Aristoteles (14): Een conservatief denker

Aristoteles staat bekend als wetenschapper, als arts en vooral als filosoof. Zijn invloed op de wijsbegeerte is enorm geweest. In deze reeks bekijken we hem in enig detail.  Vergeleken met Plato was Aristoteles een conservatief denker. Plato maakte zoals we zagen geen onderscheid tussen rangen of standen en geslachten. Aristoteles deed dat wel. Hij onderscheidde voor levende wezens drie categorieën zielen: de plantaardige ziel, die de mogelijkheid geeft tot groeien, de dierlijke ziel, die de mogelijkheid geeft tot waarnemen, de menselijke ziel, die de mogelijkheid geeft tot nadenken.

Door: Foto: Bron: Livius.org
Foto: bron: Livius.org

Wie was Aristoteles?

Aristoteles staat bekend als wetenschapper, als arts, en vooral als filosoof. Zijn invloed op de wijsbegeerte is enorm geweest: eerst via zijn eigen school, later op het neoplatonisme, toen op de Arabische filosofie, en via deze route weer op de scholastiek in West-Europa en daar voorbij. In de vandaag beginnende vijftiendelige reeks bekijken we hem in enig detail.

Filippos de Tweede, de koning van Macedonië, had een lijfarts, en die lijfarts had een zoon, die 367 jaar voor onze jaartelling op zeventienjarige leeftijd naar Athene trok om onderwijs van Plato te krijgen in diens Academie. Zijn naam was Aristoteles.

Aristoteles volgde twintig jaar lang onderwijs aan de Academie, tot Plato’s dood. Daarna ging hij zelf aan de slag als leraar. Vijf jaar later riep koning Filippos hem naar zijn thuisland terug om het onderwijs van diens zoon Alexander op te verzorgen. De filosoof was toen tweeënveertig, Alexander veertien. Deze Alexander kennen we allemaal: hij zou later de bijnaam ‘de Grote’ krijgen.

Lyceum

Na de opvoeding van Alexander keerde Aristoteles terug naar Athene. Daar stichtte hij naast de Academie van Plato zijn eigen school: het Lyceum.

De relatie met Alexander heeft Aristoteles in zijn verdere leven geen windeieren gelegd. Aristoteles was een verzamelaar en Alexander wist dat. Van de vele plekken waar Alexanders veldtochten hem brachten, liet hij alles wat maar interessant kon zijn naar zijn vroegere leermeester sturen: boeken, maar ook dieren en planten. Zo verkreeg Aristoteles een schat van informatie over de toen bekende wereld.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Closing Time | History Teachers

Laten we eerlijk zijn: het is eigenlijk wat slap om een bekende melodie te gebruiken voor een didactisch verantwoord liedje. Maar omdat het vandaag 2343 jaar geleden is dat Alexander de Grote in Babylon overleed, geef ik u de History Teachers, die grossieren in dit soort liedjes. Het origineel is van The Knack en stukken beter.

De History Teachers zelf zijn wel eens meer in vorm geweest, zoals toen ze zongen over Nefertite, in hun liedje over de Griekse filosofen, toen ze de Mahabharata onherstelbaar verbeterden, in hun gladiatorenballade, toen ze Constantijn de Grote onder handen namen, in hun liedjes over Karel de Grote en Jeanne d’Arc en vooral in hun hilarische Viva Roma V.

Foto: Niklas Morberg (cc)

Papyrus. Een geschiedenis van de wereld in boeken – Irene Vallejo

RECENSIE - door Addie Schulte, redacteur van Boekenstrijd.

Terwijl ik dit boek aan het lezen was, vroeg mijn huisgenoot: ‘Lezen mensen over honderd jaar nog boeken?’ Een paar pagina’s verder kwam ik het antwoord van Irene Vallejo tegen. Het boek wordt volgens haar niet met uitsterven bedreigd, het heeft zich bewezen, heeft al veel overleefd, het boek grenst net als de lepel en de stoel aan de perfectie. Zoiets laat zich niet zo makkelijk vervangen.

Het is een antwoord dat past in een boek dat een lofzang is op het boek en op allen die de boeken toegewijd zijn: de schrijvers, vertalers, bibliothecarissen, kopieïsten, verzamelaars, handelaren en uiteraard de lezers. Op verschillende plekken komt de wonderlijke ervaring van het lezen naar voren, de mogelijkheid om kennis over te dragen, om meegevoerd te worden door wat streepjes op papyrus, perkament, papier of toch een scherm.

Een vertrekpunt van Vallejo is de legendarische bibliotheek van Alexandrië in Egypte. Het streven was daar exemplaren van alle bestaande boeken te verzamelen. Het was vast een idee van Alexander de Grote, de naamgever van deze en vele andere steden, om zo’n bibliotheek op te richten, schrijft Vallejo. Maar over dat streven is niets bekend. Het toont de losse manier waarop Vallejo met de geschiedenis omgaat, gelukkig maakt ze dat hier ook expliciet. Het kost moeite, schrijft ze, ‘het skelet van feiten’ apart te houden van ‘het spierweefsel en het bloed van de verbeelding’.

Foto: Het Alexandermozaïek uit Pompeii (Nationaal Archeologisch Museum, Napels), via Wikipedia. copyright ok. Gecheckt 28-09-2022

Kunst op Zaterdag | Alexander de Grote

Vandaag is het 2338 jaar geleden dat in Babylon Alexander de Grote overleed, de jonge koning van Macedonië die het machtige Perzische Rijk had onderworpen: door wat nu Turkije heet was hij opgerukt naar Syrië en Egypte, en daarvandaan dwars door Irak, Iran en Afghanistan tot in Oezbekistan en Pakistan. Hoewel er een publieksbeeld bestaat van een ridderlijke heerser die streefde naar de eenheid van de mensheid, is het echte verhaal dat van een campagne die uitsluitend kan worden getypeerd als volstrekt genocidaal.

Desondanks gold hij voor latere antieke heersers als rolmodel. Of het nu de Ptolemaïsche koningen in Egypte waren of de Romeinse keizers, steeds weer waren er vorsten die probeerden op Alexander te lijken. Eén gevolg was dat zijn portret overal te zien was en hij een van de bekendste gezichten heeft uit de oude wereld. Meestal zijn die portretten geïdealiseerd, zoals deze buste in de Ny Carlsberg Glyptotek in Kopenhagen. De standaardelementen: ietwat zachte (zo u wil vrouwelijke) trekken, woest golvend haar en een rechte neus.

Geïdealiseerd portret van Alexander (Ny Carlsberg Glyptotek, Kopenhagen)

Geïdealiseerd portret van Alexander (Ny Carlsberg Glyptotek, Kopenhagen)

Er is één werkelijk realistisch portret: de Azara-herme in het Louvre in Parijs. Dat is een goede kopie van een beeld dat is gemaakt door de beeldhouwer Lysippos, die er een fortuin voor kreeg.

Doneer!

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Foto: Post-Atheïst

Post-atheïst | Zelfvergoddelijking

COLUMN - Het was net de IJssel bij Zutphen, dacht ik, alleen was de stroom breder en was het landschap wijdser. Ik realiseerde me tegelijk hoe belachelijk de associatie was. Ik stond namelijk in Pakistan en keek uit over de rivier de Jhelum. Het was veertig graden en ik moest uitkijken voor tropenkolder.

Misschien was ik niet overweldigd door de warmte maar door het belang van de plaats: dit was waar de Macedonische koning Alexander de Grote in de vroege zomer van 326 v.Chr. de Indische radja Poros versloeg. Militair stelde die campagne weinig voor, maar religieus was ze des te significanter.

Een paar jaar daarvoor had de radja van Taxila, niet ver van het huidige Islamabad, Alexander uitgenodigd hem te helpen in een oorlog tegen zijn buurman, Poros, die zijn residentie ergens in Lahore moet hebben gehad. De Macedoniër had aan een half woord genoeg en rukte door de valleien van de Kaboel en de Swat op naar de Punjab.

Poros wachtte hem op aan de oevers van de Jhelum. Hij moet hebben geweten dat hij kansloos was, maar had één troef: de moesson was vroeg begonnen en de rivier zou snel veranderen in een onoversteekbaar brede stroom. En de regens vielen hard.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

De erfenis van Alexander de G.

Skopje (Foto: Flickr/Panoramas)

Je zou het een self fulfilling prophecy kunnen noemen: na jaren van Griekse beschuldigingen dat ze andermans culturele erfgoed afhandig proberen te maken, hebben de Macedoniërs besloten zich inderdaad maar afstammelingen van Alexander de Grote te noemen. Ze mogen toch niet in de Navo en de EU, dus waarom zouden ze nog malen om de lange tenen van de zuiderburen?

De uitbarsting van nationalisme, culminerend in de plaatsing van een groot Alexanderbeeld in de hoofdstad Skopje, zou natuurlijk ook iets te maken kunnen hebben met de presidentsverkiezingen van zondag. De bedoeling is dat die met minder schietpartijen verlopen dan de parlementsverkiezingen van vorig jaar. Het etnisch verdeelde land kan wel een identiteit gebruiken die de bevolkingsgroepen (Macedoniërs, Albanezen, Serviërs) overstijgt.

De bevolkingsgroepen zijn ook intern verdeeld. De twee belangrijkste Macedonische partijen kunnen elkaars bloed wel drinken, en hetzelfde geldt voor de twee Albanese. De verwachting is dat de kandidaat van de zittende regeringspartij gaat winnen. De campagne is vreedzaam verlopen en de deur naar de EU staat nog altijd een beetje open.

Het Griekse veto blijft daar echter als een zwaard van Damokles boven hangen. De man die mag proberen de draad te verstevigen, is niet de nieuwe president, maar de machtiger minister-president, Nikola Gruevski. Die is toevallig de kleinzoon van een Griekse verzetsheld, Nikos Gruios – een vingerwijzing dat identiteit op de Balkan een niet alleen heikel maar ook fluïde punt is. Alexander zal nog even met zich moeten laten sollen.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.