Bulgarije in de greep van de maffia

ELDERS - In Bulgarije houden de dagelijkse demonstraties tegen de regering aan.

Alle aandacht in Europa gaat dezer dagen uit naar de opstand van de bevolking van Wit-Rusland tegen dictator Loekashenko. Ondertussen blijven de al twee maanden durende demonstraties  in EU-lidstaat Bulgarije tegen premier Boyko Borissov enigszins onderbelicht. Borissov, geliëerd aan de EPP, de Europese Volkspartij (dus aan Commissievoorzitter Von der Leyen en bondskanselier Merkel), wordt er van beschuldigd dat hij het land in handen heeft gegeven van de maffia. De premier probeert met grondswetswijzigingen de kritiek op zijn regering weg te nemen. Hij is vastberaden aan te blijven en kwalificeert op zijn beurt de oppositie als maffia. ‘De maffia wil dat ik aftreed, maar dat ga ik niet doen’, zei hij deze week bij een bezoek aan een nieuw kinderziekenhuis.

De kritiek van de demonstranten richt zich op een veelvoud aan gevallen van corruptie. Zo was er in juli de ophef over het gebruik van de staatsveiligheidsdiensten voor de bescherming van het particulier eigendom van oligarchen. Die gebruiken volgens de critici, waaronder ook Borissov’s grootste vijand, de sociaaldemocratische president Rumen Radev, tevens de rechterlijke macht naar believen voor het uitvechten van hun onderlinge conflicten. De demonstranten eisen daarom ook het aftreden van Ivan Gershev, het hoofd van de Openbaar Ministerie.

Partijpolitiek

De Juridische Commissie van het Europees Parlement LIBE kwam gisteren bijeen om de situatie in Bulgarije te bespreken. Veel parlementsleden hebben zorgen geuit over de de bestrijding van misdaad en corruptie nadat de Commissie zich vorig jaar bereid toonde de periodieke monitoring van de rechtsstaat te laten vallen. Die monitoring was onderdeel van de voorwaarden voor de toetreding van het land tot de EU in 2007. Tot nu toe heeft de Europese Commissie Bulgarije wegens twijfels over de rechtsstaat niet op dezelfde manier aangesproken als Hongarije en Polen. Sommige parlementariërs vinden het tijd worden voor actie. Maar de gewenste stappen worden vooralsnog belemmerd door de partijpolitieke framing van het conflict. De aanvallen op Borissov worden door woordvoerders van de EPP gezien als politiek opportunisme van de sociaaldemocraten. De liberale Renew Europe fractie (voorheen ALDE) houdt zich opvallend stil vanwege de betrokkenheid van omstreden vertegenwoordigers van hun Bulgaarse partner.

Belastingdienst tegen demonstranten

De Juridische Commissie die gaat over mensenrechten kan ook het gewelddadige optreden van de Bulgaarse politie niet negeren. Bij de demonstraties van vorige week werden ook journalisten hard aangepakt. Typerend voor de situatie in Bulgarije is dat de eigenaar van een grote speelgoedzaak, die een open brief ter ondersteuning van de demonstranten had geschreven en wiens zoon en medewerkers bij de demonstratie aanwezig waren, twee dagen later de belastingdienst op zijn dak kreeg.

EU-fondsen

De oorsprong van de macht van maffiose oligarchen ligt, volgens Christian Oliver van Politico, in de jaren negentig na de val van het communisme. Leden van de voormalige geheime politie slaagden er in met veel geweld het machtsvacuüm te vullen. Borissov was ook nooit vies van geweld. Hij was ooit karatekampioen en werkte als bodyguard voor de communistische dictator Zhivkov. Na de toetreding van Bulgarije tot de EU werd het rustiger in het land. Maar rond de vervolgens binnenstromende fondsen ontstonden talrijke schandalen. Landbouwgeld werd aangewend voor de bouw van villa’s of het verdween in duistere bedrijfsconstructies. Bij de aanleg van wegen was de aanbesteding zo opgezet dat zoveel mogelijk vriendjes van de regering konden profiteren. Hristo Ivanov, voormalig Justitieminister en leider van een anti-corruptiepartij zegt over de regerende Bulgaarse politici: ‘In wezen zitten ze in de politiek om meer geld in te zamelen, dit geld om te zetten in mediapropaganda, meer stemmen te kopen en meer steekpenningen te geven.’

Arrestatie op het strand

De huidige opstand van de Bulgaren tegen dergelijke praktijken begon in juli met de live streamed landing van Ivanov, op het openbare strand bij de villa van oligarch Ahmed Dogan aan de Zwarte Zee. Hij werd daar gearresteerd door agenten van de binnenlandse veiligheidsdienst. President Radev kwam tussenbeide om erop te wijzen dat Dogan en zijn machtige partijgenoot, mediamagnaat Delyan Peevski, geen recht hadden op staatsveiligheidsagenten. Als wraak voor zijn stellingname viel de rechterlijke macht van hoofdaanklager Geshev vervolgens het presidentschap binnen en arresteerde twee van Radevs assistenten. Ivanov beschuldigde Dogan en Peevski ervan het rechtssysteem te hebben gekaapt.

Stemmen gekocht

Vorige week slaagde premier Borissov er in een meerderheid te krijgen om de grondwetswijziging te beginnen. Twee kleinere partijen waren aanvankelijk nog onzeker. Volgens de Bulgaarse media kreeg hij de populistische Volya partij van Veselin Mareshki mee met de toezegging dat het beheer van Zwarte Zee stranden in handen zou komen van hem geliëerde bedrijven. Mareshki gaf in een televisie-interview toe de concepttekst van de wet niet gelezen te hebben. Een andere partij (IMRO, Bulgaarse nationalisten) ging akkoord na concessies van Borissov voor het opnemen in de grondwet van anti-Roma en anti-LHBT passages, stemplicht voor mensen die tot hun 16e gestudeerd hebben en terugkeer van de militaire dienstplicht.

Voor de demonstranten heeft de grondwetswijziging geen enkele betekenis. Zij willen dat Borissov vertrekt en dat Bulgarije een rechtsstaat wordt. Met zijn overwinning vorige week heeft Borissov hoogstens uitstel gekocht, meent politicoloog en journalist Cholakov. Voor de definitieve stemming over de grondwet heeft hij ook de stemmen nodig van de centrumpartij DPS, die geliëerd is aan de Europese Liberalen (Renew Europe), waar ook de VVD en D66 bij horen. Tijd voor de liberalen om het stilzwijgen te doorbreken?