Deze crisis is nog lang niet afgelopen

Dit is deel 7 van de college cyclus van Ewald Engelen over de oorzaak van de crisis. Vandaag behandelt hij hoe de crisis, die in 2008 begon en als “de kredietcrisis” overging in de Europese schuldencrisis, waar we nu midden in zitten. Ook wordt bekend gemaakt wie nu de ware schuldigen zijn van de crisis.

In Griekenland wordt George Papandreou vervangen door Lucas Papademos. Papademos is voormalig vicevoorzitter van de Europese Centrale Bank. In Italië wordt de populist Berlusconi opgevolgd door Mario Monti.  Monti is lid geweest van de Europese commissie waar hij verantwoordelijk was voor zaken als “Interne markt” en “Competitie”. Beiden zijn Europese technocraten die het vertrouwen hebben van Frankfurt.

In Griekenland en Italië worden democratisch gekozen leiders terzijde geschoven en vervangen door technocraten. De toekomst van Europa wordt afhankelijk gemaakt van technocraten.  Democratie is blijkbaar een veel te onzekere factor als het gaat om het doorvoeren van de maatregelen die nodig zijn om de euro te redden.

Wat men vergeet is dat voor de uitvoering van pijnlijke hervormingen een democratisch draagvlak nodig is. Voor een succesvolle uitvoering van de noodzakelijke hervormingen is het nodig dat ambtenaren en de burgerij er volledig achter staan. In Griekenland en Italië heeft het volk traditioneel weinig vertrouwen in de overheid. Dit plan om de redding van de Euro door de politieke top te vervangen is daarom weer een nieuw luchtkasteel omdat het noodzakelijke draagvlak ontbreekt.

Dit is alweer aflevering 6 van de collegecyclus ,,Wie heeft de crisis veroorzaakt?’’ van econoom Ewald Engelen. In de vorige aflevering schetste hij in grote lijnen de geschiedenis van het bankiersvak, deze keer gaan we wat dieper in op de details: wat verkopen de banken eigenlijk en waarmee verdienen ze zoveel geld? Waarom is het zo vreselijk misgegaan? Het is deze keer misschien wat technisch, maar daarom volgens mij nog niet saai, er zit zelfs jazz in. En, hé, het is een college, we willen wat leren. Ik vermijd het jargon niet, maar leg het wel uit.

De crisis waar we het vandaag over hebben is nog steeds gaande en we beginnen daarom even met de actualiteit van de eurocrisis.

Het was weer een mooie dag vandaag [donderdagavond 3 november] voor crisiswatchers. De grote vraag is of de Grieken nu wel of geen referendum gaan houden over de financiering van hun schulden. Op dit moment kan niemand dat zeggen. [De volgende dag zal Papandreou het voorstel voor een referendum weer intrekken, Michel]. Papandreou wordt zwaar onder druk gezet door Merkel en Sarkozy, die dreigen de eerder toegezegde gelden niet uit te betalen. Als dat gebeurt kunnen de Grieken begin december hun ambtenaren niet meer betalen. Het is op dit moment volstrekt onduidelijk hoe dit verder zal gaan.

De eurocrisis is een gevolg van de crisis die begon in 2007. Deze crisis is een bankcrisis. Er zou geen enkel probleem zijn geweest als de banken voldoende reserves hadden gehad om de klap van de schuldreductie op te vangen. Maar in hogere buffers hadden de banken in het verleden geen zin, want grote hoeveelheden dood geld op je balans betekent dat je minder winst maakt. En als de banken minder verdienen, wordt geld lenen duurder en daar had de politiek weer geen zin in. Daarom werd in Europa te laat ingegrepen en hielden de banken hun te lage buffers aan.

De komende weken doen wij verslag van de collegecyclus “Wie heeft de crisis veroorzaakt?” van Ewald Engelen, hoogleraar Financiële Geografie aan de Universiteit van Amsterdam. Dit is het derde college waarin hij uitlegt hoe groot de rol is van de verhalen die werden verteld over financieel beleid

Het weer is omgeslagen, geen mooi terrasjesweer vandaag maar guur weer. Vorige week vergeleek Ewald Engelen de situatie in Nederland nog met augustus 1914, een mooie zomer waarin de mensen niet in de gaten hadden dat hun perfecte wereld binnen een paar maanden in duigen zou vallen. Deze keer maakt hij een andere historische vergelijking die ik minder geslaagd vind: de val van Stalingrad in februari 1942, om aan te geven dat het nu grimmiger gaat worden.

Ik vind een andere metafoor beter – in het college vergelijkt hij het gedrag van bankiers een paar keer met cartooneske situatie: Een paar antiquairs zitten op een eiland (u weet wel, zo’n bult zand in de oceaan met één palmboom). Het enige dat zij de hele dag doen is elkaar steeds weer het enige stuk antiek op het eiland, een antiek biedermeier tafeltje, verkopen voor een steeds hogere prijs. Dit schetst de gang van zaken op de internationale financiële markten voordat het misging (*).

De komende weken doen wij verslag van de collegecyclus “Wie heeft de crisis veroorzaakt?” van Ewald Engelen, hoogleraar Financiële Geografie aan de Universiteit van Amsterdam. Dit is het tweede college waarin hij uitlegt hoe ogenschijnlijk onbelangrijke en lokale gebeurtenissen hebben kunnen leiden tot de crisis.

Toen ik afgelopen donderdagavond naar de Amsterdam Business School liep viel het me al op. Door het voor oktober ongebruikelijk mooie weer was het druk op de Amsterdamse terrasjes. Iedereen geniet van de laatste mooie nazomerdagen. Anders dan in veel andere Europese landen is van de crisis in Nederland nog niet zo veel merken. Het blijkt dat ik niet de enige ben die soort gedachten heeft: Ewald Engelen begint met constatering dat het college goed bezocht wordt, ondanks de verlokking van de terrasjes. Het doet hem denken aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog. In de zomer van 1914, die bijzonder mooi was, waren de mensen zich niet bewust van het naderend onheil.

Ik ben gekomen om te luisteren naar het tweede college van Ewald Engelen over de vraag hoe het heeft kunnen gebeuren dat problemen op de huizenmarkt in Amerika hebben kunnen leiden tot een mondiale crisis. Engelen trekt nóg een vergelijking met de Eerste Wereldoorlog: net zoals die oorlog is begonnen met een klein incident zo is ook deze crisis begonnen met iets simpels als het dalen van de huizenprijs. In dit college zal hij uitleggen hoe het mogelijk is dat ogenschijnlijk onbelangrijke en lokale gebeurtenissen op de huizenmarkt in de Sun Belt en Rust Belt van de Verenigde Staten hebben kunnen leiden tot een mondiale crisis die nog steeds gaande is.

De komende weken doen wij verslag van de collegecyclus “Wie heeft de crisis veroorzaakt?” van Ewald Engelen, hij is hoogleraar Financiële Geografie aan de Universiteit van Amsterdam.

Wanneer de crisis exact is begonnen, is moeilijk vast te stellen. Was het de overname van  de handelsbank Bear Stearns in februari 2008 of was het faillissement van die andere handelsbank, Lehman Brothers, september van dat jaar? Of was het misschien wel niet één gebeurtenis maar een hele serie gebeurtenissen? Een ding is zeker:  het is een groot en complex fenomeen en niemand heeft het overzicht van wat er aan de hand is. Niemand weet wat er precies is gebeurd en iedereen heeft zijn eigen verklaring. Ook weten we nog niet hoe het gaat aflopen want nog dagelijks zijn er nieuwe ontwikkelingen. Wij zijn toeschouwers van een crisis die zich nog steeds verder ontwikkelt. Wij zijn getuigen van een crisis zoals die van de jaren 30.

Ik was donderdag 22 september aanwezig bij het eerste college van Ewald Engelen waarin hij probeert de economische crisis uit te leggen. Ik ken hem van zijn columns in de Groene Amsterdammer. Donderdagavond bleek dat hij niet alleen een goed columnist is maar ook een begenadigd spreker. Hij volgt de gebeurtenissen niet alleen als wetenschapper maar ook als journalist en, zo bekende hij, ook een beetje als ramptoerist, want het is spannend:  niemand weet nog hoe dit gaat aflopen. Hopelijk niet op dezelfde manier als de vorige grote economische crisis, maar het is wel iets waar we terdege mee rekening moeten houden.