In de discussie over persoonlijk voornaamwoorden zijn er twee partijen: de een vindt dat alles bij het oude moet blijven, er zijn twee persoonlijk voornaamwoorden voor de derde persoon enkelvoud, hij en zij en dat moet altijd zo blijven. De andere groep vindt dat de verzameling voornaamwoorden moet worden uitgebreid met bijvoorbeeld hen of die, om niet-binaire mensen mee aan te duiden. De afgelopen weken kon je verschillende mensen in de media horen hannesen omdat de media-persoonlijkheid Raven van Dorst zich had geout als non-binair, en mensen nu dus over hen moesten spreken.
Maar dat schiet allemaal natuurlijk niet op. Ik snap eigenlijk niet waarom er geen mensen zijn die pleiten voor niet drie persoonlijk voornaamwoorden, niet twee, maar slechts één. Een aantal progressieve media heeft de afgelopen tijd aangekondigd het aantal pronomina uit te breiden, terwijl het veel meer voor de hand zou liggen de verzameling juist in te krimpen.
Verplicht
Het is een van de absurditeiten van de Nederlandse taal dat je als je over iemand praat voortdurend het geslacht van die persoon moet noemen. Je hebt het over Anne de Vries, en omdat je in je tekst niet voortdurend Anne of De Vries wil zeggen, grijp je af en toe terug op een voornaamwoord. Maar waarom moet dat dan altijd hij of zij zijn? In welke context je het ook over Anne hebt – eigenaar van een doodgereden hond, winnaar van een puzzelwedstrijd, pleger van een terroristische aanslag –, altijd moet je als spreker weten wat Annes gender is. Ieder ander aspect van iemands identiteit – waar die is geboren, hoe oud die is, of die op mannen of vrouwen valt – kun je onbenoemd laten als je het niet relevant acht, maar geslacht moet.
De oplossing van de niet-binaire beweging is om aan deze overbodige hokjes nog een nieuw hokje toe te voegen. Dan moet je dus voortaan altijd ook nog eens verplicht uitdrukken of iemand zich al dan niet identificeert als man of vrouw, iets wat je niet eens altijd kunt weten (denk aan de miljarden mensen uit het verleden). Ik kan me bovendien voorstellen dat er dan uiteindelijk mensen zijn die zich niet mannelijk voelen, niet vrouwelijk, maar ook niet nonbinair. Wat moet je met hen beginnen?
Gepiept
Nee, dan is het natuurlijk beter om voortaan iedereen met hetzelfde voornaamwoord aan te duiden, los van met welke gender zij zich identificeren. In het Hongaars vertaal je ‘hij’ met ő en zij net zo goed; en zo zijn er veel meer talen. Dat is natuurlijk veel handiger: er is geen discussie nodig over wie welk voornaamwoord krijgt, je hoeft niet de hele tijd naar iemands geslacht te verwijzen, iedereen is tevreden. (Als je wél iemands geslacht wil benadrukken kan dat natuurlijk met zoiets als ‘die man’ of ‘die vrouw’, maar het hóéft niet.)
Welk voornaamwoord zullen we nemen? Het ligt voor de hand om te kiezen uit de bestaande voorraad hij, zij, het. De laatste valt af omdat hij niet naar mensen verwijst (en ik ga er nu voor het gemak vanuit dat we het verschil tussen mensen en niet-mensen nog willen benoemen, al kun je daar natuurlijk óók over discussiëren). En dan lijkt zij me de beste keuze, bijvoorbeeld omdat ze ook voor het meervoud van de derde persoon wordt gebruikt. Zij is dan het algemene pronomen voor de derde persoon; enkelvoud of meervoud wordt alleen op het werkwoord uitgedrukt. Het zal even wennen zijn aan “Mark Rutte en haar radicale ideeën”, maar binnen een paar generaties is dat wel gepiept.
Ik weet niet of er voorbeelden zijn van samenlevingen die ooit besloten hebben een pronomen af te schaffen. Het voorstel zal bovendien op zoveel weerstand stuiten dat het nauwelijks kans van slagen lijkt te hebben. Toch lijkt het me de enige manier.
