Stef en het groepsdenken

COLUMN - Vorige maand deed minister van Buitenlandse Zaken Stef Blok (VVD) een aantal controversiële uitspraken op een bijeenkomst voor ambtenaren in den vreemde. Naar bekend patroon volgden voorspelbare reacties van zowel links als rechts. Daarnaast verscheen een derde soort reacties.

“De recente uitspraken van Stef Blok, maar ook beweringen van andere politici voeden racistische onderstromen in onze maatschappij.” Zo begint de open brief aan politici op www.degoedezaak.org, de website van een zelfverklaarde “progressieve burgerbeweging.” De brief is afgedrukt in De Volkskrant en inmiddels ondertekend door zo’n 2.500 personen.

Het is een bekend patroon in ons land: klinkt er kritiek op het ideaal van de multiculturele samenleving, dan volgt een ‘debat’ gedomineerd door twee soorten reacties. Enerzijds wordt geschokt gereageerd, wordt uiting gegeven aan verontwaardiging, en wordt spijtbetuiging geëist; anderzijds wordt geroepen dat de kritiek ‘de waarheid’ is die niet verteld mag worden.

Nu ging het in het geval van Blok niet louter om kritiek op multiculturalisme. Althans, Blok haalde er uiterst controversiële zaken bij, zoals opperen dat genetica een rol zou spelen. Ook kreeg hij kritiek omdat hij als minister uit zijn rol viel. Blok reageerde per Kamerbrief: zijn doel was om “te prikkelen” en “een open uitwisseling” over multiculturalisme te stimuleren.

Volwassen

Het bekende patroon volgde. Het Algemeen Dagblad meldt bijvoorbeeld dat een grote groep D66-leden “oprechte excuses” eist. Een van hen, Maurice Pahladsingh, zegt dat Blok “een groot gevoel van verdriet en ook boosheid losgemaakt” heeft. Op www.degoedezaak.org wordt gesproken van “witwassen van racisme” en verschijnt bovengenoemde open brief.

Die brief is een oproep om uitingsvrijheid te beperken. Uitingsvrijheid is een kernwaarde van onze democratie. Argumenten die de open brief geeft voor die vergaande inperking zijn onder andere dat Bloks uitspraken racistische onderstromen “voeden” en dat ze “onze vreedzame samenleving onder druk” zetten. Voor die stellingen wordt geen enkel bewijs aangedragen.

Even weinig bewijs is er voor veel van de beweringen van Blok. Die worden niettemin omarmd door commentatoren aan Bloks zijde van het politieke spectrum. Ronald Buijt, ex-fractievoorzitter van Leefbaar Rotterdam, schrijft in NRC Handelsblad dat Blok “gewoon gelijk” heeft. Hij spreekt van een “heksenjacht” en een “publieke executie die angst zaait.”

Grote woorden, feitenvrije meningen, hoogoplopende emoties. Zoals journaliste Fidan Ekiz in haar Algemeen Dagblad-column schrijft: “Het lukt ons in Nederland maar niet om volwassen met elkaar te praten” over hoeveel immigratie en diversiteit we willen. Wel kwam onlangs een derde soort reactie op, afkomstig van een politiek initiatief genaamd ‘Vrij Links.’

Fout en lui

Vrij Links pleit voor “vrij en onbelemmerd debat” – met niet groepen als uitgangspunt, maar individuen. “Groepsdenken splijt het land,” zo begint het Manifest Vrij Links, gepubliceerd in De Volkskrant van 18 mei. “Nationalistisch rechts laaft zich aan nationaalromantiek en regressief links antwoordt met het al even weinig verbindende verhaal van identity politics.”

Wat betekent dit voor het multiculturele ideaal? Schrijver Erdal Balci op Twitter: “Het multiculturele gedachtegoed functioneert nu als de pakezel van de etnische, de religieuze en de nationalistische agenda. Gaat ten koste van onze beschaving. In een beschaafde maatschappij staat de emancipatie van het individu centraal, niet het overleven van culturen.”

Balci’s tweet werd door filmmaker Eddy Terstall, initiatiefnemer van Vrij Links, geprezen als “een rake en zeer verstandige rationele opmerking.” Ook leverde het “gesprek” naar aanleiding van het manifest, op 22 mei op het Amsterdamse podium De Balie, veel kanttekeningen op bij het reilen en zeilen van de multiculturele samenleving in ons land.

“De Marokkaan” wordt “vaak aangesproken als groep” via een imam – en niet als individu, zo werd opgemerkt. Boris van der Ham, voorzitter van het Humanistisch Verbond: “Als blanke jongetjes in Amsterdam zich misdragen gaan ze de voorzitter van het Humanistisch Verbond ook niet bellen. Op die manier doen we dat wel bij minderheden. Dat is fout en lui.”

Zwartmaken

Terug naar Blok en zijn opmerkingen. Hogeschooldocent Gert Jan Geling schrijft in Trouw: “In plaats van nu alleen maar ‘foei’ roepen over wat Blok zegt, zou de discussie eigenlijk meer moeten gaan over hoe migratie en diversiteit liberale democratieën en verzorgingsstaten onder druk zetten en hoe we hier als samenleving het beste mee om kunnen gaan.”

In lijn met Ekiz karakteriseert Geling “het debat” als “oppervlakkig, sterk gepolariseerd, gekenmerkt door politieke correctheid en het zwartmaken van de tegenstander.” Blies Blok dat belangrijke debat nieuw leven in? “Indien dat het resultaat zal zijn van de uitspraken van Stef Blok kunnen we concluderen dat de beste man toch nog iets goed heeft gedaan.”

Iets goeds, voor zover het resulteert in “vrij en onbelemmerd debat.”