Racisme in de oorlogsgeschiedenis

De Britse prinses Anne onthulde vorige maand in Kaapstad een monument voor merendeels zwarte Zuid-Afrikaanse mannen die in de Eerste Wereldoorlog in Oost-Afrika het Britse leger hielpen de Duitsers te verslaan. De 1.772 mannen vervulden gevaarlijke en slopende taken als niet-strijder in Oost-Afrika, maar tot nu toe hadden ze geen graf of herdenkingsplaats. In 2021 heeft het Verenigd Koninkrijk zijn excuses aangeboden nadat in een rapport werd gesteld dat "alomtegenwoordig racisme" de oorzaak was van het feit dat er geen eer werd betoond aan ten minste 100.000 zwarte en Aziatische soldaten die aan de kant van het land waren gesneuveld. De Commonwealth War Graves Commission (CWGC) waarvan prinses Anne voorzitter is, werd in 1917 opgericht als de Imperial War Graves Commission. Het was de bedoeling om  al degenen uit het Britse rijk te herdenken die hun leven verloren in de Eerste Wereldoorlog met namen gegraveerd op een grafsteen of op een gedenkteken. Uit een onderzoek uit 2021 bleek dat 116.000 tot 350.000 slachtoffers van de Eerste Wereldoorlog nooit zijn herdacht. Een brief uit 1923 van de koloniale gouverneur van de Gold Coast (nu Ghana), geciteerd in het rapport, zei dat Afrikanen “nauwelijks in een staat van beschaving verkeerden om zo’n gedenkteken te waarderen”. Vier jaar geleden reageerde de huidige Britse minister van Buitenlandse Zaken, de zwarte Labour politicus David Lammy in The Guardian op dit rapport. Hij was in 2019 in Kenia op een begraafplaats voor Britse soldaten die in de Eerste Wereldoorlog daar waren omgekomen. 'Ik vroeg de conciërge waar de lichamen van de Afrikanen die ook in Groot-Brittannië dienden, begraven lagen. Hij wees in de verte, achter het hek van het netjes onderhouden terrein, de struiken in, waar honden naast weggegooide plastic zakken, flessen en andere losse rommel plassen. Er was geen grafsteen, geen gedenkteken en geen waardigheid te vinden in hun dood.' De geschiedenis van de Eerste Wereldoorlog met de bekende en veel beschreven gevechten aan de Somme, in Mons en Passchendaele moet volgens Lammy herschreven worden. Niet vergeten mag worden 'dat het eerste schot in WOI afgevuurd werd door een Britse soldaat, Regimental Sergeant-Major Alhaji Grunshi van de Gold Coast, tijdens de Anglo-Franse invasie van Togoland (nu Togo), dat toen een Duitse kolonie was. Als we denken aan het einde van de Eerste Wereldoorlog, denken we aan de wapenstilstand van 11 november 1918, en vergeten we dat het conflict tussen Duitse en Britse troepen in Oost-Afrika nog twee weken voortduurde.' De Tanzaniaanse historicus Oswald Masebo bracht al lang voor het Britse rapport de geschiedenis van zijn land tot leven via gesprekken met nabestaanden van slachtoffers en getuigen van de gevechten. Tot nu hebben westerse historici zich beperkt tot de lotgevallen van Duits en Brits militair personeel, schrijft hij. Uit de mondelinge bronnen die hij in zijn geboortestreek in het Zuid-Westen van Tanzania heeft verzameld komt naar voren 'dat Afrikaanse mannen en vrouwen een sleutelrol speelden in het in stand houden van de oorlogsgerelateerde operaties in het zuidwesten van Tanzania.' Afrikanen vormden een meerderheid in het Duitse koloniale leger. 'En laten we het algemene publiek van gewone mannen en vrouwen niet vergeten die voedsel verbouwden zoals maïs, bonen en cassave. Ze fokten ook vee, geiten, schapen, varkens en kippen. De koloniale legers waren afhankelijk van dit voedsel om soldaten en dragers te voeden. Legers verkregen het met geweld, door Tanzaniaanse plattelandshuizen en gemeenschappen te plunderen.' En op dit gebied deden de Britten, die vanuit Nyassaland (Malawi) het gebied infiltreerden niet onder voor de Duitsers. WOII Het eerbetoon aan zwarte soldaten die meevochten in de Tweede Wereldoorlog is eveneens tekort geschoten vanwege aanhoudend 'alomtegenwoordig racisme', zoals pas in de afgelopen jaren naar buiten is gekomen. Volgens activisten werd de Zuid-Afrikaanse held uit de Tweede Wereldoorlog, Job Maseko, de hoogste militaire onderscheiding ontzegd omdat hij zwart was. Maseko stierf in 1952 als een arme man. Zijn familie steunt het initiatief om hem postuum alsnog te onderscheiden met het Victoria Cross. Ongeveer 80.000 zwarte Zuid-Afrikanen dienden in het Native Military Corps (NMC). Na de oorlog kregen ze fietsen en laarzen, en soms een pak, als beloning. Blanke soldaten kregen huisvesting en land. Maseko was in de oorlog een ambulancemedewerker in het geallieerde leger en werd in 1942 in Libië krijgsgevangen gemaakt. Met gebruikmaking van zijn kennis als mijnarbeider blies hij toen een bij Tobroek gelegen Duits schip op. Het verhaal van Maseko is een voorbeeld van discriminatie waar niet alleen Zuid-Afrika en het Verenigd Koninkrijk zich schuldig aan hebben gemaakt. Discriminatie die al veel langer bekend was, maar zelden erkend werd. Zo weigerde Nederland de Molukse soldaten van het KNIL die naar Nederland waren overgebracht achterstallig salaris te betalen. Daarvoor moesten ze de Indonesische regering maar aanspreken. In 2015 kwam er uiteindelijk een genoegdoening voor nog levende veteranen van 25.000 euro. Over de volledige schuld aan de Indische gemeenschap in Nederland wordt nog steeds getwist.

Foto: Flickr CC BY 2.0 DEED European Parliament - A smile hidden behind the European flag

De Europese canon (41-45)

Overmorgen zijn de Europese verkiezingen en met het oog daarop blog ik deze week over de Europese canon. Vandaag vijf onderwerpen vol geweld, met ergens op de achtergrond de doorbraak van het modernisme. De Eerste Wereldoorlog werd gewonnen door de partijen die het meeste innoveerden, en vernieuwing werd het toverwoord van de twintigste eeuw.

De instorting van het Europese systeem

Periode: 1911-1922

Alternatieven: Eerste Wereldoorlog, Vrede van Versailles

De Eerste Balkanoorlog

Tussen de Europese mogendheden waren altijd fricties en spanningen, maar zolang er koloniën te verdelen waren, was er een bliksemafleider. Toen het verkeerd begon te gaan, was dat dan ook op het laatste stukje wereld dat nog niet was verdeeld: op de Balkan. Het Ottomaanse Rijk was verzwakt, Italië viel het aan in Libië (1911) en in het jaar erop vielen ook Servië, Montenegro, Griekenland en Bulgarije aan. Dat was de Eerste Balkanoorlog. Die duurde bijna acht maanden; de Ottomanen verloren vrijwel al hun Europese bezittingen. De vrede duurde één maand. Toen brak de Tweede Balkanoorlog uit, waarin Servië, Montenegro, Griekenland en het Ottomaanse Rijk zich keerden tegen Bulgarije.

In de zomer van 1914 volgde de Derde Balkanoorlog die, zoals bekend, niet gelokaliseerd bleef tot de Balkan en al snel bekendstond als de Grote Oorlog – en later als Eerste Wereldoorlog. Alle mogendheden raakten betrokken en pas in november 1918 tekende men een wapenstilstand. In de tussentijd was in Rusland de revolutie uitgebroken, die overging in een burgeroorlog, terwijl rond de Egeïsche Zee Griekenland en de Turkse Republiek nog vochten tot 1922.

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

‘Dood de mensen, spaar hun werken.’ Cultureel erfgoed in oorlogstijd

De ogenschijnlijk zinloze vernietiging van eeuwenoude cultuurerfgoed, de Buddhas van Bamiyan door de Taliban, of meer recentelijk de Shiitische monumenten door de IS(IS) in Irak is ook Europa niet vreemd.

De verwoesting van de universiteit van Leuven, en met name haar historische bibliotheek, door de Duitsers in augustus 1914, deed een Nederlandse oorlogsjournalist verzuchten ‘Het is eene straf, die verre en verre over de bevolking van Leuven, verre over het geteisterde België heen gaat. Het is eene kastijding, die al wat er op aarde aan Westersche beschaving bestaat heeft getroffen.’

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Closing Time | De gruwelen van de Eerste Wereldoorlog (vakantiebestemming België)

Wij nodigen u uit de komende tijd uw verhalen, anekdotes en wetenswaardigheden over uw vakantiebestemming bij te dragen aan onze zomerserie. Vandaag een bijdrage van János Betkó.

De Eerste Wereldoorlog was, met enig gevoel voor understatement, naar en vervelend. Onder andere in België. Velen hebben de gruwelen bezongen van de (derde) slag bij de Ieper, ook wel bekend als de slag bij Passendale (Paschendale). Iron Maiden bijvoorbeeld, in het nummer Paschendale dat u hierboven kunt beluisteren. Het is afkomstig van hun Dance of Death album, uit 2003. Maar ook bijvoorbeeld Sabaton:

En nog vele anderen. Wat dit met mijn vakantiebestemming van doen heeft? Nou, ik was dus in België, op de camping. En ik ben het niet op gaan zoeken, het oorlogsleed, want hé, het was gewoon een ontspannen vakantie met de familie, lekker chillen enzo. (En ik zat trouwens dichter bij de gruwelen van Verdun dan bij die van Passendale). Maar wat kwam ik daar tegen, in het speelbos voor de kleintjes?

Juist. Een speelloopgraaf. Ik vond het een beetje ongepast. Alsof je in… nou ja, vul zelf uw eigen foute historische associatie met een specifieke plek op waarvan u verbaasd zou zijn deze als speeltoestel te zien. Maar terwijl de historicus in mij zich aan het verbazen was, waren de kinderen heerlijk aan het spelen en klauteren.

Foto: TRiver (cc)

De geboorte van de Amerikaanse hoogmoed

RECENSIE - ‘The world, and North Korea in particular, has lost a great opportunity for lasting peace and great prosperity and wealth. This missed opportunity is a truly sad moment in history.’

Aldus Donald Trump in zijn brief aan Kim Jong Un, waarin hij het voorgenomen overleg met de Noord-Koreaanse leider afblaast. Noord-Korea weigerde te ‘denucleariseren’ en had daarmee een geweldige kans op wereldvrede laten schieten.

Het mag duidelijk zijn dat de Verenigde Staten niet vanwege hun eigen belangen, hun eigen machtspositie, aan de onderhandelingstafel zaten. Nee, ze zaten daar voor de hele wereld. Amerika is het land dat die dankzij zijn open visie, zijn vreedzaamheid en niet te vergeten zijn morele superioriteit, de wereld kan verheffen. Het is een verleidelijke gedachte, zeker wanneer je ook nog denkt dat je, in geval van koppige domheid van de tegenstander, je gelijk ook met een beetje geweld mag opleggen – alles voor de goede zaak, nietwaar? Zoals Trump in dezelfde brief, op adembenemend botte wijze schrijft:

‘You talk about your nuclear capabilities, but ours are so massive and powerful that I pray to God they will never have to be used.’

Maart 1917

Trumps pose is natuurlijk kenmerkend voor de Amerikaanse politiek van de afgelopen eeuw. Sinds president Woodrow Wilson hinkt de buitenlandse politiek van de Verenigde Staten op twee gedachten. Enerzijds: we hebben niemand nodig; anderzijds: de wereld heeft ons nodig. Tot 1917 overheerste het eerste sentiment. (Denk aan de Monroe-doctrine.) maar in het voorjaar van 1917 sloeg dat radicaal om. In zijn boek Maart 1917 beschrijft Will Englund de lange reeks van toevalligheden en misverstanden die daarvoor hebbe gezorgd.

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Doe het veilig met NordVPN

Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | Zinloze doden zijn een voetnoot

COLUMN - Het meest opmerkelijke aan de Spaanse Griep is dat deze dodelijke epidemie, die naar schatting vijftig miljoen slachtoffers maakte, zo volledig vergeten kon raken. Er is ongeveer een metertje serieuze literatuur over geschreven, maar dat haalt natuurlijk niet bij de kilometers die er geschreven zijn over de Eerste Wereldoorlog – vlak daarvoor, en maar zevenentwintig miljoen doden. Het een is een voetnoot geworden bij het ander – qua aantal slachtoffers zou het andersom moeten zijn. De Eerste Wereldoorlog als pijnlijke politieke vergissing in de jaren voordat de échte ramp zich voltrok.

Maar echt gek is deze vergeetachtigheid natuurlijk ook niet. Want de Spaanse Groep kende geen helden, gestorven voor het vaderland. Die vijftig miljoen stierven voor niks. Ze hadden geen idee waarom. En ook de wetenschap weet het eigenlijk niet.

De ziekte was zó dodelijk dat er jarenlang getwijfeld werd of het überhaupt wel een griep kon zijn geweest. Die vraag werd pas gesteld lang nadat de laatste slachtoffers begraven waren, zodat het harde bewijs dat het inderdáád om griep ging eigenlijk pas recent geleverd kon worden.

Maar waaróm deze griep zo gruwelijk tekeer ging, blijft een raadsel. Omdat de bevolking van Europa, na vier jaar oorlog, hongerig en verzwakt was? Lage weerstand, dus? Oké, maar waarom sloegen andere ziekten dan niet net zo hard toe? Een zeer gevaarlijke griepvariant? Dat weten we niet, maar dat kun je wel stellen. Alleen, ‘de’ griep was geen onbekende, en eerder opduikende varianten plegen vaak in ieder geval voor enige weerstand te zorgen. Die weerstand leek in 1918  totaal niet te bestaan. De aantallen doden waren wérkelijk grotesk.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Afdaling in de hel

RECENSIE - kershaw-afdaling-in-de-helIan Kershaw heeft zijn sporen als historicus ruimschoots verdiend. Zijn twee delen Hitler-biografie (‘Hoogmoed’ en ‘Vergelding’) werden bestsellers, en terecht. Ze toonden een auteur op de toppen van zijn kunnen. Kershaw is geen meeslepend stilist, geen auteur op zoek naar het treffende detail, maar wél iemand die de grote lijnen bewaakt en de lezer vakkundig mee loodst. Maar blijkbaar was dat dubbelsucces hem nog niet genoeg.

Nu ligt er het eerste deel van een nieuw tweeluik, gewijd aan de geschiedenis van Europa van de Eerste Wereldoorlog tot nu. Een ‘Afdaling in de hel’, gevolgd (het tweede deel, dat start in 1949, moet nog verschijnen) door een opmerkelijke verrijzenis uit de as van twee wereldoorlogen.

Het is bekend terrein voor Kershaw, en uit alles blijkt dat hij geen enkele moeite heeft om zijn verhaal te vertellen. Ook al heeft ‘1914’ een ruime voorgeschiedenis, Kershaw vat de oorzaken van de Grote Oorlog helder samen en verdeelt de schuld voor de catastrofe op de inmiddels bekende wijze: iedereen krijgt een deel, maar Duitsland nét iets meer. Dat is de consensus sinds enige jaren. We hoeven van Kershaw geen eigenzinnige opvattingen te verwachten. Van de loopgraven tot Hirosjima, van Verdun tot Stalingrad, niets ontbreekt, niets krijgt te weinig of te veel ruimte. Een prestatie.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Foto: jinterwas (cc)

Recensie | De eerstgevallenen

RECENSIE - Door een gelukkige speling van het lot woont mijn collega Theo Toebosch bij me in de buurt. We komen elkaar elke maand wel eens in de winkelstraat tegen, lunchen regelmatig en komen ook wel eens bij elkaar over de vloer. Dat maakt me niet tot de meest objectieve recensent van zijn laatste boek, De eerstgevallenen, maar dat weerhoudt me niet dit boek over de Eerste Wereldoorlog onder uw aandacht te brengen.

De eerste eerstgevallene is de Franse korporaal André Peugeot, die op 2 augustus 1914 om het leven kwam bij een incident aan de Frans-Duitse grens. Dat was dertig uur voordat Duitsland met een oorlogsverklaring aan Frankrijk een tot dan toe kleinschalig conflict tussen Oostenrijk-Hongarije en Servië deed escaleren en misschien moet je daarom zeggen dat de dood van Peugeot geen oorlogshandeling was maar een moord in vredestijd. Hoe dat ook zij, Peugeot geldt als de eerste dode van de Eerste Wereldoorlog.

De andere eerstgevallene is Albert Mayer, die die ochtend was uitgestuurd op een missie over de grens, bij het dorpje Joncherry stuitte op Franse troepen en Peugeot doodde. Misschien was de Duitse cavalerist een moordenaar. Misschien was hij het slachtoffer van een bevel dat hij beter niet had kunnen opvolgen. Hoe dat ook zij, Mayer geldt als de eerste Duitse dode van de Eerste Wereldoorlog.

Foto: copyright ok. Gecheckt 15-11-2022

KOZ | Johan Fabricius in de Eerste Wereldoorlog

COLUMN - Eigenlijk had ik hier de Kunst op Zondag van vandaag willen wijden aan staatsieportretten. Dit in het kader van de verjaardag van onze geliefde Koning (driewerf hoera). Echter, omdat ik in het kader van diezelfde verjaardag van diezelfde geliefde koning afgelopen vrijdag tot diep in de nacht aan de boemel was geweest terwijl ik de dag daarop weer om 8 uur naast mijn bed stond om, samen met vrouw en kinders, nog een beetje op tijd te zijn voor het betere spul op de vrijmarkt, een evenement dat naadloos overging in een bezoekje aan een of ander park waar de nodige activiteiten waren georganiseerd et cetera et cetera, anyways, om een niet heel zo heel erg boeiend verhaal niet nodeloos lang te maken: van het een kwam het ander, zodat ik gisteravond, rond een uur of negen, er compleet af lag en niet in staat was om over te gaan tot de geplande werkzaamheden. Ik kwam niet veel verder dan Lucian Freud die Koningin Elizabeth portretteerde en Anton Corbijn die dat bij Koningin Beatrix deed.

Daarom maar een verkapte linkdump: leest allen de ‘longreads’ die VPRO digitaal heeft gemaakt over vijf Nederlanders in de Eerste Wereldoorlog. Omdat dit Kunst Op Zondag is, link ik hier naar de longread over schilder/schrijver Johan Fabricius, die vooral bekendheid verwierf met het boek Scheepsjongens van de Bontekoe, maar in het laatste jaar van de oorlog als ‘Kriegsmaler 306’ het oostfront tekent.

Doneer!

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Foto: copyright ok. Gecheckt 21-02-2022

Lawrence in Jordanië (4)

COLUMN - Ik heb eerder deze week driemaal geschreven over Lawrence of Arabia, de Britse officier die tijdens de Eerste Wereldoorlog meevocht met de Arabische legers van Hussein van Mekka. Zij dekten de rechterflank van het Britse leger dat vanuit Egypte oprukte door Palestina. De officiële vijand was het Ottomaanse Rijk, maar er stond meer op het spel: het land van de Eufraat en de Tigris was spreekwoordelijk vruchtbaar en al in de negentiende eeuw hadden de Britten en Fransen grootse plannen gemaakt om het Midden-Oosten koloniaal te exploiteren. Dat was nog aantrekkelijker geworden toen er olie was ontdekt.

Hussein van Mekka steunde de Britten omdat de Britse Hoge Commissaris voor Egypte, Henry McMahon, hem had toegezegd dat hij zou worden erkend als heerser van een onafhankelijk koninkrijk. Zijn zonen Faysal en Abdulah, zijn generaal Sharif Nasir en zijn bondgenoot Audeh abu Tayeh: allemaal meenden ze dat de Britten daarmee hadden gedoeld op een rijk voor alle Arabieren. Misschien waren het wel de kanttekeningen van MacMahon, die erop neerkwamen dat er uitzonderingen zouden zijn voor de Joden, Druzen, Maronieten en Alawieten, die het zo geloofwaardig maakten dat de rest voor de Arabieren zou zijn.

Op 23 november 1917 publiceerden de communisten, die zojuist de macht hadden overgenomen in Rusland, de tekst van een Brits-Frans verdrag, waarin de twee mogendheden hadden afgesproken hoe ze het Midden-Oosten zouden verdelen (en let op de handtekeningen rechtsonder).

Volgende