door Bram van Gendt
De Amerikanen zijn onze vrienden niet meer. Dat is de afgelopen weken wel duidelijk geworden. De Amerikanen vinden dat de Europese veiligheidsstructuur primair een Europese aangelegenheid is. Dan zou je nog kunnen zeggen: prima, het wordt tijd dat Europa eindelijk eens een zelfstandige geopolitieke entiteit wordt met de militaire slagkracht die daarbij hoort. Maar terwijl de Amerikanen beweren dat ze niet meer geïnteresseerd zijn in Europa, bemoeien ze zich toch op een hinderlijke wijze met de Europese veiligheidsarchitectuur.
In Saudi-Arabië lijken Rusland en Amerika, twee nucleaire mogendheden, weer dichter tot elkaar te zijn gekomen. Van Russische bronnen hebben we bovendien vernomen dat de onderhandelingen voorspoedig zijn verlopen. Daar kun je van alles uit opmaken: Rusland zal naar alle waarschijnlijkheid uit zijn isolement worden gehaald, en de belangen van Oekraïne (en Europa) zullen grotendeels verkwanseld zijn. Amerika is dus niet zozeer een isolationistische grootmacht; het lijkt er vooral op dat Amerika een imperialistische grootmacht wil zijn die op bilateraal niveau de wereldorde probeert te herschikken. Mijn punt wordt (uiteraard) versterkt door de doldwaze uitspraken van Trump over Canada, Groenland/Denemarken, Panama en Gaza. De eerste twee landen zijn nota bene NAVO-leden. Deze anti-internationaalrechtelijke uitspraken vormen een groot gevaar voor kleine landen, vooral voor al die betrekkelijk onbeduidende Europese landen zoals Nederland. Immers, niet langer is de territoriale integriteit en nationale soevereiniteit een gegeven dat vastligt binnen het internationaal recht; bullebakken die grote mogendheden leiden, bepalen voortaan hun lot.
Daar komt nog bij dat Trump en zijn directe kliek het gemunt hebben op de regeringen van Europa. Zij willen dat er Trumpisten aan de macht komen. Een regime change in Parijs, Berlijn en Londen zien zij wel zitten, en dan vooral een definitieve afrekening met die ‘perverse links-liberale elite’ die Europa zou uitleveren aan ‘woke’ en immigranten. De Amerikanen proberen dit te bewerkstelligen via informatiecampagnes gericht tegen deze zogenaamde perverse elite; dus eigenlijk gewoon hybride oorlogsvoering, niet van Russische maar van Amerikaanse makelij.
Musk begon daar al mee door via zijn eigen sociale medium (X) zich te bemoeien met binnenlandse aangelegenheden in respectievelijk Groot-Brittannië en Duitsland. Hier werden de radicaal-rechtse partij van Nigel Farage (Reform UK) en de fascistoïde AfD van Alice Weidel openlijk gesteund. Tijdens de Veiligheidsconferentie in München betoogde JD Vance bovendien dat diezelfde Europese politieke elite een groter gevaar vormt voor Europa dan Rusland of China. Europa zou volgens hem gedegenereerd zijn tot een continent waar tirannie heerst, en waarden zoals de vrijheid van meningsuiting zouden worden beknot. Vance vroeg zich tot slot af of Europa en Amerika nog wel dezelfde waarden deelden.
Kabinet-Schoof schat de crisis niet op de juiste grootte
De VS zijn, zoals ik eerder al stelde, niet een isolationistische mogendheid, maar een levensgevaarlijke imperialistische staat die andere autocratieën in de wereld adoreren en autocratie in de wereld willen verspreiden. Het kabinet Schoof maakt naar mijn mening dan ook niet de juiste probleemanalyse. Er wordt door Brekelmans, Schoof en Veldkamp nog altijd geredeneerd vanuit het NAVO-denkraam. Ik begrijp dat we niet binnen afzienbare tijd onafhankelijk kunnen worden van de Amerikanen. We zijn afhankelijk van Amerikaanse intelligence en militaire logistiek, er zijn 100.000 Amerikaanse troepen gestationeerd in Europa en we profiteren nog altijd van de Amerikaanse nucleaire paraplu. En ik begrijp tevens dat het vasthouden aan het Trans-Atlantische bondgenootschap grotendeels een diplomatieke zet is: zoveel mogelijk de Amerikanen blijven paaien, zodat de Amerikanen zich niet nóg meer vervreemden van de Europese partners. Maar ik kan mij desondanks niet aan de indruk onttrekken dat het kabinet-Schoof én de individuele coalitiepartijen er nog altijd niet genoeg ervan doordrongen zijn dat Amerika niet slechts een minder loyale bondgenoot is die zich slechts ten dele committeert aan het Trans-Atlantische alliantie, maar een rivaal. Dat bleek niet enkel uit de eerdere benoemde horrorspeech van Vance in München, het feit dat Trump allerlei (NAVO) landen op zijn imperiale verlanglijstje heeft staan, of dat de Amerikaanse tech-oligarchie (direct gelieerd aan de Trump-administration) aanwendt om de Europese politiek te verrechtsen, maar ook uit de recentelijke uitspraken van Trump waarin hij letterlijk anti-Oekraïense Kremlinpropaganda spuide: ‘Oekraïne had nooit de oorlog tegen Rusland moeten beginnen.’ En let wel: Trumps presidentschap is net een maand onderweg, we moeten dus overal op voorbereid zijn en nergens meer over verbaasd zijn.
Daar vloeit uit voort dat een sterke Europese pilaar binnen de NAVO middels hogere defensie-uitgaven niet voldoende is. Er moet met spoed gewerkt worden aan een ontkoppeling van onze strategisch-militaire afhankelijkheden van de Amerikanen. We zijn op dit moment uiterst chantabel en dat chantage-instrument dient zo snel mogelijk bij de Amerikaanse president uit handen geslagen te worden. Op dit moment zie ik echter niet dat we de juiste stappen ondernemen. Het beperkt zich tot de constatering dat de defensie-uitgaven opgehoogd moeten worden: van 2% tot 3%.
VVD wil geen eurobonds
De VVD- toch de coalitiepartij met de meest verstandige geopolitieke opvattingen- wil geen eurobonds. Yesilgöz zei, tijdens het debat over de Russisch-Amerikaanse ‘vredesonderhandelingen’, dat lidstaten ‘zelf verantwoordelijkheid’ moesten nemen voor hun defensie-uitgaven. Yesilgöz ging er echter even aan voorbij dat veel Zuid-Europese staten geen financiële ruimte hebben om zomaar hun defensie-uitgaven te verhogen naar 3-4%. Althans niet zonder dat de staatsschuld ernstige proporties aanneemt. Verder zijn eurobonds ook een instrument om de EU (met name het zuiden van de Unie) met fikse investeringen competitief en innovatief te maken. Ook dat versterkt de positie van de EU en dus Nederland op het wereldtoneel.
De defensieminister van VVD-huize, Ruben Brekelmans, beziet de Europese veiligheidsarchitectuur ook nog altijd vanuit een NAVO-denkraam. Tijdens een rede in het Maastricht Museum sprak hij de Trumpiaanse leus uit ‘make NATO great again’. Bij BNR De Wereld sprak Brekelmans weliswaar de pro-Russische uitspraken van Trump tegen, en zei hij dat hij eveneens vindt dat Europa een plek aan de onderhandelingstafel verdient, maar hij ziet de VS nog altijd als een seniorpartner van Nederland/Europa. Als wij het ‘huiswerk’ (lees hogere defensie-uitgaven) maar voltooien dat wij van de Amerikanen hebben gekregen, dan krijgen wij die plek aan de onderhandelingstafel. Dit lijkt mij een volstrekt onjuiste grondhouding. De Nederlandse regering en haar Europese partners moeten allereerst onderkennen dat we te maken hebben met een echtscheiding: de VS zijn geen (senior)partner meer. Daarnaast moeten onze politici ook eens wat meer van zich afbijten en niet braaf het ‘huiswerk’ afronden dat we hebben gekregen van de VS. Een continent met meer dan een half miljard inwoners, waarvan twee staten kernmogendheden zijn en waarbij de collectieve economie (EU+VK+ Noorwegen+ Turkije) bijna een kwart van de wereldeconomie vertegenwoordigt, mag niet in een onderhorige positie gedrukt worden.
BBB begrijpt niet dat we te maken hebben met een veiligheidscrisis
Over BBB en PVV hoeven we het al helemaal niet te hebben. Henk Vermeer (BBB) liet tijdens het debat over de Russisch-Amerikaanse vredesbesprekingen zien waarom one-issuepartijen een schande zijn voor een volwaardige parlementaire democratie. Onze veiligheid staat op het spel; tachtig jaar hechte trans-Atlantische betrekkingen houden op te bestaan. En waar zwetst Henk Vermeer over? Over de stikstofcrisis en de daarmee samenhangende voedselzekerheid. Dit illustreert dat de BBB totaal niet begrijpt dat we te maken hebben met een gigantische veiligheidscrisis; het kan alleen maar over ‘hun’ onderwerp gaan: landbouw en stikstof. Bovendien wil de BBB ook geen vergaande soevereiniteitsoverdracht van de natiestaat naar ‘Brussel’. Dat een versterkte Unie de enige optie is om de soevereiniteit en vrijheid van Nederland te verzekeren, zal blijkbaar nooit indalen bij mensen die gelieerd zijn aan de BBB.
PVV bewierookt Trump
De PVV van Wilders bedrijft vergelijkbare dorpspolitiek als de BBB. Wilders schreef op X dat hij niets zag in een Nederlandse deelname aan een Europese vredesmacht, omdat hij vindt dat Nederland zich eerst moet bezighouden met de verdediging van het eigen grondgebied. Dhr. Wilders ziet dus het liefst dat Nederland de Russische pantserdivisies opvangt bij de oude IJssellinie, nadat deze divisies de Noord-Duitse laagvlakte hebben doorkruist. Maar bij de PVV blijft het niet beperkt tot populistische dorpspolitiek waarmee Wilders inspeelt op romantisch-nationalistische sentimenten: ‘Weg met de Eurocraten; Nederland weer vrij en soeverein.’ Er is bij Wilders sprake van een loyaliteitskwestie. Enkele weken geleden bewierookte Wilders Trump tijdens de ‘Patriotten-bijeenkomst’ te Madrid: hij zou dezelfde ‘strijd’ voeren. Op het medium X tracht Wilders verder steevast toenadering te zoeken tot Trump en Musk (overigens tevergeefs).Tijdens het debat van afgelopen week over de Russisch-Amerikaanse ‘vredesonderhandelingen’ was Wilders gematigd positief: ‘Trump doet in ieder geval een poging om tot vrede te komen.’ Dat is dan wel een eigenaardige ‘vrede’; het aangevallen land wordt in de beginfase niet betrokken bij de onderhandelingen en de Amerikanen hadden voorafgaand al allerlei imperiale cadeautjes gegeven aan de Russen (veroverd gebied konden ze wel houden en geen NAVO-lidmaatschap). Je kunt eerder spreken van een dictaat, maar volgens Wilders is dat dus toch maar een dappere poging van Trump. Wilders’ russofilie kon hij tijdens dat debat bovendien niet geheel verhullen; hij was van mening dat de oorlog in Oekraïne deels te wijten was aan het feit dat het Westen te veel getrokken had aan het land. Laten we dan ook niet vergeten dat Wilders een bezoek bracht aan de Doema (2018), toen MH17 al was neergehaald en de Krim was bezet door ‘groene mannetjes’.
Dit russofiele Trumpisme nestelt zich niet enkel in de Kamerfracties van de regering, maar bevindt zich ook in onze regering. Faber stak tijdens een commissiedebat al een keer de loftrompet over Trump: ‘[Trump] is slagvaardig en staat voor zijn zaak.’ En gisteren konden we horen wat Faber daadwerkelijk dacht van Zelensky: hij zou ‘niet democratisch gekozen’ zijn. Daarmee viel het russofiele masker direct af van de PVV. Dit narratief is immers rechtstreeks afkomstig uit de Kremlinpropaganda; de Kremlinpropagandisten beweren al geruime tijd dat Zelensky een illegitieme president is die weigert verkiezingen uit te schrijven. De feiten spreken dit echter tegen: in oorlogstijd kunnen er volgens de Oekraïense grondwet geen verkiezingen worden uitgeschreven, en Zelensky is tijdens vrije en eerlijke verkiezingen verkozen. De laatste keer dat dit in Rusland is gebeurd, ligt al een kwart eeuw achter ons.
Wat moet Nederland doen?
Wat moet Nederland en in het verlengde daarvan Europa doen in deze woelige geopolitieke tijden? Allereerst dienen onze politici ervan doordrongen te zijn dat dit de grootste crisis is uit de Nederlandse geschiedenis sinds de Tweede Wereldoorlog. De Covid-19-crisis is er niets bij.We lossen deze crisis niet op door slechts de defensiebudgetten te verhogen. We moeten het gehele Trans-Atlantische denkraam en de bijbehorende percepties en concepten vaarwel zeggen: Europa staat er alleen voor, samen met enkele andere westerse landen. Maar wat nog veel belangrijker is, is dat Europa van allerlei kanten bedreigd wordt. De Chinezen trachten ongezonde economische afhankelijkheden op te bouwen met Europa (vooral wat betreft de energietransitie), Rusland is sinds 2014/2022 bezig met een revanchistisch-imperialistische campagne tegen Europa en gebruikt daarvoor zowel militaire middelen als hybride oorlogsvoering, en de VS proberen van Europa een autoritair Trumpistisch radicaal-rechts bolwerk te maken.
Nadat de ernst van het probleem als zodanig erkend is, moeten daar binnenlandse politieke consequenties uit worden getrokken. Dan richt ik mij specifiek op de VVD en NSC. Hoe denken deze partijen Europa soeverein en vrij te houden terwijl ze te maken hebben met russofiele Trumpistische hielenlikkers? Het autocratische paard van Troje moet zo snel mogelijk uit de regering gegooid worden. Vorm vervolgens een breed nationaal crisiskabinet met GL-PvdA. Dhr. Timmermans heeft een karrenvracht aan ervaring met betrekking tot de Europese instituties en buitenlandse aangelegenheden. Zijn kennis en kunde op dit terrein werden deze week opnieuw bevestigd tijdens het debat over Oekraïne. Hij was een van de weinigen die begreep met welke uitdagingen Nederland te maken heeft. Dit is dus dé aangewezen persoon om Nederland op dit moment te leiden. Kortom, de regering dient volledig gevrijwaard te zijn van allerlei russofiele Trumpistische actoren. Alleen dan kan de rem eraf. Nederland moet in Europa niet de spreekwoordelijke handrem zijn op het Europese toneel, maar de smeerolie.
Het derde wat er gedaan zou moeten worden, is een volledige commitment aan de voltooiing van Europa als één geopolitieke entiteit. Neem het Draghi-rapport integraal over, begin met de invoering van eurobonds en richt een Europese defensie-industrie op waarbij alle protectionistische regels verboden worden. Het belangrijkste is dat Europa begint met een Europese Defensie Gemeenschap, dus geen ‘sterke Europese pijler binnen de NAVO’. Het geraamte van de NAVO wordt georganiseerd door de Amerikanen: intelligence, militaire logistiek en commandostructuur. Dit zal dus door een Europese supranationale entiteit moeten worden overgenomen, óf door een Anglo-Franse organisatie. Daarnaast moet het debat worden geopend over kernwapens. Ik zou ervoor pleiten een nucleair fonds op te richten waarin alle Europese landen geld inleggen om het Anglo-Franse kernwapenarsenaal uit te breiden. Daarmee zouden de Amerikaanse kernwapens kunnen worden vervangen.
Het vierde wat er gedaan moet worden, is een fundamentele aanpak van interne anti-democratische krachten. Deze krachten worden via het private geopolitieke instrument (X: Twitter) van Musk ook nog eens versterkt. Daar moet je dus rigoureus mee afrekenen, en dat betekent een verbod op dit propagandamiddel. Ik pleit ervoor dat Europa publieke projecten opstart (of mediabedrijven met staatsdeelnemingen), zodat het virtueel-publieke debat niet langer in handen is van Amerikaanse techmiljardairs. Hierdoor kan erop toegezien worden dat illegale content afdoende wordt verwijderd en, bovenal, dat er geen algoritmen worden toegepast die bepaalde stemmen binnen het debat versterken.
In Nederland kunnen we daarnaast wettelijk ook nog stappen zetten. Ik denk dan concreet aan een strikte wet op politieke partijen, waarbij interne democratische verantwoording en een acceptabele houding jegens de rechtsstaat worden afgedwongen. Dit voorkomt dat oligarchische en autoritaire partijen kunnen meedoen aan de Kamerverkiezingen.
Het laatste wat noodzakelijk is om Nederland en Europa vrij, veilig en onafhankelijk te houden, is een grootschalig en pragmatisch diplomatiek offensief richting de resterende bondgenoten in de wereld. Sla landen zoals Canada, Turkije, Japan, Zuid-Korea, Australië, Nieuw-Zeeland en wellicht ook India om de oren met omvangrijke economische en politieke overeenkomsten. Beknibbel niet op ontwikkelingssamenwerking, zoals onze ‘geweldige’ minister Klever doet. Ontwikkelingssamenwerking is niet enkel een morele plicht, maar vormt een belangrijk hulpmiddel om het mondiale zuiden enigszins aan ons te binden. Dat zal niet gemakkelijk zijn, want net zoals China, Rusland en de VS hebben deze landen schoon genoeg van ons. Dit laatste is een teken te over van de gigantische geopolitieke crisis waarop we moeten acteren en waarover we moeten ophouden alleen te discussiëren.
Dit artikel is overgenomen van anti-populista. Stukken op dat blog worden geschreven als bijbaan, dus mocht je het stuk waarderen kun je dat ook financieel laten blijken via deze link.
In deze column gaat oud-minister Jan Pronk in op de aanslagen van vrijdag 13 november en plaatst hij ze in een geopolitieke context. Hij geeft zeven overwegingen bij het zoeken naar een antwoord. ‘Nieuwe oorlogen gaan niet om bezetting van grond, maar van de menselijke geest.’