RECENSIE - Nieuw Licht is een pamfletreeks over hedendaagse vraagstukken gezien vanuit het perspectief van oude filosofen. Frank Meester en Coen Simon, de redacteuren van deze reeks, stelden aan filosoof Joke Hermsen de vraag: heeft het vandaag nog wel zin om te hopen op een betere toekomst? Of is de hopende mens hopeloos naïef?
Hermsen verdiepte zich voor haar essay in het werk van de Duitse socialistische schrijfster en activiste Rosa Luxemburg (1871-1919). Honderd jaar geleden werd zij, samen met Karl Liebknecht, door extreemrechtse paramilitaire groepen in de nadagen van de Eerste Wereldoorlog gemarteld, vermoord en gedumpt in een Berlijns kanaal. Tijdens de oorlog had ze al enkele jaren gevangen gezeten wegens ‘landverraad’ omdat ze de internationale solidariteit van de werkende klasse hoger achtte dan de nationalistische motieven van het keizerrijk om de wapens op te nemen tegen Frankrijk.
Joke Hermsen kwam in contact met het werk van Luxemburg via Hannah Arendt, die grote bewondering voor haar had vanwege haar kritiek op het kapitalisme, haar vrijheidsstreven, haar oproep tot geweldloos verzet en de hoop op een betere wereld die Rode Rosa, zoals ze ook wel werd genoemd, ondanks alles bleef verspreiden.
Hermsen voelt zich verwant:
‘Hoop maakt blind, zou je ook kunnen zeggen. Misschien, maar zonder hoop gebeurt er helemaal niets. En Rosa Luxemburg was er nu eenmaal van overtuigd dat het roer om moest en we niet langer op dezelfde weg voort konden gaan. Wie niet meer hoopt heeft het bij voorbaat al opgegeven.’
Het tij keren
Rosa Luxemburg geloofde in een beweging van onderop om het tij te keren. Ze was, ondanks dat ze met Liebknecht in de Spartacusbond de grondslag legde voor de Duitse communistische partij kritisch over Lenin’s concept van de voorhoederol van de partij. Alle verandering begint bij mensen die het initiatief nemen om hun lot te verbeteren. Dat moeten ook de vakbonden zich realiseren.
Toen Joke Hermsen vorig najaar het werk van Luxemburg las was ze in Frankrijk en maakte ze de demonstraties van de ‘gele hesjes’ van nabij mee. Het leek allemaal zo uit het boekje van Rode Rosa te komen. Die beweging van onderop ging niet alleen om platte, materiële eisen. ‘Onze waardigheid als werkende mensen -notre dignité humaine- is ons afgenomen,’ zeiden de deelnemers aan de protestacties. En door hun acties herwonnen ze hun waardigheid, precies waar het Rosa Luxemburg ook om ging.
‘Surveillancekapitalisme’
Met Marx wees Luxemburg in haar theoretische artikelen ook op de vervreemding die het werk onder het kapitalistisch regime veroorzaakte. Hannah Arendt was in het bijzonder gecharmeerd van haar hoofdwerk De accumulatie van het kapitaal uit 1913. De tomeloze groei van het kapitalisme en de steeds verdergaande concentratie van de macht openbaarde zich volgens Luxemburg niet alleen in een steeds verdergaande uitbuiting van het nationale proletariaat, maar ook in de verovering van nieuwe gebieden als afzetmarkten en leveranciers van goedkope arbeid. Het kapitalisme heeft steeds iets van buiten het bestaande systeem nodig om te blijven groeien. Hermsen trekt de lijn door naar het hedendaagse surveillancekapitalisme (Shoshanna Zuboff) waarin ons privéleven via het internet wordt ‘gekoloniseerd’.
Joke Hermsen laat in dit filosofische ‘pamflet’ zien dat klassieke denkers over het socialisme nog altijd relevant zijn nu het kapitalisme ook nog steeds bestaat. Wie de hoop op verandering blijft koesteren kan ook bij Rosa Luxemburg nog veel inspiratie opdoen. ‘Het meest revolutionaire wat je kunt doen is luidkeels verkondigen wat er op dit moment aan het gebeuren is’, schreef ze ooit.
Joke J. Hermsen, Het tij keren; met Rosa Luxemburg en Hannah Arendt. Uitgeverij Prometheus, 104p. €12,99 (e-book € 7,99)
Reacties (11)
een betere toekomst
@1: Hou nou eens op met Duitse revolutionairen (of alles dat je west-europees links kunt noemen) en Russische sovjets op een hoop te gooien.
@2: Dat doe ik ook niet ben zelf ook west-europees links.
@3: Wat moet je #1 dan voorstellen?
@3 Dus omdat je zelf progressief-links uit de bus komt in een bepaald grafiekje, is het onmogelijk (of zelfs ondenkbaar) dat je Duitse revolutionairen (zoals Rosa Luxemburg, waar bovenstaand stuk over gaat) op één hoop gooit met Russische sovjets?
Wat is dat voor drogreden?
O je reageert op het bijzinnetje ‘of alles dat je west-europees links kunt noemen’; en daarmee dus niet op het inhoudelijke hoofdpunt dat beugwant maakt: namelijk dat je er de onhebbelijke gewoonte op na houdt met Stalwins te strooien, zodra het socialisme ter sprake komt.
Ja, dat discussieert lekker. De naam Corbyn hoeft maar te vallen of jij sleurt er antisemitische propaganda uit de Sovjet-tijd bij. Maar hé, je scoort in die politieke windroos zelf progressief-links, dus je bent beslist geen socialisten- of anti-imperialistenvreter hoor, heus niet.
En kom eens met eens met een inhoudelijke argumentatie op de proppen in plaats van suggestief linkjes te droppen (in wezen een vorm van passief-agressief zuigen/trollen).
@5: Rosa Luxemburg was geen Duitse socialistische schrijfster maar een marxist, een Poolse geboren in Rusland.
Bij @1 geef ik aan waar die ‘betere toekomst’; die fantastische marxistische ideologie welke de officiële staatsgodsdienst was van de Sovjet Unie onder andere toe heeft geleid.
Daar is niks suggestief aan, dat dat jou niet uitkomt betekend niet dat ik zit te zuigen trollen, dat klinkt eerder als intimideren en machtsmisbruik.
@6:
in die zin was ze dus een Duitse schrijfster.
@6: Je hebt je duidelijk niet in Rose Luxemburg verdiept. Zij had zelf juist veel kritiek op de Lenin en de manier waarop de revolutie in Rusland aangepakt werd (en dat was al voor de Sovjets hun Goelag op konden zetten).
@gbh: dat je de laatste tijd iedere keer over communisme begint zodra Jos een stukje post valt wel op (naast je continue corbyn-postings). Op een gegeven moment wordt dat een beetje een sfeerverzieker, en dan is de lol d’r wel vanaf. Dus gewoon niet doen,OK?
@8: Dat maakt niet uit; Hermsen & van Dijk weten wel waar dat marxisme toe heeft geleid, jij ook of heb jij één land als voorbeeld waar marxisme niet tot repressie, ernstige mensenrechtenschendingen en massamoord heeft geleid?
@9:
Iedere keer, continu? Waar heb je het over man? Ga eens tellen. Sfeerverzieker, lol? Zitten we hier in een oh wat zijn we toch happy café of mag ik gewoon een mening hebben net als jij?
Ik ben een sociaal democraat met een flinke anarchistische inslag; one world one people, iedereen heeft het recht te zijn wat hij of zij is zolang ze anderen daarmee niet lastig vallen, ik heb recht op mijn mening doordat een andere recht heeft op de zijne, ik heb de schurft aan dictatuur, autoritarisme, totalitarisme, kleptocraten, nepotisten, racisten, mensenrechtenschenders, politiek van haat. Mag ik daar gewoon voor uitkomen? Hoort dat niet het verhaal te zijn van links?
Waarom moet ik over een dun lijntje lopen met regels die alleen voor mij gelden en hebben anderen wel vrij spel? Zet anders in de huisregels dat alle kritiek op Corbyn en communisme verboden is.
Ik geloof dat je het niet helemaal begreep, GBH. Het gaat er niet om dat je geen mening mag hebben, het gaat erom dat we liever niet hebben dat je iedere keer met dooddoeners als Stalin komt als het over een heel andere denker (of doener) gaat.
Dat is niet alleen de sfeer verzieken, maar ook de discussie. Je ziet dat het ook anderen irriteert.
Los daarvan viel het inderdaad op dat je vaker met Stalin loopt te keilen als Jos een keer iets post. Het begint te voelen als een persoonlijke aanval.
Als je een inhoudelijk bezwaar hebt tegen de filosofie van Rosa Luxemburg, of tegen de gedachtegang van Jos, dan lezen we het graag. Mocht je zelfs aannemelijk willen maken dat een gedachtegang van Rosa Luxemburg, of Jos, altijd tot onderdrukking en massamoorden moet leiden, dan kan dat best een interessante bijdrage zijn, en dan lezen we dat graag.
Maar als je onbeargumenteerd begint te smijten met de Goelag archipel zonder enige onderbouwing, dan halen we die bijdragen voortaan liever weg. Ze voegen namelijk niets toe. Nu duidelijk?
(Ik heb deze reactie pas geplaatst na overleg met de rest van de redactie.)