Metalen: de achilleshiel van de energietransitie en digitalisering

Zonnepannelen en windmolens kunnen niet zonder zware metalen. Dat geldt ook voor digitale technologie die gebruikt wordt voor bijvoorbeeld smartphone-apps. Voor de meeste metalen is de EU afhankelijk van invoer, die vaak via China loopt. Zo worden de energietransitie en de digitalisering afhankelijk van de oplopende geopolitieke spanningen. En dan is er nog de mijnbouw in ontwikkelingslanden die gepaard gaat met uitbuiting en verwoesting van de natuur. In de beschikbaarheid van kostbare metalen komen een aantal actuele en urgente problemen bijeen die beschreven zijn in een rapport van het Wetenschappelijk Bureau van GroenLinks Metalen voor een groen en digitaal Europa dat helaas nog te weinig aandacht heeft gekregen. Richard Wouters, auteur van het rapport geeft de belangrijkste punten weer in een artikel dat eerder gepubliceerd werd op de website van het wetenschappelijk bureau van GroenLinks. Zon en wind Zon en wind zijn schier oneindige bronnen van energie. Maar de grondstoffen die we nodig hebben om deze energie te winnen zijn wel eindig. Zonnepanelen, windturbines, batterijen en stroomkabels, ze bevatten allemaal metalen. Deze metalen komen uit ertsen, die worden opgegraven uit de grond. Mijnbouw is vaak een vuile zaak. Daar komt bij dat sommige metalen zeldzaam zijn of zelfs opraken. Hoe meer energie we oogsten uit het licht en de lucht boven onze hoofden, hoe dieper we zullen moeten graven naar de metalen onder onze voeten. Een hernieuwbaar energiesysteem heeft, door zijn decentrale karakter, veel meer metalen nodig dan een fossiel energiesysteem. Er is een heel park aan windturbines nodig om één kolencentrale te vervangen. En omdat zon en wind fluctuerende energiebronnen zijn, moet een deel van de geproduceerde energie worden opgeslagen voor later gebruik. Voor deze opslag zijn ook metalen nodig, zowel voor batterijen als voor electrolysers die elektriciteit omzetten in waterstof. De verzwaring van stroomnetten en de overgang naar elektrisch rijden stuwen de behoefte aan metalen verder op. De klimaatcrisis laat ons geen andere keuze dan snel over te schakelen op hernieuwbare energie. Zonne- en windenergie zijn al in de fase van exponentiële groei gekomen, net als elektrische voertuigen. Dit vertaalt zich in een snel toenemende vraag naar ‘energiemetalen’. Volgens de Europese Commissie zal de EU in 2030 tot 18 keer meer lithium en 5 keer meer kobalt nodig hebben dan nu, alleen al voor batterijen van elektrische auto's en andere vormen van energieopslag. Digitale transitie en het surveillancekapitalisme Naast de energietransitie is de digitale transitie een prioriteit voor de EU. Ook die is afhankelijk van metalen. Veel digitale innovaties verbeteren onze levenskwaliteit. Telewerken en videovergaderen hebben hun waarde bewezen tijdens de coronapandemie. Sensoren, data en algoritmen maken een spaarzamer gebruik van hulpbronnen, waaronder energie en materialen, mogelijk. Maar op hun beurt hebben alle digitale technologieën energie en materialen nodig. In weerwil van de metafoor van de cloud, die lichtheid suggereert, heeft de data-economie een zware materiële voetafdruk. Deze omvat een breed scala aan metalen. De toename van de energie- en materiaalefficiëntie van apparaten en netwerken wordt tenietgedaan door de exponentiële groei van datastromen, die elke twee tot drie jaar verdubbelen. De cleantech-sector en de digitale sector wedijveren om dezelfde metalen. De Europese vraag naar zeldzame aardmetalen, die worden gebruikt in elektrische auto's en windturbines, maar ook in digitale apparaten, kan tegen 2050 vertienvoudigen. Daarvoor is ook het surveillancekapitalisme verantwoordelijk volgens een studie in opdracht van GroenLinks-Europarlementariër Kim van Sparrentak.  Veel smartphone-apps volgen het doen en laten van gebruikers, vaak buiten hun weten, teneinde hun persoonsgegevens te verwerken tot een profiel. Dit stelt adverteerders in staat om smartphonegebruikers te bestoken met gepersonaliseerde advertenties. Het dataverkeer dat door dergelijke tracking en targeting wordt gegenereerd bedraagt alleen al in de EU tussen de 30 en 50 miljard gigabyte per jaar. Dat veroorzaakt een jaarlijkse CO2-uitstoot van 5 tot 14 megaton. Om deze uitstoot te compenseren, zou de EU tussen 90 en 260 miljoen zonnepanelen moeten installeren. De Europese wetgevers zouden ook kunnen besluiten om deze schending van onze privacy door de apps op onze smartphones niet langer toe te staan. China Aangezien de ontwikkeling van technologieën en markten ongewis is, zijn voorspellingen van de vraag naar specifieke metalen onzeker. Maar het is wel duidelijk dat een aanzienlijk deel van de metalen van buiten Europa zal komen. Voor de meeste metalen is de EU tussen 75 en 100 procent afhankelijk van invoer, die vaak via China loopt. China is de belangrijkste leverancier van 10 van de 30 grondstoffen die de Europese Commissie als kritiek beschouwt. Die afhankelijkheid brengt risico's met zich mee voor de voorzieningszekerheid van Europa en voor zijn politieke handelingsvermogen. China's streven naar economische dominantie is verweven met zijn politieke aspiratie om een leidende wereldmacht te worden. De aard van het Chinese regime – autocratisch met technototalitaire en imperiale neigingen – maakt het tot een systeemrivaal van de EU. Een Europa dat democratie, mensenrechten en multilateralisme wil beschermen en bevorderen, mag niet toelaten dat zijn weg naar strategische autonomie wordt ondermijnd door verdeel-en-heerspolitiek van Beijing. Veel metaalertsen worden gedolven in ontwikkelingslanden. Daar veroorzaken mijnbouwbedrijven vaak een ecologische ravage, schenden zij de rechten van arbeiders en lokale gemeenschappen, ontduiken zij belastingen en wakkeren zij conflicten en corruptie aan. Zo dringt het vraagstuk van klimaatrechtvaardigheid zich op. Arme mensen in ontwikkelingslanden worden al het hardst getroffen door de klimaatcrisis, waarvoor zij niet verantwoordelijk zijn. Het mag niet zo zijn dat zij ook nog eens de prijs betalen voor de oplossing ervan. Kortom: metalen vormen de achilleshiel van de energietransitie en digitalisering. Hergebruik Een manier om de schade van mijnbouw te beperken is re-mining. Daarbij worden delfstoffen gehaald uit het afval van bestaande mijnen in plaats van nieuwe littekens door het landschap te trekken. In Zweden heeft staatsmijnbouwbedrijf LKAB het plan opgevat om zeldzame aardmetalen en fosfor te winnen uit het afval van zijn ijzermijnen. Het bedrijf wil in 2027 een nieuwe verwerkingsfabriek openen, die zou moeten voorzien in 10 procent van de vraag naar zeldzame aardmetalen binnen de EU.   Het rapport Metalen voor een Groen en Digitaal Europa, is een coproductie van het Wetenschappelijk Bureau van GroenLinks en de Green European Foundation. Het eindigt met voorstellen voor een spaarzaam, circulair gebruik van metalen en een verantwoorde winning van de metaalertsen waar we echt niet buiten kunnen. De GroenLinks-politici Bas Eickhout (Europees Parlement) en Suzanne Kröger (Tweede Kamer) schreven het voorwoord.

Foto: Carolien Coenen (cc)

Digitaal, maar niet altijd

COLUMN - Videobellen met de huisarts, is dat een goed idee? Henriëtte van der Horst stelt vraagtekens bij een nieuwe trend.

Waar een crisis al niet goed voor is. Ineens hebben we ontdekt dat we consulten ook heel goed digitaal kunnen houden. In Utrecht wordt een gezondheidscentrum per 1 september de eerste ‘digital first’ huisartsenpraktijk in Nederland. Waarom de dokter live zien als het ook digitaal kan? Ook onderwijs – zelfs practica – wordt op grote schaal digitaal gegeven, vergaderingen en sollicitatiegesprekken vinden via Zoom of een andere digitale applicatie plaats en met je oude moeder die haar appartement niet uit kan, kun je toch ook beeldbellen.

Toegegeven, we hebben geleerd veel meer gebruik te maken van digitale mogelijkheden dan we deden. En ja, daar zitten echt voordelen aan. Minder reistijd voor allerlei overleggen die vaak ook efficiënter zijn, dus tijdwinst en beter voor het milieu. Minpunt is wel dat we ook minder bewegen als we daar niet goed op letten, dus voor onszelf misschien weer net iets minder gezond. Waarom zou je als patiënt altijd maar weer in de wachtkamer moeten plaatsnemen om dan uiteindelijk in minder dan 10 minuten van een gehaaste arts te horen dat de dosis van je medicijnen misschien toch wel iets omhoog moet, of juist omlaag. Misschien is het ook wel fijn als je als student dat college kunt afspelen op een tijd die jou goed uitkomt.

Doe het veilig met NordVPN

Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.

Foto: copyright ok. Gecheckt 23-11-2022

Cultureel geheugenverlies

COLUMN - Het is vandaag tien jaar geleden dat in Keulen een van de kantoren van het Raadhuiscomplex instortte, samen met nog twee andere gebouwen. De schade aan deze huizen was niet het ergste: er vielen ook twee doden. De oorzaak bleek de aanleg van de nieuwe metrolijn, die het noorden en het zuiden van Keulen zou gaan verbinden. Door een gat in een damwand had het grondwater onder de drie huizen kunnen weglopen en daarbij was het zand meegezogen.

Bij het onderzoek naar het Kölsche Ground Zero bleek dat het gat in de damwand had kunnen ontstaan doordat de stalen beugels die de platen van die wand bij elkaar moesten houden, waren gestolen. Puur menselijke slechtheid dus. De nabestaanden van de twee overleden bouwvakkers moeten de afgelopen tien jaar iedere dag vergeefs hebben geprobeerd verder te gaan alsof er geen misdrijf was gepleegd.

Voor de overige Keulenaren was er ook iets om verdrietig om te zijn: het stadsarchief, een van de zes grootste van Duitsland, is verloren gegaan. Deels door waterschade vernietigd, deels weggewaaid, deels op een andere manier verdwenen. Een deel is uit de krater gered en wordt nu gerestaureerd.

Ik herinner me van de toenmalige berichtgeving dat onder andere de bul met de stadsrechten van Keulen er niet meer is. Verloren gingen ook 65.000 oorkonden, teruggaand tot 922. En bedenk eens welke stukken er nog meer kunnen zijn geweest in de dubbele administratie van een aartsbisdom en een grote vrije rijksstad, aangesloten bij de Hanze. Hier lag, door een wonderlijke speling van het lot, ook het Hanze-archief van de Vlaamse stad Brugge.

Foto: Free Press/ Free Press Action Fund (cc)

Desinformatie in Nederland

ONDERZOEK - De online verspreiding van desinformatie lijkt in Nederland mee te vallen. Dat blijkt uit onderzoek van het Rathenau Instituut. Maar we moeten blijven opletten.

Een goede nieuwsvoorziening is essentieel voor de democratie. Digitalisering leidt tot veranderingen in het nieuwslandschap in Nederland en het nieuwsgedrag van Nederlanders. Het heeft daarmee mogelijk consequenties voor de Nederlandse democratie. Digitalisering kent positieve kanten: het nieuwsaanbod is enorm uitgebreid en de diversiteit is toegenomen. Tegelijkertijd zijn er zorgen over de toenemende online verspreiding van desinformatie voor commercieel of politiek gewin. Dit kan leiden tot polarisatie van het publieke debat.

De Nederlandse samenleving lijkt tot nu toe weerbaar tegen deze negatieve kant van digitalisering, blijkt uit ons onderzoek Digitalisering van het nieuws (2018). Niettemin kent het Nederlandse publieke debat ook polarisatie rond bepaalde maatschappelijke vraagstukken. Vooralsnog draagt desinformatie daar weinig aan bij. Maar de technologie ontwikkelt zich snel en mediawijsheid in Nederland blijft achter. Waakzaamheid blijft nodig.

Aanbod en pluriformiteit van nieuws zijn toegenomen

Het aanbod van nieuws is enorm toegenomen door de digitalisering. Online zijn er meer nieuwsbronnen beschikbaar, niet alleen nationaal maar ook internationaal. En voor veel van die bronnen hoeven gebruikers niet te betalen. Het scala aan nieuwsaanbieders is pluriformer en de diversiteit aan nieuws is groter dan voorheen. Nieuwe online media zoeken een niche om een groter bereik te hebben. Dat levert naast meer verschillende vormen van berichtgeving ook meer diversiteit in (politieke) duiding van het nieuws op.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Foto: United Nations Photo (cc)

Mensenrechten spreken niet voor zich, ook niet in Nederland

Wereldwijd staan de mensenrechten onder druk. Door overheden, maar ook door toenemende digitalisering. Daar moeten we niet te lichtzinnig over doen, waarschuwt filosoof Maxim Februari.

Ons leven speelt zich voor een steeds groter deel online af. In de digitale wereld laten we sporen na – data, die aan andere data wordt gekoppeld, of wordt verhandeld. Niet alleen bedrijven als Facebook doen eraan mee, óók de Nederlandse overheid maakt in toenemende mate gebruik van digitale systemen. Een schimmige wereld waar onze vrijheden en rechten niet wettelijk vastliggen. Maxim Februari vraagt zich af hoe we de mensenrechten ook daar kunnen waarborgen. Maar om die vraag te kunnen beantwoorden, moeten we eerst onderzoeken wat het nut van mensenrechten nu eigenlijk is. “Laten we het onszelf niet te gemakkelijk maken.”

Wat zijn de tekortkomingen van mensenrechten?

Om te zorgen dat er “nooit meer oorlog” zou zijn, kwam na de Tweede Wereldoorlog in razend tempo de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens tot stand. Men werd het snel eens over welke rechten erin moesten staan, zolang de vraag van het waarom van die rechten maar niet gesteld werd. En die waarom-vraag werd destijds vanwege de grote urgentie ook niet gesteld.

Foto: mystic_mabel (cc)

Digitale overheid: ambities bijgesteld, doelen niet gehaald, achterstallig onderhoud

ANALYSE - Rutte III zit nog maar net in het zadel, maar begint met een achterstand. Vlak voor het aantreden heeft minister Plasterk opgeschreven hoe de digitale overheid er voor staat. De conclusie: nog steeds heeft de overheid zijn zaakjes niet goed voor elkaar als het gaat om digitalisering. Ambities voor de toekomst worden herhaaldelijk naar beneden bijgesteld, doelen niet worden gehaald en het achterstallig onderhoud wordt steeds zichtbaarder.

In zijn verslaglegging beseft Plasterk dat de digitalisering zich in versneld tempo heeft doorgezet, maar hij spreekt geen oordeel uit over de geleverde prestaties en gaat voorbij aan eerdere doelstellingen, waarbij 2017 het jaar van de waarheid zou zijn waarin verschillende overheidsbrede programma’s er voor hadden moeten zorgen dat de (digitale) dienstverlening aan burgers en ondernemers is gerealiseerd.

Overheid heeft Antwoord

Hoe zat het ook al weer? Aan het begin van deze eeuw startte de overheid met de grote decentralisatieoperatie. Het idee daarachter is niet slecht: in het kader van het geleidelijk afbouwen van de verzorgingsstaat (ten onder gegaan aan het eigen succes: onbetaalbaar geworden door de vergrijzing) zou de overheidsdienstverlening zo dicht mogelijk bij de burger moeten worden gerealiseerd. Dat sluit namelijk het beste aan op zelfredzaamheid. De gemeente moest het primaire aanspreekpunt voor de burger zijn als die in contact wil komen met de overheid.

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Foto: Mike Licht (cc)

Nederland bouwt een surveillancestaat

ACHTERGROND - Seksisme. migratie, basisinkomen, democratie en referenda. In de serie “Tegen de stroom in” spreken wetenschappers, experts en opiniemakers over oude zorgen en nieuwe oplossingen. Wanneer zijn die succesvol? Welke rol speelt geld en neoliberaal denken daarin? En verliest elke stroming uiteindelijk aan kracht en relevantie? Vandaag: Het garanderen van een vrije, veilige online samenleving is een taak van de overheid. Maar moet dat leiden tot een overgecontroleerde samenleving met brave volgzame burgers?

Wie is de baas op het web? Directeur van het Rathenau instituut Melanie Peters en privacy-expert Xander Bouwman over de rol van overheden, bedrijven en burgers.

“Privacy online gaat al lang niet meer over je foto op het internet”, stelt directeur van het Rathenau Insituut dr. ir. Melanie Peters. “Het gaat om al jouw gedrag op internet en de verzameling van die data. Het gaat niet om jou, maar om je profiel. Als dader, risicokind of nieuwsconsument.” Het vraagstuk rondom digitalisering is dan ook breder dan privacy vs. veiligheid. Onze rechtsstaat, democratie en menselijke waardigheid staan op het spel. Hoe autonoom kan je nog denken, wanneer algoritmes het nieuws bepalen dat je te zien krijgt? Hoe vrij ben je nog wanneer de politie voordat je ook maar iets hebt gedaan, je op basis van een dataprofiel al in de gaten houdt?’ Privacy-expert Xander Bouwman maakt zich zorgen over onze internetvrijheid. Gaan we toe naar een overgecontroleerde samenleving met brave volgzame burgers?

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

OV-chipkaart: tijd om uit te checken

Reizigersorganisatie Rover beklaagt zich er vandaag in Trouw over dat de OV-chipkaart een faliekante mislukking dreigt te worden. Het reizen is er niet eenvoudiger op geworden. En ook niet goedkoper. Rover drukt zich nog voorzichtig uit. Het wordt tijd dat de reizigers in verzet komen tegen dit betaalgedrocht.

ov chipkaartMaandagavond gebruik ik voor het eerst mijn anonieme chipkaart. Ik stap in op station Weesperplein en reis twee metrohaltes af naar station Amstel. Ik haal mijn pas weer langs de paal en ben vier euro armer. Pardon? Vier euro voor twee haltes? Ik woon in New York en daar betaal je een flat rate van 2,25 dollar, of je nu twee minuten of twee uur met de metro reist. Ongelooflijk. Afzetters.

In het boek Check in/Check uit: de digitalisering van de openbare ruimte geven de auteurs van het Rathenau Instituut een fantastisch overzicht van de ontwikkeling van de OV-chipkaart. Ze kijken daarbij naar de oorspronkelijke doelen, de (technische) implementatie en wat het nu allemaal heeft opgeleverd. De conclusies zijn ontluisterend. Kijkt u even mee?

De doelstellingen van de OV-bedrijven en de technologie-aanbieders waren:

1) Eerlijke en actuele verrekening van kosten en opbrengsten (onderling)

2) Betere managementinformatie

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Verstrikt in het net

check in/check uitWie volledig vasthoudt aan privacy, wordt niet gekend, heeft geen toegang en krijgt geen informatie. Welkom in het net.

Privacy is hot. Het verzet tegen het Elektronisch Patiënten Dossier, rekeningrijden, OV-chipkaart, de centrale database met vingerafdrukken en gelaatscans groeit. Vandaag zijn twee boeken uitgekomen die een fris perspectief bieden op deze discussies.

Van het Rathenau Instituut verschijnt het boek Check in / Check uit. De digitalisering van de openbare ruimte. ,,Dit laat zien dat de informatiesamenleving een nieuwe fase ingaat waarin de openbare ruimte steeds verder digitaliseert. Dagelijkse handelingen als betalen, door de OV-poortjes lopen en autorijden, worden steeds meer vastgelegd. Onze digitale identiteit wordt daarmee steeds ‘rijker’. Dat biedt interessante mogelijkheden, bijvoorbeeld voor marketing of opsporing. Er zijn echter ook risico’s: verlies van anonimiteit, misbruik van persoonsgegevens en systeemdwang’’, aldus het Rathenau.

Het huidige privacydebat richt zich nog veel op het opslaan van gegevens, het al dan niet te verbergen hebben van persoonlijke informatie. Het goede van Check in/Check uit is de groeiende informatiehonger wordt ingebed in het krachtenspel waar burgers/klanten, bedrijven en overheden in verwikkeld zijn.

De auteurs volgen daarvoor twee ‘discoursen’. Ten eerste dat van ‘empowerment’, of anders gezegd, in hoeverre de beloften van de informatierevolutie voor de burger uitkomen. Wat hebben wij aan al die nieuwe techniek en het verstrekken van persoonsgegevens? Er wordt terecht geconstateerd dat die persoonsgegevens in toenemende mate bepaalt of je toegang hebt tot ruimtes (stations, wegen, gebouwen, winkels etc.), diensten (verzekeringen, financiële producten, facebook) en goederen. Je kunt dat ook omdraaien. Wie die gegevens niet verstrekt of niet aan het gewenste profiel voldoet, wordt uitgesloten of gestraft. Wie anoniem met de trein wil reizen, loopt kortingen mis.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Volgende