Donald Trump is gekozen tot Amerikaans president. CNN noemt 24 theorieën over hoe dit kon gebeuren. Het is nog te vroeg voor wetenschappelijke resultaten en het was vast een combinatie van factoren. Wel valt op dat CNN één factor niet noemt. Een factor die vaak wordt onderschat. “De democraten mogen hopen dat Trump zich niet kandidaat stelt.” Dit zei ik in 2011 bij een lunch met deels buitenlandse collega’s. Ze keken me meewarig aan. Die jonge Hollander had duidelijk geen kijk op Amerikaanse politiek. De Californische hoogleraar aan tafel legde me geduldig uit dat niemand Trump serieus nam. Trump stelde zich toen niet kandidaat; wel bij de verkiezingen erna. Bij die verkiezingen, begin deze maand, zag ik Trump het eerlijk gezegd niet redden tegen Clinton. Door te weinig zijn kernboodschap uit te dragen in de campagne had hij zijn kansen niet gemaximaliseerd. Hij leek steun tekort te komen. Uiteindelijk haalde hij 47% van de stemmen. Minder dan Clinton, maar – door het hem welgezinde getrapte kiesstelsel – genoeg voor de winst.
LONGREAD - Interessante longread. Extreme economische ongelijkheid, massale detentie, vuurwapengeweld en een permanente staat van oorlog. Het grootste deel van de Amerikanen ligt er niet wakker van. Deze apathie lijkt een bevestiging van Sheldon Wolins ideeën over democratie…
Dat kan! Sargasso is een collectief van bloggers en we verwelkomen graag nieuw blogtalent. We plaatsen ook regelmatig gastbijdragen. Lees hier meer over bloggen voor Sargasso of over het inzenden van een gastbijdrage.
COLUMN - 
Wat verklaart het succes van Trump? Is het zijn racisme en zijn seksisme, die de boze witte mannen een stem hebben gegeven? Of is het ruraal Amerika dat zijn woede over de eigen wanhopige toestand tot uitdrukking heeft willen brengen over de gevestigde orde die hen in de steek heeft gelaten? Er spelen vast allerlei factoren een rol in de opkomst van het populisme, ook in Europa, maar volgens mij blijft één factor daarbij onterecht onderbelicht.
De aantrekkingskracht van het populisme, puur op zichzelf.
Nu is een probleem met praten over populisme altijd dat de term allerlei betekenissen kent, die niet altijd nauwkeurig uit elkaar worden gehaald. Vaak wordt hij gebruikt om politieke retoriek te benoemen die men te simpel vindt: ‘makkelijke oplossingen’ voor ‘ingewikkelde problemen’. Als zodanig is het alleen een scheldwoord; het is niet waar ik het over wil hebben.
Maar er is ook het populisme als een ideologie: de opvatting dat het volk een eenheid is, met specifieke eigen belangen en een specifieke eigen wil. De belangen en de wil van de individuen zijn daar nog niet eens ondergeschikt aan: ze zijn hetzelfde. Eindeloos vergaderen is daarom ook eigenlijk niet nodig; je hebt alleen een ‘sterke’ man nodig die het allemaal gaat ‘regelen’.
RECENSIE - Huub Dijstelbloem schreef een filosofische verhandeling over een ondergewaardeerd aspect van de politiek: de ogen van de burger.
Democratie is voor de meeste mensen op de eerste plaats een kwestie van spreken. Burgers stemmen en eisen inspraak en medezeggenschap. In het parlement eisen politici verantwoording van de regering. De naoorlogse politieke filosofie heeft zich voornamelijk aan ‘de stem’ opgehangen, schrijft Dijstelbloem. In zijn boek Het Huis van Argus vraagt hij in navolging van Jeffrey Green aandacht voor de ‘oculaire democratie’: de empowerment van burgers als toeschouwers die inspecteren, observeren en surveilleren. Een kritische blik en een waakzaam oog op de macht kunnen evengoed verandering bewerkstelligen als meepraten, meent Green. Dijstelbloem vult hem aan. Waar Greens model niet verder gaat dan een plebiscitaire democratie waarin de bevolking zich via referenda uitspreekt voor of tegen de macht, vindt Dijstelbloem dat van de burgers meer verbeelding gevraagd mag worden. Ze moeten als controleurs niet alleen naar het verleden kijken, maar ook oog hebben voor de toekomst. Hij verwijst daarbij onder andere naar het begrip contrademocratie van de Franse filosoof Rosanvallon.
Het Huis van Argus is geen makkelijk boek. Dijstelbloem verwijst in zijn betoog veelvuldig naar andere sociale en politieke filosofen, zoals Latour en Sloterdijk. Die nogal abstracte verwijzingen veronderstellen bekendheid met hun werk. Als je niet ingevoerd bent zijn Dijstelbloems beschouwingen vaak moeilijk te volgen en dat geldt dan ook zijn eigen standpunt ten opzichte van de filosofen die hij bespreekt.
Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.
“Ergens na 2008,” zegt Habermas na het debat over een glas witte wijn, “ben ik in gaan zien dat het proces van uitbreiding, integratie en democratisering niet noodzakelijk uit eigen beweging vooruit komt, dat het omkeerbaar is, dat we voor de eerste maal in de geschiedenis van de EU een ontmanteling van de democratie ondergaan. Ik had niet gedacht dat dit mogelijk zou zijn. We bevinden ons op een kruispunt.”
ACHTERGROND - Het indelen van de politiek in een links en rechts kamp is een gewoonte die ruim tweehonderd jaar oud is. Ik zal nu laten zien dat het nog steeds een springlevend onderscheid is dat hoort bij een levendige democratie. Zelfs critici die het te simpel vinden, maken er onwillekeurig gebruik van.
Het is een paradox. Enerzijds is het denken in termen van links en rechts heel algemeen, je komt het tegen in vrijwel elke politieke analyse, op academisch niveau èn in de volksmond, maar niemand weet wat het precies betekent.
Links over rechts en rechts over links zijn een onuitputtelijke bron van vermaak. Wat men van elkaar vindt is meestal niet zo best. Serieuze politieke analisten ergeren zich aan de stereotypen. Maar de uitlatingen mogen vulgair zijn, zij laten ook zien hoe de kampen over elkaar denken. Iedereen kent ze wel: links is elitair, rechts is plat. Links denkt met haar hoofd, rechts met zijn buik. Links is vrouwelijk, rechts is mannelijk. Links is overheid, rechts is markt. Links is wetenschap, rechts is dom, etc. Het is inhoudsloos en enkel bedoeld om de tegenstander te besmeuren.
Dat de links-rechts indeling veel gebruikt wordt door het volk wil nog niet zeggen dat professionals het onderscheid niet zouden maken. Er zijn boeken geschreven die het als uitgangspunt nemen, zoals Het verraad van links en Er is ruimte op rechts of men karakteriseert een periode als zijnde gedomineerd door ‘links’ of ‘rechts’. Ook internationaal zijn er boeken die expliciet hierover gaan, zoals bijvoorbeeld boeken met titels als Exit right en Off center.
ACHTERGROND - Om te begrijpen wat woorden in de politiek betekenen is het essentieel om de geschiedenis ervan te kennen. Wanneer is men begonnen ‘links’ en ‘rechts’ van elkaar te onderscheiden en waarom deed men dit? Daarom nu een kleine geschiedenis van de strijd tussen links en rechts.
De gewoonte om de politiek in een links en rechts kamp op te delen is ouder dan de indeling in progressief en conservatief. De termen ‘links’ en ‘rechts’ werden al in 1789, het jaar van de Franse Revolutie gebruikt terwijl ‘conservatief’ pas in 1818 voor het eerst voorkwam. Het was de titel van het blad Le Conservateur dat een mooi rechts motto had:
The conservateur upholds religion, the King, liberty, the Charter and respectable people (les honnêtes gens)
De term kwam pas echt in zwang in 1834 toen de Tory Party zich Conservative Party ging noemen. We zijn rechtse politici dus pas veertig jaar later conservatief gaan noemen, niet omgekeerd. Ook het socialisme ontstond veel later als politieke beweging.
Vaak wordt gedacht dat links en rechts neutrale namen zijn omdat men wel bekend is met het verhaal over de zetelverdeling in het Franse parlement in 1789. De hervormingsgezinde fracties zaten in dit parlement aan de linker kant, en de koningsgezinde fracties zaten aan de rechterkant van de voorzitter. Men concludeert hieruit dat wat nu links en rechts is, op toeval berust en dat de cluster eigenschappen die we nu ‘links’ noemen, ook ‘rechts’ genoemd hadden kunnen worden.
Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.
Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.
Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.
Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.
ACHTERGROND - Regelmatig kun je lezen dat links en rechts ‘niet meer van deze tijd zijn’. Toch wordt het onderscheid tussen links en rechts al gemaakt sinds het begin van de democratie. Tijd om eens te kijken waarom juist nu zo vaak wordt beweerd dat het achterhaald is en als we het er dan toch over hebben: waar staan links en rechts eigenlijk voor?
Wie zich beroept op het onderscheid tussen links en rechts wordt verdacht van simplificatie om te polariseren. En ik moet toegeven, een indeling in twee kampen van zoiets complex als de politiek is verdacht want de wereld is natuurlijk altijd complexer dan wij denken. Ook in het verleden, toen de klassenstrijd nog actueel was, zat er tussen proletariaat en kapitalisten de petite bourgeoisie: de burgerij en kleine middenstand.
Als over links en rechts wordt gesproken is het vaak bedoeld om te polariseren. Men scheldt elkaar uit als kinderen op een schoolplein met bekende clichés zoals ‘linkse kerk’, ‘rechtse lul’, ‘reactionair’, ‘fascist’, ‘Noord-Korea’, ‘linkse elite‘ of ‘gut Mensch’ – om er maar een paar te noemen.
Hoewel ik deze klacht dus wel begrijp, is het voor mij geen reden om het niet serieus te nemen omdat het gebruik van de termen links en rechts meer is dan goedkope retoriek. Ze benoemen de twee kampen waarin de politiek is verdeeld. Ook wie de politiek slechts oppervlakkig volgt kan dit onderscheid meestal wel maken. De meeste mensen hebben wel een intuïtieve notie wat links en wat rechts is en meestal is het niet moeilijk een politicus, een krant of organisatie ergens tussen deze twee polen te plaatsen.
COLUMN - Een democratie heeft een veelzijdige, vrije pers nodig. Dictators begrijpen dat maar al te goed; zij schakelen kritische journalisten zo snel mogelijk uit en verbieden oppositionele media. Dit doen Erdogan en Putin, dit deden Hitler en Mao. Noord-Korea kent geen vrije pers, in het Oostblok waren geen westerse kranten verkrijgbaar, en Westerse radio- en televisiekanalen werden er gestoord.
Europese democratieën hebben vanouds een sterke en gevarieerde pers met goed verankerde publieke omroepen. De BBC, NPO, ARD en ZDF, de Frans/Duitse zender Arte, SRF, het zijn bakens van rust en vertrouwen in een steeds woeliger mediawereld. Maar de laatste jaren nemen de aanvallen op de publieke omroepen toe, niet alleen in Nederland. Zij zouden niet objectief en overwegend links zijn, en bovendien overbodig zijn geworden.
Ook de Zwitserse publieke omroep SRF krijgt steeds meer tegenwind van de rechtspopulistische volkspartij SVP. Om de kritiek vóór te zijn, vindt er geen politieke discussie meer plaats zonder een vertegenwoordiger van de SVP. De angst zit er inmiddels goed in. Maar dit mag niet baten: de SVP eist nu een halvering van het budget van de publieke omroep; het parlement spreekt hier binnenkort over. Een halvering zal het nog wel niet worden, waarschijnlijk wel weer een volgende bezuinigingsronde.
Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.
In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.
Het concept verkiezingsprogramma van de PVV is gisteren bekend gemaakt. Verschillende media maken zich liever druk over de lengte (op één A4’tje!) dan over de inhoud: Wilders zet zijn partij opzettelijk op een zijspoor.
Iedereen weet dat de islam het speerpunt van de PVV is. Zoals we kunnen lezen moeten alle moskeeën en islamitische scholen gesloten worden en moet er een verbod op de koran komen. Dat dit tegen meerdere artikelen van onze grondwet in gaat kan zijn volgers niet schelen. Of we onze grondwet maar even willen aanpassen. Zoiets valt niet mee, er is een meerderheid in de Tweede en Eerste Kamer vereist, nieuwe verkiezingen en vervolgens een 2/3 meerderheid in beide Kamers. Weten ze dit niet? Wilders weet het uiteraard wel.
Dit is geen vorm van ‘hoog inzetten’ om bij onderhandelingen tot een compromis te komen. Als de PVV dit speerpunt laat vallen, geeft ze per direct al haar geloofwaardigheid op. En welke andere partij zal een coalitie willen beginnen met een beweging die eventjes de grondwet op een aantal fundamentele artikelen wil aanpassen? Aanpassingen die de gelijkwaardige behandeling van alle Nederlanders op het spel zetten? Nee, de PVV verzekert zich hiermee van een plek in de oppositie banken.
Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.
Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.
.jpg){kind=link}