Overzicht

Joost van Spanje

70 Artikelen
Achtergrond: Jay Huang (cc)
Joost van Spanje is universitair hoofddocent politieke communicatie aan de Universiteit van Amsterdam.

Hij is gespecialiseerd in onderzoek naar de reacties van de gevestigde orde op nieuwe politieke partijen. Dit omvat juridische reacties (bijv. strafvervolging), politieke reacties (bijv. cordons sanitaires) en media-reacties (bijv. doodzwijgen).

Joost is winnaar van de Jaarprijs Politicologie 2010, een NWO Veni-onderzoeksbeurs in 2012, een NWO Vidi-onderzoeksbeurs in 2015 en een ERC Consolidator-onderzoeksbeurs in 2019.
Foto: Namecoin (cc)

Een coalitie van kansrijken

, door

ONDERZOEK - Publieksopvattingen over cryptovaluta, een gastbijdrage van Joost van Spanje (Royal Holloway University of London) en Manuel Kaal (Kantar Public).

Sinds november is Bitcoin weer af en toe in het nieuws. Na de hype in 2017 was de digitale munt drie jaar lang uit het zicht. Houdt Bitcoin ons land nog bezig na de recente wederopstanding? Uit onderzoek blijkt desinteresse – behalve bij een smalle coalitie van kansrijke Nederlanders.

“Uiteindelijk zal de wereld één valuta hebben. Het internet zal één valuta hebben. Persoonlijk geloof ik dat dit Bitcoin zal zijn.” De algemeen directeur van Twitter, Jack Dorsey, laat geen twijfel bestaan over zijn geloof in de digitale munt. Dorseys andere bedrijf, betalingsverwerker CashApp, bezit nu voor ruim 130 miljoen euro aan bitcoin. Bitcoin blijft voorlopig wel bestaan, wat je er ook van vindt.

Wat vinden Nederlanders van Bitcoin? Jarenlang hebben de meesten niets geweten van Bitcoin of van de duizenden andere cryptovaluta die volgden. Die munten waren speeltjes van een select gezelschap, totdat een explosieve prijsstijging in 2017 een breed publiek trok. Drie jaar terug bezat naar schatting rond een half miljoen Nederlanders cryptovaluta. De crash die volgde verminderde dit met 100.000.

Maar nu is de prijs hoger dan ooit. Wellicht deels een weerspiegeling van de ontwikkeling die Bitcoin heeft meegemaakt: programmeurs wereldwijd hebben het project verder ontwikkeld, beursanalisten hebben hun vertrouwen erin uitgesproken, cryptodiensten zijn in veel landen niet verboden (maar juist onder toezicht geplaatst), en de dagelijkse over het netwerk verstuurde waarde is gestaag gegroeid.

Foto: © Sargasso logo serie Nieuwe politieke partijen

Pim en andere debutanten

, door

COLUMN - Deze maand maakte het European Research Council bekend wie het een Consolidator Grant toekent. Na een strijd waarin 90% is afgevallen ben ik één van de gelukkigen. Met die beurs kan ik mijn onderzoeksteam uitbouwen en onderzoek doen naar nieuwe politieke partijen en media.

“Nederland, met al zijn antidiscriminatiebepalingen en vooral de morele verontwaardiging over alles wat maar enigszins zweemt naar het maken van onderscheid tussen mensen op welk terrein dan ook, is een keiharde gesegregeerde samenleving.” In zijn boek De islamisering van onze cultuur uit 2001 plaatste politicus Pim Fortuyn vele vraagtekens bij het ideaal van de multiculturele samenleving.

Mee eens of niet, Fortuyn verwoordde de mening van een flink deel van het electoraat. Althans, volgens het Nationaal kiezersonderzoek bestaat al sinds 1994 een grote mate van stabiliteit in de antwoorden op de vraag of ‘allochtonen hun eigen cultuur mogen behouden of zich juist geheel moeten aanpassen.’ Die antwoorden waren scheef verdeeld, en dat zijn ze tot op de dag van vandaag.

In een recente enquête van mijn team onder 1.404 kiezers bijvoorbeeld neigt 12% naar ‘behouden’ en 68% naar ‘aanpassen.’ Ook is 45% het eens met de stelling dat ons land een slechtere plek is geworden door mensen uit andere landen die hier zijn komen wonen, en 38% is het daarmee oneens. Liefst 37% vindt dat die mensen het culturele leven in ons land ondermijnen en 46% vindt van niet.

Foto: Central European University (cc)

Mudde en de media

, door

COLUMN - De Nederlandse politicoloog Cas Mudde, werkzaam in de VS, komt deze maand naar ons land voor het promoten van zijn nieuwe boek. Hij heeft veel media, waaronder de Volkskrant, ernstig beschuldigd. Afgelopen zaterdag interviewde de Volkskrant hem over die aantijging.

“Geloof me, het zou me echt geen moeite kosten om er zo tien op te noemen.” Aan het woord is mijn collega Cas Mudde, hoogleraar aan de University of Georgia in de Verenigde Staten. In de Volkskrant van afgelopen zaterdag uit hij een ernstige beschuldiging aan het adres van die krant. Gevraagd naar voorbeelden blijft hij het antwoord helaas schuldig. Maar hij kan dus zó tien voorbeelden noemen.

Tien voorbeelden waarvan?

“Daarmee doel ik op enkele columnisten die geregeld islamofobe dingen schrijven en ingezonden brieven die immigratie problematiseren,” aldus Mudde. Het gaat dus om columnisten van de Volkskrant die zich regelmatig zouden bezondigen aan het schrijven van “islamofobe dingen” en brieven van Volkskrant-lezers die immigratie zouden “problematiseren.”

Die ene zin alleen al leidt tot zoveel vragen. Want wat bedoelt Mudde met “islamofobe dingen”? Waar houdt legitieme islamkritiek op en begint de “islamofobe” categorie? En wat is het probleem met ingezonden brieven die “immigratie problematiseren”? Mudde wil toch niet dat brieven van burgers die kanttekeningen plaatsen bij het huidige immigratiebeleid ongelezen worden weggegooid?

Foto: Jeanne Menjoulet (cc)

Verbod toegestaan

, door

ONDERZOEK - De Staatscommissie parlementair stelsel presenteerde in december vorig jaar haar aanbevelingen. Eén aanbeveling was om het partijverbod wettelijk beter te regelen. Maar heeft dat verbod wel draagvlak, en wat zijn de effecten? Wetenschappelijk onderzoek biedt voorzichtige antwoorden.

Wat hebben de Turkse president Recep Tayyip Erdogan en Turkse Koerden gemeen? Beide kampen zijn ooit geconfronteerd met partijverboden. Erdogan was lid van de Welvaartspartij (RP), verboden in 1998. Daarna was hij lid van de Deugdpartij (FP), drie jaar later getroffen door een partijverbod. Pogingen om zijn huidige Partij voor Rechtvaardigheid en Ontwikkeling (AKP) te verbieden faalden.

Ook de Koerden in Turkije, aartsvijanden van Erdogan, hebben verscheidene politieke partijen verboden zien worden. Het gaat hierbij onder andere om de Volksarbeiderspartij (HEP) en de Partij voor Vrijheid en Democratie (ÖZDEP) in 1993, de Democratische Partij (DEP) een jaar later, de Volksdemocratische partij (HADEP) in 2003 en de Democratische Samenlevingpartij (DTP) in 2009.

Niettemin is Erdogan nu president en hebben ook de Koerden nog altijd invloed. Bijvoorbeeld via de Democratische Partij van de Volkeren (HDP), een partij voor minderheden. Die partij behaalde 11,7% van de stemmen bij de parlementsverkiezingen van 2018. Als het noch Erdogan noch Koerden klein heeft gekregen, hoe effectief is een partijverbod dan? Wetenschappelijke studies bieden enig inzicht.

Foto: Bas Bogers (cc)

Verslagschaamte

, door

ONDERZOEK - Politici van nieuwe partijen beklagen zich vaak over de aandacht die ze krijgen. Ze klagen dat nieuwsmedia te weinig over hen berichten, of verkeerd over hen berichten. In hoeverre zijn die klachten terecht? Recent wetenschappelijk onderzoek geeft een – heel beperkte – eerste indruk.

“Jullie moesten je schamen!” Een “dame die lesgeeft aan het mbo” spreekt journalist Ariejan Korteweg bestraffend toe op FvD Summer Nights te Zaandam. De anonieme dame vervolgt: “Niets dan leugens verspreiden jullie!” In De Volkskrant van de dag erna, 3 september, meldt Korteweg dat op die samenkomst van FvD-aanhang het idee leeft “dat de media de affaires hebben opgeblazen.”

Dit geluid is niet nieuw. Ook bij andere anti-immigratiepartijen werd luid geklaagd over “de media.” Het schoolvoorbeeld hiervan is CD-leider Hans Janmaat. Toen een reporter hem na de Tweede Kamerverkiezingen van 1998 vroeg waardoor zijn partij al haar zetels had verloren gaf een zichtbaar geëmotioneerde Janmaat live op TV het antwoord: “Door u!”, waarna hij de verslaggever te lijf ging.

Calimero

Waar de mbo-docente en Janmaat het hadden over negatieve aandacht, klaagde Trots op Nederland-leider Rita Verdonk over gebrek aan aandacht. Drie dagen na de verkiezingen van 2010 zei Verdonk tegen De Volkskrant: “het is aan de media te wijten dat Trots op Nederland geen plekje in de Tweede Kamer heeft gekregen.” Immers, als “partij heb je de media nodig” maar “de kiezer zag mij niet.”

Foto: Logo FvD bewerkt copyright ok. Gecheckt 04-10-2022

Zulke grote kracht

, door

COLUMN - Hoe gaan kiezers reageren op een eventuele splitsing binnen FvD? Wordt het moeilijk voor beide kampen, net als bij de scheuring van een andere succesvolle nieuweling, 50Plus, in 2014? Wetenschappelijk onderzoek daarnaar suggereert felle kiezersreacties – maar geen blijvende.

“Ik snap niet dat je met zulke grote kracht in je eigen voet schiet.” Met die woorden haalde Dorien Rookmaker, Eerste Kamerlid voor FvD, afgelopen donderdag in NRC Next uit naar het partijbestuur. Rookmaker zei te overwegen uit de partij te stappen. Openlijk koos ze de kant van medesenator Henk Otten, die in juli door dat bestuur aan de kant werd gezet: “Die is natuurlijk als een hond behandeld.”

Rookmakers uitspraken zetten de twist in de partij opnieuw in de schijnwerpers. “En,” zo merkt Rik Rutten terecht op in zijn NRC Next-artikel, “met Rookmakers kritiek – en mogelijke vertrek – wordt het voor het bestuur een stuk lastiger Otten weg te zetten als een eenzame stoorzender.” Otten heeft aangekondigd een partij op te richten. Als hij dat doet, zou dat de ruzie promoveren tot een splitsing.

Weinig kans?

Hoe zouden kiezers dan reageren? Allereerst hangt dat ervan af hoe aantrekkelijk Ottens partij zou worden. Historisch gezien heeft hij tegenwind: nieuwelingen maken bij Tweede Kamerverkiezingen weinig kans. Slechts 18 van de 183 partijen die sinds 1948 voor het eerst meededen aan zulke verkiezingen (10%) veroverden een zetel. En dat gold voor slechts zes van de 43 afsplitsingen (14%).

Foto: Partij van de Arbeid (cc)

Wat Lodewijk bezielt

, door

COLUMN - Hoe voeren partijen campagne? Wetenschappelijk onderzoek suggereert dat ze veelal strategisch inzetten op een kleine selectie beleidsthema’s die specifieke kiezersgroepen aanspreken. Maar in tweets van de PvdA-campagne van 2017 viel geen enkele lijn te ontdekken.

Een gebrek aan “bezieling waarmee we als mensen aan elkaar zijn verbonden.” Daaraan wijt PvdA-leider Lodewijk Asscher in zijn boek zijn afgang bij de recentste Tweede Kamerverkiezingen in 2017. De PvdA, die in 2012 nog 38 zetels had veroverd, viel terug naar negen zetels. Een ongekende nederlaag. Eentje die zelfs de meest pessimistische sociaaldemocraat onaangenaam wist te verrassen.

Tegenover die uitgesproken verliezer stond een aantal uitgesproken winnaars. Opmerkelijk waren bijvoorbeeld de doorgroei van 50Plus en de spectaculaire entree van FvD. De partij die in 2012 met twee zetels in de Kamer was gekomen, 50Plus, wist dat zetelaantal nu te verdubbelen. De partij die zeven maanden voor de verkiezingen van 2017 nog niet bestond, FvD, verraste met twee zetels.

Een lange lijst aan verklaringen is geopperd voor deze forse verliezen en winsten.

In een onlangs geaccepteerd wetenschappelijk artikel gaan Mathilde van Ditmars (Universiteit van Luzern), Nicola Maggini (Universiteit van Florence) en ik in op de mate waarin campagnekeuzes van partijen electoraal gezien strategisch zijn geweest. Pakte de PvdA het dom aan? Speelde 50Plus het slim?

Foto: Arbeiderpartiet (cc)

Fake experts

, door

COLUMN - Vorige week was er een boeiend debat op Twitter over de Deense verkiezingen. Zeker een dozijn wetenschappers mengden zich in dat genuanceerde, feitelijke debat, gebaseerd op verscheidene wetenschappelijke studies. En in nieuwsmedia? Veel fake experts. Met een heel ander verhaal.

“Hoe je radicaal-rechtse partijen klein krijgt.” Vorig weekend sloeg ik het opiniekatern van NRC Handelsblad open en zag een column met die kop. Zelf zou ik na vijftien jaar wetenschappelijk onderzoek op dat terrein het antwoord op die –overigens volstrekt partijdige– vraag niet goed weten. Gelukkig was daar de column van Maarten Boudry. Hij werkt aan de Universiteit Gent. Een expert.

Boudry begint zijn column in eigen land, waarin hij ongetwijfeld bij uitstek expert is. Hij legt uit dat “de belangrijkste reden” voor de “zwarte zondagen” waarop Vlaams Belang (VB) zegeviert is: “zij die er hun grootste afschuw over uitspreken” en een cordon sanitaire rondom de partij hebben gelegd. Immers, de zeges van die anti-immigratiepartij zijn veroorzaakt door het cordon, aldus Boudry.

Heel interessant. Zelf heb ik daar in die vijftien jaar onderzoek nooit empirisch bewijs voor gevonden. Wel heb ik, net als mijn collega Teun Pauwels, bewijs gevonden voor het omgekeerde effect. Althans, in combinatie met het overnemen van haar thema’s verloor VB juist kiezers vanwege het cordon – net als andere anti-immigratiepartijen en communisten in 15 landen in afgelopen decennia. Zie mijn boek.

Foto: Dominick D (cc)

Misdaad en haat

, door

DATA - Aangiften van haatmisdrijven worden in weinig landen nauwkeurig bijgehouden. In de Verenigde Staten, Engeland en Wales gebeurt dat wel, en in ons land ook. De gegevens variëren enorm per land. Wie zijn in Nederland vaak slachtoffer, en van welke soorten haatmisdrijven?

In april was ik in Streeterville, Chicago. Die wijk is vernoemd naar George Streeter, die berucht was om zijn leugens en geweld. Streeterville kwam eind januari in het nieuws door de mishandeling van Jussie Smollett, acteur in de Chicagoan dramaserie Empire. Twee mannen met skimasker en rood petje herkenden de “Empire nigger”, overgoten hem met bleekmiddel en deden een strop om zijn nek.

“Een hedendaagse lynchpoging,” zo betitelde Amerikaans presidentskandidaat Cory Booker het incident in een tweet op 29 januari. Zijn rivale Kamala Harris noemde Smollett in een tweet diezelfde dag “één van de aardigste, zachtmoedigste mensen die ik ken (..) Niemand zou voor zijn leven hoeven te vrezen vanwege zijn seksuele geaardheid of huidskleur. We moeten deze haat het hoofd bieden.”

President Donald Trump was in verlegenheid gebracht vanwege het rode MAGA-petje dat één van de daders droeg. Daarnaast schreeuwden Smolletts belagers “This is MAGA country,” verwijzend naar Trumps campagneslogan Make America Great Again (MAGA). Tegenover journalisten veroordeelde Trump de daad: “Erger kan het niet worden.” Ruim drie weken lang zochten agenten naar de daders.

Foto: Leon Riskin (cc)

Weglopen van de wegloper

, door

COLUMN - Het was afgelopen maand weer een grote kiezersstroom: kiezers die van de PVV overstapten naar FvD. Onderzoeken wijzen uit dat een fors deel van de FvD-kiezers van 20 maart op de PVV stemde bij de Tweede Kamerverkiezingen twee jaar terug. Dat deel is gegroeid van 22% in november 2017 via 25% in oktober 2018 tot 31% afgelopen maand. Dus steeds meer FvD-kiezers komen van de PVV.

Achteraf is het gemakkelijk om over het hoofd te zien hoe bijzonder de uitstroom uit de PVV is. Jarenlang braken tegenstanders zich het hoofd over hoe de PVV te bestrijden. Tevergeefs: PVV-leider Geert Wilders domineerde media en politiek en zijn kiezers leken hondstrouw. Twee jaar lang was hij wellicht ‘s lands machtigste man en in 2012 blies hij in zijn eentje zelfs een heel kabinet op.

Wat bracht die grote stroom van kiezers dan op gang?

Kiezers van PVV en FvD lijken sterk op elkaar en zijn vooral tegen immigratie, net als beide partijen zelf. Dat partijen ideologisch dichtbij elkaar staan maakt kiezersverschuivingen waarschijnlijker dan als ze veraf staan. Maar dit verklaart nog niet of ze ooit plaatsvinden – en zo ja, wanneer precies. Waarom bleven die kiezers de PVV niet trouw?

Foto: Klimaatlabel politieke partijen, gebaseerd op stemgedrag 2017-2019. copyright ok. Gecheckt 14-10-2022

Het optimisme van Jesse

, door

COLUMN - Donderdag vond het eerste debat voor de Provinciale Statenverkiezingen plaats. Wat opviel is dat het over landelijk beleid ging, dat het prominent over klimaatbeleid ging en dat partijleiders openlijk over dit beleid onderhandelden. De kiezer kreeg op dat gebied heel concrete informatie.

“Ik ben onwijs optimistisch.” Dat waren de eerste woorden van GroenLinks-leider Jesse Klaver in het RTL-verkiezingsdebat, dat ‘klimaatverandering’ als eerste thema had. Klaver: “Aankomende zondag gaan er tienduizenden mensen hier in Amsterdam de straat op. Dus die aanpak van klimaatverandering gaat er (..) komen. De vraag is: hoever gaan wij eraan meewerken, als politici?”

D66-voorman Rob Jetten bleek zo mogelijk nog groener dan GroenLinks. Hij wilde geld dat we nu uitgeven aan gas en olie “investeren in bedrijven die (..) voor onze kinderen een schonere wereld achterlaten.” Sterker, hij probeerde hierin de leiding te nemen om, met Klaver, te gaan “zorgen dat we (..) vervuiling gaan belasten, dat we kolencentrales sluiten, (..) rekeningrijden kunnen invoeren.”

In tegenstelling tot Klaver had Jetten ook wat ‘rechtsere’ argumenten: “Als we vooroplopen, dan zijn het Nederlandse bedrijven die de innovatie uitvinden, die nieuwe banen creëren, zodat de hele wereld bij ons komt shoppen (..) We moeten vooroplopen voor de Nederlandse economie en de portemonnee van de mensen thuis.” Immers, nu kopen we Deense windmolens en Amerikaanse elektrische auto’s.

Foto: Contando Estrelas (cc)

Reacties op rechts

, door

ANALYSE - Vorige maand schokten twee rechtse partijen in Spanje de wereld. In Andalusië, de Spaanse regio met de meeste inwoners, vormden ze een regering met gedoogsteun van de omstreden nieuwe partij VOX. Opmerkelijk, gezien andere reacties op anti-immigratiepartijen in Europa.

“We zijn heel duidelijk over één ding: allianties met extreemrechts kunnen niet door de beugel. Daar zouden we zwaar aan tillen.” Met die woorden waarschuwde de Franse president Emmanuel Macron op 9 januari de Spaanse liberale partij Ciudadanos om niet in zee te gaan met VOX in Andalusië. Die partij was bij regionale verkiezingen aldaar gestegen van 0,45% in 2015 tot 10,97% in december.

De bemoeienis van Macron met coalitievorming in een Spaanse regio is opmerkelijk. Het valt te verklaren uit de voorbereidingen voor de verkiezingen voor het Europese parlement in mei. Ciudadanos is lid van ALDE, de liberale fractie in dat parlement waar ook VVD en D66 deel van uitmaken. Macrons partij La République En Marche! zou overwegen zich bij ALDE aan te sluiten.

De situatie in Andalusië zal Macrons aansluiting bij ALDE niet vergemakkelijken. Ciudadanos sloeg zijn waarschuwing in de wind. Sterker, diezelfde dag nog maakte Ciudadanos bekend dat de partij met de conservatieve Partido Popular in Andalusië een regering had gevormd, gesteund door de nieuwe partij VOX. De zetels van VOX helpen die partijen aan een meerderheid in het regioparlement.

Volgende