud van de mogelijke dialoog met het publiek over deze zich ontwikkelende techniek. In de discussie over gentechnologie maakt het nogal uit of je praat over modificatie of manipulatie. Dezelfde subtiliteiten, weliswaar op een ander vlak, spelen ook een rol in het gesprek over ‘intieme’ techniek.
Een intieme relatie tussen mensen gaat volgens sociaalpsychologen over fysiek, emotioneel en spiritueel samen komen of samen zijn. Intimiteit ontstaat uit sociale interactie, wederzijdse verwachtingen en het aanraken. Intiem is een emergent begrip en techniek is hierin faciliterend. De relatie tussen mens machine manifesteert zich, volgens het Holland DOC filmpje op de website van het Rathenau Instituut, in techniek die tussen mensen staat, techniek die over mensen gaat en techniek die als mensen is. Sociale media gaan vooral over de eerste, het Elektronisch Patiënten Dossier over het tweede en humanoids geldt als een uitwerking van de derde.
Geen van deze drie vormen van techniek voldoet op dit moment aan werkelijk intiem contact dat bestaat uit de drie-eenheid van fysieke, emotionele en spirituele nabijheid. Techniek komt dichtbij, heel dichtbij, sterker nog we leven erin en maakt deel uit van onze persoonlijke levenssfeer, maar dat maakt het nog niet tot intieme technologie an sich. Wat we ermee doen is intiem of kan intiem zijn in onze perceptie. Een intieme liefdesverklaring per SMS of Facebook is intiem op betekenisniveau, de software maakt het mogelijk. Ik moet haar het nu laten weten! Dat kan en dat is mooi. De intimiteit is powered by Vodafone. Vroeger durfde je frivool te zijn in een liefdesbrief, sociale media heeft nu de mogelijkheden, de kansen op contact en de snelheid weliswaar sterk verbetert, maar dat maakt sociale media nog niet tot intieme techniek an sich. Zelfs mensen zijn geen intieme organismen per se. We zijn sociaal georganiseerd en daar kan intimiteit uit ontstaan en we hebben daar ook behoefte aan, we sturen erop aan en gebruiken daar techniek voor. Intimiteit is een emergente gebeurtenis tussen mensen, tussen mens en dingen en wie weet tussen dingen zoals robots. Het exclusieve bijvoeglijk gebruik van het woord intiem bij techniek is op dit moment oneigenlijk.
Sherry Turkle schijft in haar boek Alone together treffend over de kracht van gadget hypes rond Furby en Tamagotchi. Kinderen en volwassenen die echt van streek raakten als hun Furby of Tamagotchi de geest gaf. Maar is dat intimiteit of ‘slechts’ verbondenheid? Je onderhoudt toch ook geen intieme relatie met de bakker omdat hij je telkens als je langsloopt je een leuke dag wenst. Nee, een intieme relatie en de communicatie erover is een samengaan van (sociaal)psychologische processen en het betekenis toekennen daaraan. Hoe zou een Türingtest voor intimiteit er eigenlijk uit zien?
Claim
Door techniek intiem te noemen wordt de ontwikkeling geframed door ontwikkelaars en gestuurd in haar publieke perceptie. Intiem is vooralsnog te sterk, te veelomvattend in haar betekenis voor mensen, gezien de technische mogelijkheden of zelfs de technische horizon waar we nu over praten. In de communicatie over intieme technologie kan de term ‘intieme technologie’ daarom beperkend werken. Een dialoog over intieme techniek voer je niet door vooraf te claimen wat ook van de mens is. Een wellicht romantisch publiek wordt zo mogelijk in de verdediging gedrukt of krijgt op z’n minst argwaan of laat niets meer van zich horen. Laten we daarom in de communicatie over deze nieuwe technische ontwikkelingen voorzichtig zijn en het woord intiem vermijden en kiezen voor andere mogelijkheden die het gesprek minder framen. Had men consequent gekozen voor genetische modificatie in plaats van genetische manipulatie dan was de discussie over gentech misschien minder ingewikkeld geworden.
Ik doe een poging voor een alternatief dat dichter op de technische kant zit: humanoitieme technologie (techniek als ons), mediatieme (techniek tussen ons), informatieme technologie (techniek over ons). Ik probeer maar wat. Of is het allemaal human enhancement? Of bestaat human enhancement hier juist uit? Immers, sociale media kunnen er ook voor zorgen dat jij misschien een betere ik van jezelf wordt. Maar het is uiteindelijk de relatie met de ander, mens of ding, die intiem kan worden. Vodafone snapt dat.
Maarten van der Sanden (1968) is als universitair docent science communication werkzaam bij de vakgroep Science Education & Communication, TU Delft. Zijn onderwijs en onderzoek spitst zich toe op het ontwerpen van decision support systemen voor science communication professionals. Het een en ander binnen het centrale thema van de groep: professionaliseren van het educatie en communicatie domein.
Foto cc: Olishaw
Reacties (5)
Ik heb in tijden niet zo vaak het woord ‘intiem’ in een bijdrage gelezen. Op zich vind ik techniek en bij voorbeeld sociale media niet zo intiem. Wat ik wel intiem vind gaat u niets aan en dat is het namelijk.
Inderdaad een wollig stukje. Wat er met “intieme technologie” dan wel bedoeld wordt komen we niet te weten, dus erg informatief is het ook niet. Van constructies als “de drie-eenheid van fysieke, emotionele en spirituele nabijheid” krijg ik de bibbers. Brrr!
Ik begrijp de commentaren van #1 en #2 niet helemaal.
#1 bevestigt eigenlijk wat #0 beweert en #2 zegt dat er niet wordt gezegd wat intieme technologie nu eigenlijk is. Ook dat is niet de claim van de auteur.
Voor zover ik het lees, zegt #0 alleen maar dat het begrip intiem niet van toepassing is op techniek omdat techniek faciliterend is en geen drie-eenheid van fysieke, emotionele en spirituele nabijheid is (ja, een beetje Brrr…).
Het gebruik van het woord intiem wordt aangeduid als een framing van de techniek die de discussie over het gebruik van techniek en de inpassing in het leven van het individu bemoeilijkt. Net zoals het woord manipulatie in de gentechnologie de discussie bemoeilijkt.
Ik ben het met de auteur eens dat het woord verkeerd wordt gebruikt.
Maar hoe komt dat nou eigenlijk? Volgens mij ligt de oorzaak bij het gebruik van Engelse woorden die in het Engels een minder beladen betekenis hebben dan in het Nederlands.
Manipulate wordt volgens mij in het Engels gebruikt om een bewerking aan te duiden en minder het bewust een richting opsturen, de (negatieve) betekenis die er in Nederland als lading aanhangt.
Iets soortgelijks is er denk ik met het woord intiem (intimate) aan de hand. Als een Engelsman het over intimate technology heeft, zit die emotionele en/of spirituele component er niet of minder bij en wordt meer gerefereerd aan de fysiek innige relatie tussen techniek en zijn gebruiker.
Het probleem is volgens het stuk dus ontstaan door sociaalpsychologen – die wel meer problemen op hun conto hebben trouwens. De oorsprong van de framing ligt dus elders.
Van Dale geeft als betekenis van intiem : innig en vertrouwelijk. Ik lees daar nog geen spirituele betekenis in en denk dat de oorspronkelijke betekenis in het Nederlands die lading ook niet heeft, al zit die betekenis er tegenwoordig misschien wel bij.
De vraag is of je niet gewoon bij de betekenis van het woord moet blijven en die spirituele ballast die we er aan hebben gehangen overboord moet gooien. Als ik spiritueel wil worden roep ik dat wel, als ik intiem wil worden bedoel ik toch iets anders.
als ontwerper met filosofische inslag praat ik hier graag over mee. Hoewel ik de intenties van intieme technologie goed begrijp ben ik echter echter wel van mening dat we eerst sociale hervormingen nodig hebben in onze praxis (Bourdieu) om intieme technologie juist te framen. Vooralsnog wordt deze ingezet om symptonen binnen een foutief systeem te bestrijden; eenzaamheid, afstand problemen met tijd.
Ons industrieel, bijna neo-liberale systeem van praxis eist van ons een continue groei en productiviteit daar waar hij niet gegeven kan worden. We worden nog steeds gedrild als fabrieksarbeiders terwijl het informatietijdperk juist een holistische kijk op het leven eist om zo tot een efficiente maar vooral leefbare samenleving te komen.
Spirituele nabijheid? Wat moet ik me daar nu weer bij voorstellen?