Mogelijkheden én risico’s van een overshoot-scenario in het klimaatbeleid

Inzake het klimaatbeleid moeten we ons niet in slaap laten sussen door (te) optimistische, economische scenario's, meent Hans Custers. De noodrem die ooit in die scenario's werd meegenomen is daardoor ondertussen bittere noodzaak geworden. Terwijl die nog ontwikkeld moet worden. Het brengt een enorm risico met zich met dat vooral de allerarmsten die pineut worden. “A world that returns to 1.5°C after decades above that level will potentially be a very different world from the one before exceedance.” Dit citaat komt uit een uitgebreid overzichtsartikel in Annual Reviews, over zogenoemde overshoot-scenario’s. Dat zijn scenario’s waarin de doelstelling van het Akkoord van Parijs – de opwarming (gemiddeld over een langere periode, meestal 20 jaar) beperken tot 1,5 °C boven de pre-industriële temperatuur – weliswaar wordt gehaald, maar wel na een tijdelijke overschrijding van die grens. Het maakt duidelijk dat niet alleen het halen van de doelstelling op zich van invloed is op de gevolgen en risico’s van klimaatverandering, maar ook de weg ernaartoe. Ook een tijdelijke overschrijding van anderhalve graad heeft gevolgen, die niet allemaal omkeerbaar zijn. Of alleen met een aanzienlijke vertraging. Natuurlijk wordt het ook moeilijker om de doelstelling te halen, naarmate de tijdelijke overschrijding groter wordt. En dus blijft het hoe dan ook topprioriteit om de uitstoot van broeikasgassen te beperken, zo snel als het maar kan. Overschrijding van de anderhalve graad is geen reden om die ambitie op te geven. Schematische weergave van de temperatuur en CO2-uitstoot in een overshoot-scenario. Bron: WMO, Understanding the IPCC Special Report on 1.5°C. De anderhalve graad van Parijs is niet meer te halen zonder een tijdelijke overschrijding. Of er moet iets heel uitzonderlijks gebeuren, maar je moet ook een uitzonderlijke optimist zijn om daar nog in te geloven. (Of een uitzonderlijke pessimist. Want er zijn ook wel wat ultieme rampscenario’s te bedenken waardoor het toch nog zou kunnen.) Met de huidige uitstoot zouden we binnen vier jaar (ruim drie jaar volgens een preprint van de meest recente schatting) het koolstofbudget opmaken dat we nog hebben om 50 procent kans te maken om onder de anderhalve graad te blijven. Vanwege de traagheid in het klimaatsysteem kan het iets langer duren tot we door die grens van anderhalve graad schieten, maar vermoedelijk is het binnen 5 tot 10 jaar zover. Maatregelen om op grote schaal CO₂ uit de atmosfeer te halen zullen binnen enkele decennia bittere noodzaak zijn. Niet eens om de temperatuur naar beneden te krijgen, maar ook om een verdere stijging ervan te voorkomen. Het is namelijk niet de verwachting dat alle economische sectoren hun uitstoot van broeikasgassen in de loop van deze eeuw helemaal zullen stoppen. De uitstoot van die ‘hard to abate’ sectoren moet gecompenseerd worden door zogenoemde negatieve emissies, om op netto nul uit te komen en zo de gemiddelde wereldtemperatuur te stabiliseren. Om de temperatuur na een overshoot weer omlaag te krijgen, is een verdere opschaling van die negatieve emissies nodig. Daarnaast zou een sterke reductie van de uitstoot van methaan bij kunnen dragen, vanwege de korte verblijftijd ervan in de atmosfeer. (Maatregelen zoals zonnestralingsbeheer blijven in het overzichtsartikel buiten beschouwing en zal ik ook hier verder niet bespreken.) De auteurs wijzen erop dat wetenschappers en beleidsmakers op een andere manier naar overshoot moeten gaan kijken. Het begrip is al enige tijd aanwezig in de literatuur, maar niet of nauwelijks in het publieke debat. En in de wereld van wetenschap en beleid werd het tot nu toe behandeld als een concept dat in een verre toekomst mogelijk van belang kan zijn. Maar ondertussen is die toekomst helemaal niet meer zo ver weg. Het is daarom hoog tijd om het concept te concretiseren. Dat betekent onder meer dat er onderzoek nodig is naar zaken als technische en economische haalbaarheid, van de gevolgen en risico’s van ingrepen die nodig zijn om de temperatuur omlaag te brengen na een overshoot, en van de effectiviteit van die maatregelen. Kan het technisch? De eerste vraag die dan beantwoord moet worden is: kan het eigenlijk wel? De meeste scenariostudies nemen aan dat het technisch mogelijk is, maar zeker is dat niet. Het simpele feit is namelijk dat CO₂-verwijdering nog in de verste verte niet wordt toegepast op de schaal die nodig zal zijn. Er zullen grenzen zijn aan wat er kan. En natuurlijk brengen alle mogelijke oplossingen ook hun problemen met zich mee. Voor herbebossing zijn land en water nodig, die dan niet meer gebruikt kunnen worden voor iets anders, zoals het verbouwen van voedsel. Terwijl in sommige delen van de wereld de beschikbaarheid van voedsel en water toch al onder druk zullen staan, door veranderende weerpatronen en een toename van weersextremen. Ook voor productie van biobrandstoffen gecombineerd met het afvangen en opslaan van CO₂ is veel land en water nodig. En direct afvangen van CO₂ uit de atmosfeer kost veel energie. De landbouw is de belangrijkste uitstoter van methaan. Drastische ingrepen in de veehouderij en de rijstteelt zouden een snelle reductie van de uitstoot kunnen bewerkstelligen en daarmee bij kunnen dragen aan mitigatie. De complicaties liggen hier niet zozeer op het technische, maar vooral op het maatschappelijke en politieke vlak. Er wordt ook gedacht over mogelijkheden om methaan uit de atmosfeer te verwijderen, bijvoorbeeld door de afbraak ervan te bevorderen, maar de ideeën hierover zijn nog weinig concreet. Hoeveel de temperatuur na een piek weer omlaag te brengen is, hangt ook af van mogelijke na-ijleffecten in het klimaatsysteem. Niet alles in het systeem is direct helemaal in evenwicht op het moment dat de uitstoot van broeikasgassen netto-nul bereikt. Dat geldt bijvoorbeeld voor de stralingsbalans bovenaan de atmosfeer, en het evenwicht tussen de CO₂-concentratie in de atmosfeer en in de bovenlaag van de oceaan. Deze twee na-ijleffecten werken ieder een andere kant op en zullen elkaar dus deels compenseren. Maar er kan een restje opwarming of afkoeling overblijven. Het zou dus enigszins mee- of tegen kunnen vallen wat we zelf moeten doen om na een overshoot toch nog op of onder anderhalve graad uit te komen aan het eind van deze eeuw. Experts verwachten dat we in elk geval onder de 1,8 °C moeten blijven, om een redelijke kans te maken dat dat lukt. Op dit moment ligt de wereldpolitiek nog allerminst op koers om dat te halen. Politiek en economie Politieke en economische haalbaarheid hangen nauw met elkaar samen. CO₂ uit de atmosfeer verwijderen kost geld, en dat zal uiteindelijk betaald moeten worden, waarschijnlijk (deels) met publiek geld. Arme landen zullen terecht vinden dat de verantwoordelijkheid daarvoor vooral bij de rijke landen ligt, omdat die immers ook verantwoordelijk zijn voor het overgrote deel van de historische uitstoot. Maar je hoeft maar even naar de huidige toestand van de wereldpolitiek te kijken, om te beseffen dat het niet vanzelfsprekend is dat alle rijke landen daar zin in hebben. Een ander risico is dat landen die wel investeren in negatieve emissies vinden dat ze daarmee genoeg doen (ofwel: genoeg geld uitgeven aan klimaatbeleid), en dus minder geneigd zijn om hulp bieden aan arme landen voor adaptatie. Terwijl die hulp juist hard nodig is in de periode waarin de temperatuur piekt, omdat weersextremen juist dan voor veel schade zullen zorgen. Grote schade tijdens die periode zou een blijvende invloed kunnen hebben voor arme regio’s, als die de economie zo verzwakt dat er onvoldoende middelen overblijven voor herstel. De economische effecten kunnen dan veel langduriger zijn dan de periode waarin de anderhalve graad werkelijk wordt overschreden. Aan de andere kant zou een succesvolle adaptatie aan de omstandigheden tijdens de temperatuurpiek, voor langere tijd positieve gevolgen kunnen hebben, bijvoorbeeld als ze een maatschappij minder kwetsbaar maken voor extreem weer. De tijdelijkheid van een temperatuurpiek moet dan niet als excuus worden gebruikt om gedurende die periode hogere risico’s te accepteren. Terwijl dat een verleidelijk verhaal zou kunnen zijn voor politici: even door de zure appel heen bijten, want over een tijd wordt het vanzelf weer beter. Overshoot wordt niet benoemd in het Akkoord van Parijs. In dat Akkoord is de doelstelling vastgelegd voor de opwarming in 2100. Er is niet expliciet vastgelegd dat een tijdelijke overschrijding van het einddoel acceptabel is, maar het wordt ook niet uitgesloten. En er zijn ook geen grenzen vastgesteld voor hoe hoog die tijdelijke overschrijding mag zijn, of hoe lang die mag duren. Het ontbreken van dergelijke afspraken zou de komende decennia door politici als excuus gebruikt kunnen worden om de benodigde mitigatie voor zich uit te blijven schuiven. Het zal duidelijk zijn dat dat onwenselijk is. Gevolgen en risico’s Naar verwachting zullen onder meer de gemiddelde wereldtemperatuur en hoeveelheid neerslag vrij snel reageren op een afname van de broeikasgasconcentraties, na een piek. Er is geen reden om aan te nemen dat het effect van zo’n afname veel kleiner (of groter) zal zijn dan dat van eenzelfde toename daarvoor. Significante onomkeerbare veranderingen in de temperatuur of neerslag op wereldschaal zijn er dus niet te verwachten als gevolg van een overshoot. Op regionale schaal kan dat anders zijn. Daar kan de route die we volgen naar de anderhalve graad wel degelijk van invloed zijn, vooral omdat circulatiepatronen in de oceaan of de atmosfeer na een verandering mogelijk niet terugkeren naar hun eerdere toestand. Of het gebeurt heel traag. Dat zou bijvoorbeeld het geval kunnen zijn met de thermohaliene circulatie in de Atlantische Oceaan. Hoeveel en hoe snel de zeespiegel de komende eeuwen en millennia zal stijgen, hangt af van de opwarming op lange termijn. Die stijging zit dus al grotendeels ‘ingebakken’ in de opwarming die al heeft plaatsgevonden. Vanwege de traagheid in oceanen en ijskappen zou je aan kunnen nemen dat een tijdelijke temperatuurpiek hier niet zoveel invloed op heeft, en dat met name de opwarming op lange termijn bepalend is. Maar het zou anders uit kunnen vallen als tijdens die piek een kantelpunt wordt gepasseerd, met onomkeerbare gevolgen voor een deel van een ijskap. Het risico op het passeren van kantelpunten in bijvoorbeeld ijskappen, berggletsjers, permafrost-gebieden of het Amazonewoud neemt toe, naarmate de anderhalve graad meer en langer wordt overschreden. Een terugkeer naar anderhalve graad in 2100 is dus geen garantie dat er geen kantelpunt wordt gepasseerd. Er is in wetenschappelijke kring bijvoorbeeld aanzienlijke bezorgdheid over de stabiliteit van ijskappen, zelfs als de temperatuur onder de anderhalve graad blijft. Als er kantelpunten worden gepasseerd zijn de ingrijpende gevolgen onomkeerbaar, op een tijdschaal van eeuwen tot millennia. Andere onomkeerbare gevolgen van een tijdelijke piek van de gemiddelde wereldtemperatuur zijn welhaast een zekerheid. Mensen die overlijden door extreme weersverschijnselen komen niet meer terug. Hetzelfde geldt voor soorten die uitsterven, en cultuurhistorisch erfgoed dat verloren gaat. Als mensen wegtrekken uit gebieden die tijdens de temperatuurpiek steeds minder leefbaar worden, zullen die later niet zomaar weer terugkeren. Sociaaleconomische gevolgen van klimaatrampen (zoals overstromingen of droogteperiodes) kunnen lang aanhouden, zeker in arme regio’s. Ecosystemen die verdwijnen of aangetast worden herstellen zich niet, of heel langzaam. Conclusie Het ziet ernaar uit dat een tijdelijke overschrijding van de anderhalve graad de minst slechte optie is die we nog hebben. Om te voldoen aan de doelstellingen van Parijs, maar ook om de gevolgen van klimaatverandering enigszins binnen te perken te houden. Dat ‘minst slecht’ is met name van toepassing op de rijke landen. Die zijn vooralsnog niet van plan om halsoverkop hun uitstoot af te bouwen, én ze hebben de beste mogelijkheden om zich aan te passen aan het veranderende klimaat. De armsten in de wereld zijn het meest kwetsbaar voor klimaatverandering, en zullen dus ook de hardste klappen krijgen tijdens een tijdelijke temperatuurpiek. Onder meer omdat zij grotendeels afhankelijk zijn van lokale landbouw, geen reserves hebben om een moeilijke tijd door te komen, zich geen verzekeringen kunnen veroorloven, of geen veilige schuilplaatsen hebben voor extreem weer; maar ook omdat zij de financiële en andere middelen missen voor noodzakelijke adaptatiemaatregelen. De nagenoeg onvermijdelijke overshoot brengt het risico met zich mee dat de ongelijkheid in de wereld erdoor wordt vergroot. Tenzij het rijke deel van de wereld zijn verantwoordelijkheid neemt. [overgenomen van Klimaatveranda]

Closing Time | Shock the System

Robocop, Hellraiser III, Total Recall… Welke films herkent u zoal al inspiratie voor deze videoclip uit 1993?

Over cyberpunk gesproken, ik ben nu Neuromancer aan het lezen – het boek dat aan de voet stond van het genre – en dat is nog geen gemakkelijk leesvoer: je moet je kop er nog bij houden ook, ander raak je de draad kwijt. ‘Worldbuilding’, ja leuk, maar dan moet je wel snappen waar dit of dat betrekking op heeft.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Foto: Pok Rie, via pexels.

Wie stemden er nou eigenlijk op Hamas?

Een van de meest hardnekkige ‘feiten’ die op tafel worden gelegd is dat de Palestijnse bevolking in de laatste vrije verkiezingen in 2006 zelf voor Hamas heeft gekozen, en daarom ook nu (mede)verantwoordelijk is voor de huidige crisis en de resulterende genocide. En op eerste gezicht klopt het dat Hamas tijdens die verkiezingen de grootste werd, zij het maar nipt.

Het is natuurlijk de vraag in hoeverre de claim überhaupt geldig kan zijn, aangezien dit 19 jaar geleden was en de partij zich in die tijd een stuk gematigder presenteerde. Dat Hamas zich daarna niet zoveel meer aantrok van democratie is dan ook niet direct die kiezers aan te rekenen. Maar daar stappen de mensen die dit argument gebruiken graag overheen.

Dus laten we kijken of er nog meer af te dingen is op deze argumentatie, vooral als je het als argument voor nu wil gebruiken. Want welk percentage van de Gazanen heeft toen daadwerkelijk op Hamas gestemd? En wat was is dat percentage nu?

Volgens de Palestijnse kiescommissie waren in januari 2006 in totaal  rond de 1,33 miljoen kiezers van 18 jaar of ouder geregistreerd in de Palestijnse gebieden, voor Gaza was dat ongeveer 565.000*. In 2006 was minder dan de helft van de bevolking daar ouder dan 18, op de totale bevolking van ruim 1,3 miljoen.

Foto: Roel Wijnants (cc)

Yesilgöz plaatst VVD in onmogelijke spagaat

OPINIE - De kogel is door de kerk. Als het aan Dilan Yeşilgöz ligt, gaat de VVD gaat niet meer in zee met de PVV. Zegt ze. Maar wie gelooft haar nog? Vooral omdat ze geen alternatief open laat.

Deze maandag verscheen er een ronkende wervingstekst op de VVD-website, van de hand van de partijleider. Het is campagnetijd, dus de troepen moeten gemotiveerd worden. En vooral ook overtuigd dat Yeşilgöz de juiste persoon is om de verkiezingsstrijd mee in te gaan.

De gewiekste politica heeft immers nog altijd de ambitie om premier te worden. Dus doet ze net alsof het als een verrassing kwam dat Wilders het kabinet Schoof liet klappen, al had iedereen met een beetje politiek inzicht dat al bij voorbaat zien aankomen. Zodra het lastig wordt, loopt Geert Wilders weg – zodat hij vanaf de zijlijn boe kan blijven roepen.

Dat had onze volksmenner eerder al in 2012 laten zien, toen VVD en CDA meenden op steun van de PVV te kunnen leunen. Wilders is sindsdien niet veranderd, noch de aard en structuur van zijn partij. Men wist aldus precies welk vlees men in de kuip had.

Niet achteruit kijken…

Nee kijk, maar dítmaal is er een stabiel kabinet nodig, bezweert Yeşilgöz ons. Alsof ze niet zelf degene was die de stekker uit het vorige kabinet trok. Alsof ze niet zelf immigratie agendeerde als hoofdonderwerp van de verkiezingen, in de valse hoop eigenaar van dat onderwerp te kunnen worden. Alsof ze niet zelf de deur naar de PVV open hield, waarmee die partij als grootste uit de verkiezingsbus kon komen.

Doneer!

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Closing Time | Wizard

Castle Rat is een Medieval Fantasy Doom Metal-band uit New York, die op dit moment door Europa toert.

De clips zijn zo retro jaren zeventig, met psychedelische effecten en al, dat het net lijkt alsof een stel Dungeons & Dragons-spelers besloot om Rainbow en Black Sabbath na te gaan doen.

Hun debuutalbum Into The Realm (2024) behaalde meer dan een miljoen streams op Spotify, en voor September staat hun tweede studioplaat gepland: The Bestiary.

Closing Time | Wake up and make love to me

In het tijdperk van #MeToo en ‘enthousiaste instemming’ kan een tekst over seks met iemand die slaapt (of net niet) eigenlijk niet langer.

Zeg nou zelf…

You look so self-possessed
I won’t disturb your rest
Its lovely when you’re sleeping
But wide awake is best

Nou ja, andere tijden zullen we maar denken. En Ian Dury was ook gewoon een macho kerel uit de arbeidersklasse.

Rode lijn demonstratie weer groots

Het Malieveld staat weer vol met mensen die deelnemen aan de Gaza rode lijn demonstratie. De mars door Den Haag begint een uur later (14 uur in plaats van 13 uur) dan gepland, wegens de groter drukte.

Voor wei de rode lijn demonstratie in Den Haag niet kan bijwonen, maar het wel wil volgen:

Kijk naar de livestreams van de Haagse lokale Omroep West of die van Oxfam Novib.
Update 16:50 u.: De livestreams zijn afgesloten. Op beiden is een samenvatting te zien.

Closing Time | Elegy in a Brass Corset

Als ik me niet vergis is alles aan dit filmpje kunstmatig gecreëerd. Inclusief de muziek, die is uitgebracht door Chrysopoeia Records, “the world’s first Synthetic Record Label”.

Maar het kan ook best zijn dat Ericka Davis, de creatieve techneut achter Chrysopoeia en Nevermare, er meer van haarzelf in heeft gestopt dan enkel het draaien aan wat knoppen.

Closing Time | Voyage 34

Voyage 34 was oorspronkelijk bedoeld als 30-minuten durend nummer voor Porcupine Tree’s tweede album Up the Downstair (1993). Steven Wilson besloot het echter te bewaren en er een volledig conceptalbum rond te bouwen, dat zeven jaar later uitgebracht werd.

De compositie verhaalt over de LSD-trip van een zekere Brian. In de coronatijd maakte Wilson een sterk gereduceerde uitvoering van, die hierboven valt te beluisteren.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Volgende