Ze zijn toch maar naar Brussel gekomen, de leiders van Servië, Noord-Macedonië en Albanië. Even dreigde de EU-Balkantop gisteren in het water te vallen toen Aleksandar Vučić (Servië) Edi Rama (Albanië) en Dimitar Kovačevski (Noord-Macedonië) aankondigden thuis te blijven uit protest tegen Bulgarije dat buurland Noord-Macedonië nog steeds afwijst als kandidaat-lid. Bulgarije heeft al jarenlang een geschil met Noord-Macedonië over geschiedenis, taal en identiteit en blokkeert de toetredingsonderhandelingen zo lang het buurland niet voldoet aan een aantal vergaande eisen. Daaronder de erkenning dat de taal van de Macedoniërs niet meer is dan een Bulgaars dialect. Van een Macedonische minderheid in Bulgarije willen de Bulgaren ook niets weten. Dit voorjaar leek er schot te zitten in de zaak na het aantreden van een nieuwe regering in Bulgarije onder aanvoering van de westers georiënteerde liberale premier Kiril Petkov. Maar Petkov is deze week al weer afgetreden nadat het parlement met nipte meerderheid een motie van wantrouwen tegen zijn regering aannam.
De blokkade van Bulgarije tegen toetredingsonderhandelingen van buurland Noord-Macedonië is misschien moeilijk te volgen voor de nuchtere, pragmatische West-Europese blik. Maar de jarenlange blokkade van Griekenland tegen toetreding van het land puur en alleen vanwege de naam Macedonië heeft ons eerder al laten zien dat etnische en culturele kwesties in de regio kunnen leiden tot hoog oplopende conflicten. In Griekenland heeft toenmalig premier Alexis Tsipras van de linkse beweging Syriza in 2019 voor de doorbraak gezorgd. Het is de vraag of die er ooit zou zijn gekomen onder een conservatief nationalistisch bewind. Zo moet de regering in Skopje vrezen voor de herhaling van een ellenlang conflict over symbolische aangelegenheden als Petkov's val leidt tot de terugkeer van de conservatief Boyko Borissov als premier van Bulgarije.
Russische invloeden
Voormalig premier Borissov heeft net een gevangenisstraf achter de rug wegens corruptie. Maar zijn partij doet het desondanks goed in de peilingen. De massale demonstraties van twee jaar geleden die uiteindelijk tot zijn val leidden lijken vergeten. Als er weer verkiezingen komen worden dat de vierde op rij sinds ruim een jaar. De motie van wantrouwen kwam er woensdag nadat Slavi Trifonov, voormalig presentator van een tv-talkshow zijn partij ITN (bij de verkiezingen van vorig jaar juli de grootste) uit een fragiele regeringscoalitie van vier partijen trok. Trifonov zegt dat hij het oneens is over de begroting en beschuldigt Petkov ervan een te zachte houding aan te nemen om Noord-Macedonië toe te staan onderhandelingen over toetreding tot de EU te beginnen. Op de achtergrond speelt de strijd die Petkov is aangegaan met de Bulgaarse mafia. Enkele leden van de fractie van Trifonovs ITN zijn overgelopen naar Petkov omdat ze vonden dat ITN naar de kant van de mafia overhelde. Petkov ziet zelf ook inmenging van Rusland in de politiek van zijn land. Hij heeft een duidelijk anti-Russisch standpunt ingenomen sinds het begin van de oorlog in Oekraïne. Dat is hem niet in dank afgenomen door de Bulgaarse oligarchen die zeer Russisch gezind zijn. Petkov hoopt door te kunnen regeren met de dissidenten van ITN en de andere coalitiepartners, de Socialistische Partij en de kleine Democratische partij.
Servië blijft Rusland trouw
De invloed van Rusland op de Balkan speelde ook mee bij de clash tussen de Servische premier Vučić en zijn Duitse collega Olav Scholz die op een Balkanrondreis na Bulgarije onlangs ook in Belgrado op bezoek kwam. Scholz maakte een EU-lidmaatschap van Servië afhankelijk van de wederzijdse erkenning van Kosovo. Vučić reageerde furieus. Hij zei zich niet op deze manier te laten chanteren. Hij is verder ook niet van plan zich aan te sluiten bij de Europese sancties tegen Rusland dat het inzake Kosovo tot nu toe altijd heeft opgenomen voor Servië. Vučić vergeleek de Russische inval in Oekraïne met de NAVO-bombardementen op zijn land in 1999 ter verdediging van de Albanezen in Kosovo. Het anti-westerse sentiment zit nog heel diep in Servië. En net als in Griekenland en Bulgarije spelen religieuze en culturele banden een grote rol. Het is niet zo moeilijk voor Rusland om verdeeldheid te zaaien in Zuid-Oost Europa. Het antwoord van de EU blijft tot nu toe zwak en afwachtend.
EU-lidstaten houden de boot af
'Wij zijn al veel te vaak teleurgesteld', zei de Kosovaarse president Vjosa Osmani deze week in een interview met de NRC. Oekraïne mag volgens haar niet te veel verwachten van de EU, zegt ze aan de vooravond van de Balkantop en de daarop volgende Eurotop over Oekraïne in Brussel. Ze verwijst naar de geringe steun van de EU-lidstaten voor de Balkanlanden. 'De Europese Commissie doet haar werk en controleert of wij aan alle voorwaarden voldoen. Het Europees parlement dringt aan op stappen. Het zijn individuele lidstaten die telkens, uit binnenlandse politieke overwegingen, het proces frustreren.' Eerst blokkeerden Denemarken, Nederland en Frankrijk de opening van toetredingsonderhandelingen met Noord-Macedonië en Albanië. Nu is dat Bulgarije. Nederland blokkeert nog steeds de toetreding van Bulgarije en Roemenië tot de Schengenzone, ondanks een positief advies van de Europese Commissie. Nederland verzet zich ook tegen visumvrij reizen voor inwoners van Kosovo. Osmani: 'Mensen uit Oekraïne, Georgië, diverse landen in Latijns-Amerika mogen wel vrij reizen. Maar ik heb – als enige – een visum nodig om de top in Brussel bij te wonen. Het is een groot onrecht: discriminatie van onze bevolking. Wij wonen in een getto.'
Opnieuw een afwijzing
Gistermiddag werd duidelijk dat de Balkantop niets heeft opgeleverd. De EU-leiders slaagden er niet in een oplossing te vinden voor het bezwaar van Bulgarije tegen toetreding van Noord-Macedonië tot het blok. Regeringsleiders van verschillende Balkanlanden reageerden woedend op de onmacht van de EU en de manier waarop de uitbreidingsplannen door één lidstaat werden gedwarsboomd. 'Wat hier gebeurt is een ernstige aanslag op de geloofwaardigheid van de Europese Unie', zei een meer dan teleurgesteld premier Kovačevski van Noord-Macedonië. Hij is voor de zoveelste keer naar de wachtkamer verwezen, evenals zijn Albanese collega Rama. Volgens Rama gaat het helemaal de verkeerde kant op met het uitbreidingsproces. De voorzitter van het Europarlement Roberta Metsola begrijpt de frustratie van de Balkanlanden. 'We kunnen het ons op dit historische moment, nu Oekraïne en Moldavië als kandidaat-lid worden toegelaten, eigenlijk niet veroorloven landen die al zo lang wachten stil te laten staan.'
Maar het gebeurt wel. De EU zet geen stap als een van de regeringsleiders binnenlandspolitieke beren op de weg ziet. De Europees gezinde bevolking van de Balkanlanden heeft het nakijken. En Rusland ziet nieuwe kansen om de banden met de nationalisten aan te halen.
Update vrijdagmiddag 24 juni:
Het Bulgaarse parlement heeft de blokkade opgeheven die de toetredingsonderhandelingen over het lidmaatschap van de Europese Unie met Noord-Macedonië en Albanië blokkeerde. Het parlement ging vandaag met 170 tegen 37 stemmen akkoord met een Frans compromisvoorstel. De Bulgaren onderstrepen de noodzaak van behoorlijke grondwettelijke bescherming voor Bulgaren in Noord-Macedonië en blijven er tegen om het Macedonisch als een aparte taal te erkennen. De vraag is of de Noord-Macedonische regering er mee akkoord gaat. Tegenstanders zouden het voorstel kunnen afwijzen als een eenzijdig Bulgaars keurslijf voor de toetredingsonderhandelingen. De minister van Buitenlandse Zaken van Noord-Macedonië Bujar Osmani heeft uitgelegd waarom zijn land tegen het Franse voorstel was. Hij kondigde aan het besluit van het parlement en de laatste versie van het Franse voorstel nader te zullen bestuderen. Volgens het Bulgaarse nieuwsagentschap Novonite zei hij op een persconferentie dat als de politieke wil er is binnen enkele dagen een oplossing kan worden gevonden. De net ontslagen Bulgaarse premier Petkov heeft zijn Macedonische collega opgeroepen dapper te zijn en akkoord te gaan. Hij realiseerde zich wel dat Kovačevski daarmee een risico loopt hetzelfde lot te treffen als hij.
[foto: de Oostenrijkse minister van Buitenlandse Zaken op bezoek bij Vjosa Osmani, de president van Kosovo]
