Mirjam de Rijk, economisch journalist, schrijver en voormalig wethouder, schreef met Gekaapt door het kapitaal een vlot lezend, goed gedocumenteerd boek [1]. De uitkomst van deze recensie is geen andere dan dat het boek gelezen moet worden. Daarom hierbij vast de aanmoediging om het aan te schaffen. Maar waarom is het lezen uw tijd en geld waard? Iedereen leest weleens een kop in de krant, of ziet een item op een journaal, dat ongenoegen oproept over hoe onze economie tegenwoordig functioneert. Een fragment in het nieuws, waaruit blijkt dat er iets niet goed zit, maar dat vervolgens wordt begraven onder ander nieuws, of dat door dagelijkse beslommeringen naar de achtergrond verdwijnt. In de inleiding tekent De Rijk er een aantal op. Vervoersbedrijf Arriva in handen van Amerikaanse investeerder, Medisch specialisten stappen op vanwege overname van hun lab en Private equity koopt de ene na de andere zorgaanbieder. Voor de Rijk vormde deze krantenkoppen juist de aanleiding voor een uitgebreid onderzoek. Ze sprak talloze mensen en kreeg veel informatie boven water, op basis waarvan ze eerst enkele artikelen voor De Groene Amsterdammer schreef en vervolgens dit boek. Daarin zijn die nieuwsfragmenten onderdeel van een verhaal over de werking van het kapitaal in de hedendaagse economie. Met name, maar niet alleen, in de economie van de publieke sector. Dat deel van de economie, waar winst van private partijen direct of indirect door de belastingbetaler wordt betaald. Rendement zoekend kapitaal in de publieke sector Onderdeel van de economie van de publieke sector, is bijvoorbeeld de voor 70% collectief gefinancierde kinderopvang. Private-equitypartijen kopen daar regelmatig met belastinggeld opgebouwde kinderopvangorganisaties op. Wat doet een kapitalist in de kinderopvang? Geld verdienen door bijvoorbeeld het vastgoed dat eigendom is van de kinderopvangorganisatie via een sale and lease back-constructie eruit weg te halen en het gelijk weer voor veel geld terug te verhuren. Geen kind wordt er beter van, maar de organisatie wel slechter. Want het eigendom verdwijnt en daar komen hoge huren voor terug. Die moeten vanaf dat moment door de ouders en dus vaak indirect door de overheid betaald worden. Dergelijke kostenverhogingen zetten bovendien druk op andere kosten, zoals de lonen van de medewerkers. — — — Dit artikel is onderdeel van de substack Workshop Nieuw Kapitalisme. Geïnteresseerden kunnen zich daar inschrijven voor een nieuwsbrief. Nieuwe artikelen ontvang je dan per mail. — — — Dat opkopen is onderdeel van een strategie, die niet alleen in de kinderopvang wordt gebruikt. Kleine organisaties met één of enkele vestigingen worden opgekocht en samengevoegd, met steeds grotere ketens tot gevolg. Kralen rijgen noemt De Rijk het in navolging van de private-equitypartijen. Het gevolg in de kinderopvang is bijvoorbeeld dat er wijken zijn waar elke opvang van dezelfde keten is - een geografisch monopolie. Een ander gevolg zijn prijsverhogingen. Maar aangezien deze ketens zich vooral richten op wijken waar een eurootje extra per opvang-uur niet zoveel uitmaakt, wordt dat nauwelijks waargenomen. Na enkele jaren samenvoegen en geld onttrekken is het in de regel weer tijd om de boel met grote winst te verkopen. Dat er zoveel verdient wordt met dergelijke doorverkopen illustreert volgens De Rijk het piramidespel dat erachter zit. Naast de kinderopvang geeft ze voorbeelden uit de zorg. De Franse private-equityfirma, Apax Partners, dat de grote ggz-keten Mentaal Beter overnam, komt bijvoorbeeld aan de orde. Deze firma doet alleen de lichte ggz-zorg. De makkelijke gevallen die ze zoveel mogelijk digitaal afhandelt (cherrypicking). Ze vangt daar wel volledige vergoedingen voor, maar kan bezuinigen op kantoren en personeel. De oorspronkelijke ggz-instellingen, vaak stichtingen zonder winstoogmerk, draaien op voor de zwaardere gevallen, dus de duurdere zorg. In 2021 en 2022 kochten private-equityfirma’s voor ca 3,5 miljard aan zorgorganisaties op. Ze vertelt ook over het onderwijs, waar steeds meer huiswerk- en bijlesbureau’s actief zijn, die steeds vaker eigendom zijn van private-equityfirma’s. Het kralen rijgen is ook hier staande praktijk, maar het blijft vaak onzichtbaar, doordat de organisaties onder hun oorspronkelijke namen (Juffrouwjulia, Schoolkitchen) blijven bestaan. Private-equity wil liever buiten beeld blijven. In het hoofdstuk over wonen gaat het bijvoorbeeld over Holland2Stay, dat hele kleine sociale huurwoningen verhuurt (40 m2) voor een prijs van 879 euro, genoeg voor een prima winstmage. En een huur die net laag genoeg is om nog huursubsidie te kunnen aanvragen, waardoor de overheid in feite meebetaald aan de hoge huren. Tot slot vertelt ze over private-equity in het bedrijfsleven en hoe het daar de aard van ondernemen verandert. In plaats van ondernemers zitten financiers daar steeds vaker aan de knoppen. In de door haar geciteerde woorden van Mariana Mazzucato, wordt taking er steeds belangrijker dan making. En bedrijven worden zelf steeds meer handelswaar. Hoe het zo gekomen is De beschrijvingen van wat ze ziet gebeuren in die vier publieke domeinen (zorg, onderwijs, wonen, kinderopvang) en in het bedrijfsleven, vormen samen deel één van het boek. Ze geeft talloze voorbeelden en dat stemt niet vrolijk. Maar door je te laten onderdompelen in alles wat er mis gaat, zie je steeds beter hoe het werkt. Daar helpt ook deel twee bij, genaamd Hoe is het zo gekomen. Ze zet daar een stap terug om het grote plaatje beter te kunnen overzien. Deel drie vertelt ons wat we eraan kunnen doen. Dat tweede deel probeert dus te verklaren en begint met het hoofdstuk getiteld Een groeiende vermogensberg zoekt rendement. Ze beschrijft daarin waar al dat geld eigenlijk vandaan komt. Specifiek het type geld waar het hier om te doen is en dat sinds 2002 wereldwijd is verdrievoudigd: geld dat rendement moet opleveren. Ze noemt zeven oorzaken, zoals het beleid van de ECB (geld in de economie pompen, dat terechtkomt bij partijen die al veel geld hebben), belastingen (meer op loon dan op winst), maar bijvoorbeeld ook ongelijkheid - niet als gevolg, maar als oorzaak van die groeiende hoeveelheid kapitaal. Het erop volgende hoofdstuk, De publieke sector als jachtterrein, doet uit de doeken hoe dat kapitaal in die sector op zoek gaat naar rendement. Daar worden we, onder kopjes als publieke verwaarlozing, marktdenken en dom beleid met de neus op de feiten gedrukt. “Hoe kan het dat de politiek wel een winstverbod instelt, maar vervolgens niets doet tegen degenen die zich van die wet niks aantrekken”. Feiten die ons laten zien dat onze politiek niet in staat is gebleken die sector te beschermen. Het in decennia opgebouwde maatschappelijke weefsel van organisaties, dat als gestolde publieke waarde liet zien wat samenleven kan betekenen, wordt financieel uitgebeend, opgezadeld met schulden en weer in de verkoop gezet. Oplossingen Na deze twee delen vervolgt De Rijk het boek met een pragmatisch, oplossingsgericht derde deel. Tien lessen voor een ‘echte publieke sector’, zeven bouwstenen om bedrijven uit de greep van private equity te halen en vier manieren om de vermogensberg te beteugelen. Eén tipje van de sluier. Een interessante bouwsteen om bedrijven uit de greep van private equity te houden is het bedrijfsmodel dat steward-owned wordt genoemd. Het is een bedrijfsvorm waarin aandeelhouders niets te zeggen hebben over de koers van het bedrijf. “Bij grote bedrijfsbeslissingen besluiten de stewards, die aangesteld zijn als een soort rentmeesters-zonder-eigenbelang.” Hoe en door wie die stewards precies aangesteld worden en hoe de zeggenschap precies geregeld is, hangt van de precieze vormgeving af. Maar de focus van aandeelhouders op snelle en hoge rendementen wordt weggenomen. Al zo’n tachtig Nederlandse bedrijven hebben deze bedrijfsvorm - denk aan Royal Haskoning DHV, de Coffeecompagny en de Arbo Unie. Ook interessant aan dat model is dat in eerdere versies van het kapitalisme nagenoeg alle bedrijven Steward owned waren. In de tijd dat rechtspersonen nog nauwelijks bestonden, grootschalige bedrijven nog toekomstmuziek waren en de zuid-as nog een idyllisch poldertje was, bestond kapitalisme voornamelijk uit familiebedrijven. Van aandeelhouders die iets voor het zeggen wilde hebben hadden ze geen last. Kritiek In elk boek valt wel iets te vinden waar je kritiek op kunt hebben, ook in dit boek. Al zou ik vooral iets willen zeggen over wat er niet in het boek staat. Een belangrijk onderliggend gegeven in het boek is de grote hoeveelheid geld die rendement zoekt. De Rijk haalt cijfers van een Amerikaans consultancybedrijf aan waaruit blijkt dat er op dit moment zo’n 3700 miljard dollar klaar staat om bedrijven mee op te kopen. Tegelijkertijd laat ze zien dat private equity-firma’s hoge rendementen eisen van de organisaties die ze overnemen, 20% is niet uitzonderlijk. Als we ervan uit gaan dat de geldmarkt een vrije markt is met een functionerend prijsmechanisme, dan kan die situatie eigenlijk niet bestaan. Want zoals banken de rente laten zakken als ze teveel geld hebben om uit te lenen, zou private-equity met zoveel geld achter de hand z’n rendementseisen moeten laten zakken. Tenzij de geldmarkt geen vrije markt is. Het zou interessant zijn daar meer over te kunnen lezen. In een recente bijeenkomst over het boek in Pakhuis De Zwijger zei ze er zelf over dat dat voor haar een interessante, maar nog niet helemaal beantwoorde vraag is. Het is overigens ook niet duidelijk of, gezien het weinig transparante karakter van private-equityfirma’s, die vraag wel goed beantwoord kan worden. Het boek is, zoals beschreven, opgebouwd uit informatie en achtergronden, analyses en oplossingen. Dat is een heel bevredigende opbouw voor praktische idealisten, die problemen graag willen aanpakken. Het pragmatische derde deel bevat lessen, bouwstenen en manieren van beteugelen, dus je kunt bij wijs van spreken gelijk aan de slag. Maar met alle informatie die De Rijk presenteert kun je ook nog veel meer doen aan ons denken over kapitalisme. Dat mis je niet als je het boek leest - dat was simpelweg niet de opzet. De gekozen opzet is mooi in lijn met de journalistieke en toegankelijke presentatie van een tot nu toe onderbelicht onderwerp en heeft een uitstekend resultaat opgeleverd. Het boek legt echter zoveel bloot, dat je er best nog een boek mee kan vullen. Een boek dat juist met een meer filosofische blik probeert te doorgronden hoe het kapitalisme verandert en wat dat betekent voor politieke ideologieën, van links tot rechts. [1] Mirjam de Rijk (2024), Gekaapt door het kapitaal, Zorg, onderwijs, wonen en kinderopvang, Uitgeverij Pluim, in samenwerking met De Groene Amsterdammer. In de reeks Vitale ideeen voor de wereld van morgen. Omslagontwerp: Loudmouth
“I fuckin’ nailed it!”, roept Red Hot Chili Peppers-drummer Chad Smith na deze spontane improvisatie op The Kill van 30 Seconds to Mars.
“Wat was dit? My Chemical Romance of zo? Een of ander emo-ding…” Blijkt het de band van Jared Leto te zijn.
De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.
Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.
OPINIE - Een gastbijdrage van Frans Kuijpers, eerder verschenen op zijn weblog ‘Ballonnendoorprikker’.
We gaan even wat jaren terug in de tijd. Om precies te zijn naar de Somalische hoofdstad Mogadishu in oktober 1993. Amerikaanse soldaten wilden twee naaste handlangers van Mohamed Farrah Aidid, de leider van een opstandelingengroep gevangennemen. Gevangennemen voor het aanvallen en doden van soldaten van de Verenigde Naties. Die poging liep gierend uit de hand en leidt tot veel slachtoffers. Black Hawk Down is de enigszins geromantiseerde verfilming van deze gebeurtenis. De Amerikaanse verliezen en vooral het in de straten tonen van gedode Amerikaanse soldaten, leidde tot grote verontwaardiging. Ik moest hieraan denken bij het zien van de berichtgeving over de dood van Hamasleider Sinwar.
Dat de dood van een vijand tot vreugde leidt in het kamp van de tegenstander, daar kan ik me nog wel iets bij voorstellen. Dus ook bij de blijdschap van de aanhangers van Aidid met de dood van de Amerikaanse soldaten. De verontwaardiging over het tonen van de lichamen van die soldaten als een soort trofee, die kon ik ook heel goed begrijpen. Zoiets doe je niet. Een dode vijand is, net als een gevangen soldaat, een mens die je met respect behandelt.
Ik zeg het nog maar een keer: Israel is bezig een genocide in een genocide te plegen. In Noord-Gaza is een soort van huis tot huis campagne gaande. Israëlische soldaten plaatsen hoeveelheden explosieven in huizen (of de resten daarvan) die ze vervolgens met alles wat erin is opblazen. Ook hebben ze robots die dat werk doen en explosieven aanbrengen. Mensen proberen te vluchten.
Er was ook een bloedstollende geluidsopname van een gesprek dat een familie in Jabalia voerde met civiele hupverleners. Kunnen jullie ons helpen, vroegen ze, sommigen van ons zijn gewond en kunnen niet zelf lopen. De hulpverleners zeiden dat ze, hoewel ze heel dichtbij waren, niet konden komen. Het was te gevaarlijk. Ze raadden de familie – van tien personen – aan de gewonde mensen te ondersteunen en vooral een witte vlag mee te nemen. Dat zou de familie proberen. Ze gingen op weg. Het gesprek eindigde echter abrupt met een uitroep: ”Oh God…”
Zoals ik al eerder schreef, mensen die zich op straat wagen zijn een mogelijk doelwit van quadcopters en scherpschutters, Ze kunnen echter ook worden getroffen door bommen of artilleriebeschietingen. Maar ze moeten zich wel vertonen, want er zij al sinds begin oktober, meer dan twee weken, geen transporten meer binnengekomen in Noord-Gaza. Israël laat geen enkel hulpkonvooi meer door. Twee dagen geleden werden zodoende tien mensen gedood die op hun beurt stonden te wachten bij een keuken die nog voedsel distribueerde. Ook het zoeken naar water kan dodelijk eindigen. Deze morgen waren er al weer 17 slachtoffers in Noord-Gaza, in de afgelopen 24 uur waren dat er 65.
Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.
Gisteren overleed Paul Di’Anno, die bekendheid verwierf als vroege zanger van Iron Maiden (1978-1981). Di’Anno werd 66 jaar oud. De zanger trad al geruime tijd op in een rolstoel als gevolg van gezondheidsklachten.
De Britse zanger – die eigenlijk Paul Andrews heette – kon er zelf wel om lachen. “Ik ben nu net zo kort van stuk als Bruce Dickinson”, grapte hij wel eens. Ook noemde hij zich de Stephen Hawking van de metal.
Ik mag niet langer zwijgen. Ik mag me dan voorgenomen hebben een tijdje mijn mond te houden, maar als onverlaten dan de gelegenheid aangrijpen om alles af te breken wat ons lief is, wordt zwijgen op zeker moment immoreel.
Een van de kenmerken van de regeerstijl van Eppo Bruins, minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen, is dat hij de verschrikkelijkste dingen doet, en regelmatig erkent dat ze verschrikkelijk zijn, maar daarbij eigenlijk nooit argumenten geeft waarom hij ze desalniettemin doet. Ik heb in de afgelopen vier maanden slechts twee argumenten gehoord, ‘omdat het in het hoofdlijnenakkoord staat’ – maar waarom staat het daar? – en ‘omdat we nu eenmaal niet alles kunnen doen’ – dat is duidelijk, maar wat verklaart dan de keuze om dit niet te doen en dat wel?
Woensdagavond was Bruins op de radio om zijn nieuwste botte bijl te laten bewonderen – de Wet Internationalisering in Balans, die hij voor de gelegenheid nog net wat stomper heeft gemaakt: een wet die enorm moet snoeien in de Engelstalige bachelors aan de vaderlandse universiteiten, en daarmee naar verwachting grote schade gaat aanrichten. Zoals Remco Breuker van WO in Actie in de uitzending uitlegt, hebben universiteiten de afgelopen jaren geprobeerd de enorme tekorten te compenseren door buitenlandse studenten aan te trekken. Het resultaat daarvan is dat die universiteiten inmiddels voor een belangrijk deel financieel afhankelijk zijn van die opleidingen. Een voorbeeld is Breukers eigen Faculteit der Geesteswetenschappen in Leiden, die studies in allerlei zogeheten ‘kleine talen’ (zoals Swahili, dat natuurlijk een wereldtaal is, maar dat maar weinig studenten trekken en dus in Nederland ‘klein’ heten) kan bekostigen door een gigantische opleiding International Studies in te richten. De slachting is in Leiden inmiddels begonnen.
Dat kan! Sargasso is een collectief van bloggers en we verwelkomen graag nieuw blogtalent. We plaatsen ook regelmatig gastbijdragen. Lees hier meer over bloggen voor Sargasso of over het inzenden van een gastbijdrage.
Actrice Scarlett Johansson heeft gewoon twee studioalbums en vier EP’s op haar naam staan. Daarnaast vertolkte ze de lead in de muzikale animatiefilm Sing, over een zingend stekelvarken dat in een muziekcompetitie terechtkomt.
Hier geeft ze een lang niet onaardige versie van Boys Don’t Cry (van The Cure) ten beste.
Volgens de laatste berichten zou net iets meer dan de helft van de Moldaviërs voor toetreding tot de EU hebben gestemd: 50.03% tegen 49,97%.
Voor de presidentsverkiezingen vergaarde de pro-Europese huidige president Maia Sandu een teleurstellende 41.78% van de stemmen, zodat een tweede ronde nodig is met haar pro-Russische uitdager Alexandr Stoianoglo, die 26.41% van de stemmen kreeg.
Volgens de legendarische muziekproducent Rick Rubin was het trio Run DMC voor hip hop wat de Beatles waren voor Rock & Roll. ‘Run’s House’ stamt van hun vierde studioalbum, Tougher than Leather (1986).
De koele jazz van Chet Baker zou een prima muzikaal decor vormen voor een noir detective, vermoed ik zo. Morsige onderzoekers en afstandelijke fatale dames ontmoeten elkaar in halfverlichte, rokerige café’s om ondanks de vlotte praatjes samen alleen te zijn.
Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.