door Maaike Homan
Volgens psychologisch onderzoek zijn mensen uiterst vatbaar voor de emoties van anderen. Emotionele uitdrukkingen geven immers informatie over hoe de persoon zich voelt, en wat zijn intenties zijn. Daarnaast kunnen de emoties die we waarnemen bij anderen ook besmettelijk zijn, ze roepen soortgelijke emoties bij ons op.
Psychologen zeggen dat de emoties van anderen onze meningen en beslissingen beïnvloeden. De vraag hier is of deze psychologische processen ook werken in de politiek. Met andere woorden, zijn we vatbaar voor de, al dan niet gespeelde, emoties van politici.
Lachwekkend
Uit onderzoek blijkt dat onze reactie op de emoties van bekende politici sterk afhangt van onze politieke voorkeur. In verschillende experimenten heb ik de activiteit in de gezichtspieren en hersenen gemeten, terwijl proefpersonen emoties van politici waarnemen.
Zodra we iemand zien lachen, gaan we zelf ook lachen
De belangrijkste bevindingen op een rij, bieden ons de volgende inzichten.
Ten eerste roept alleen al het zien van een bekende politicus, los van onze politieke sympathieën, sterke maar onbewuste emotionele reacties op. Daar hoeft deze niets voor te doen.
Ten tweede blijkt onze politieke lens te bepalen hoé we op de emoties van bekende politici reageren. Normaal gesproken zijn de emoties van anderen besmettelijk. Zodra we iemand zien lachen, gaan we zelf ook lachen. Ook de proefpersonen in mijn onderzoek spiegelden de emoties van andere individuen. Bij het zien van bekende politici gebeurde er echter iets anders.
Bij politici die we steunen, leiden alle door hen getoonde emoties tot een onbewuste positieve reactie, aanspanning van lachspieren en ontspanning van fronsspieren. Dat gebeurt vooral als de politicus die we steunen, lacht. Bij politici die we afkeuren, leiden alle door hen getoonde door hen getooide emoties juist tot een negatieve reactie, aanspanning in de fronsspier.
Ten derde blijken de boze emoties van een politicus die we afkeuren tot een onverwacht resultaat te leiden. Respondenten spanden zowel hun fronsspier als lachspier aan. Oftewel, een boze politicus van de tegenpartij roept emoties op die kunnen worden geïnterpreteerd als teken dat we de betrokken politicus belachelijk vinden en minachten.
Vooral de boze politici die we afkeuren, zorgen voor veel activiteit in onze hersenen
Die sterke emotionele activatie op wat we beschouwen als de boze tegenpartij is ook terug te zien in het brein. Vooral de boze politici die we afkeuren, zorgen voor veel activiteit in onze hersenen.
Stemgedrag
Hebben de emoties van onbekende politici ook invloed op ons gedrag, vooral op onze stemkeuze? Voor beantwoording van die vraag heb ik vier verschillende groepen in zowel Nederland als Amerika diverse verkiezingsposters voorgelegd. De posters toonden voor de respondenten onbekende politici, met verschillende gezichtsuitdrukkingen. Ook de teksten en de onderwerpen op de posters verschilden van elkaar. De onderwerpen waarvoor de posters aandacht vroegen, varieerden van actuele en fel betwiste kwesties, zoals klimaat en migratie, tot minder urgente en minder ophef veroorzakende items zoals infrastructuur.
De voorkeur van de respondenten gaat steeds uit naar de lachende politicus
In alle vier de studies kiezen de respondenten overtuigend voor politici met een blije gezichtsuitdrukking, of voor een positief getoonzette tekst. De urgentie van het onderwerp maakt niet uit, net zomin als het standpunt van de politici een verschil maakt. De voorkeur van de respondenten gaat steeds uit naar de lachende politicus.
Verrassend is de sterke afkeur van de respondenten voor boze politici en/of negatieve teksten op de verkiezingsposters. Omdat veel politici tegenwoordig boze retoriek gebruiken, zou je verwachten dat mensen eerder voor een boze politicus kiezen. Die zou pas echt voor hun belangen opkomen, want hij maakt zich er boos over dat het nog niet goed is geregeld. De uitkomst van mijn onderzoek toont echter dat boosheid alom wordt afgekeurd.
Charmeoffensief
Betekent dit dat politici ons beter met een lach kunnen proberen over te halen? Dat blijkt sterk van situatie af te hangen. Zo reageren mensen anders op emoties van bekende dan op die van onbekende politici. In nationale verkiezingen waarbij politici vaak in beeld zijn en we al een bepaalde voorkeur hebben, zal een lach niet zoveel veranderen. De emoties van bekende politici zullen onze politieke voorkeur eerder versterken dan veranderen.
Voor onbekende politici geldt dat boze gezichtsuitdrukkingen en een negatieve toon ze electoraal geen goed doen
De les voor bekende politici is dat ze tegenover aanhangers van andere partijen beter positieve emoties kunnen tonen dan negatieve emoties. Voor onbekende politici geldt dat boze gezichtsuitdrukkingen en een negatieve toon ze electoraal geen goed zullen doen. Zij kunnen beter de lach steevast in hun charmeoffensief opnemen.
Deze bevindingen zijn belangrijk aangezien er verschillende verkiezingen zijn waarbij het electoraat de kandidaten van partijen nauwelijks kent, denk aan gemeenteraadsverkiezingen of de recente verkiezingen voor het Europees parlement.
Veel politicologisch onderzoek laat emoties buiten beschouwing, terwijl emoties van politici aantoonbaar gevolgen kunnen hebben op het stemgedrag van mensen. Het is daarom van belang om de emoties van politici en burgers niet langer weg te schrijven, maar de aandacht te geven die het verdient. Al is het maar om op tijd de charlatans van serieuze politici te kunnen onderscheiden.
Dit artikel verscheen eerder bij Sociale Vraagstukken. Maaike Homan is onderzoeker verbonden aan de Faculteit Sociale Wetenschappen van Universiteit Utrecht. Zij doet onderzoek naar de rol van emoties in politiek en samenleving. Dit onderzoek is deel van het proefschrift van Maaike Homan waarmee zij aan de Universiteit van Amsterdam is gepromoveerd.
In zijn nieuwe boek ‘Een tijd voor Empathie’ betoogt bioloog Frans de Waal dat op het niveau van het organisme, emoties als empathie een veel belangrijkere rol spelen dan werd aangenomen.