Een gastbijdrage van Nick Ottens Kweekvlees zou ‘onnatuurlijk’ zijn. Niet diervriendelijk. Misschien zelfs gevaarlijk, want wat gebeurt er in zo’n reactorvat waarin ‘kunstvlees’ wordt gekweekt? Het is angstzaaierij van veevoeders en slachters, die in heel Europa lobbyen tegen de meest diervriendelijke manier om vlees te maken. Met succes: de Italiaanse regering heeft besloten om kweekvlees te verbieden. Ook in Frankrijk is steun voor een verbod. Zo houden Italiaanse en Franse veehouders en slachters mooi een Nederlandse concurrent van de markt. Kweekvleesbedrijven trekken naar Amerika, Israël en Singapore. Meer vlees met minder dieren Met minder dieren, dus minder kosten aan land en veevoer en minder uitstoot van ammoniak en methaan, meer vlees produceren – het was een Nederlander, Willem van Eelen, die het bedacht en een Nederlander, Mark Post, die in 2013 bewees dat het kon. Cellen worden uit een levend dier geprikt en in een bioreactor gevoed met eiwitten tot ze uitgroeien tot een klomp vlees. Nederland heeft nog steeds twee van de belangrijkste kweekvleesbedrijven ter wereld: Meatable and Mosa Meat. De Nederlandse overheid stopt 60 miljoen euro in onderzoek en opleidingen. Vooralsnog lukt het alleen om vlees zonder ingewikkelde structuur te kweken, zoals stukjes kip, geschikt voor nuggets, en varkensworsten. Als de technologie zich doorontwikkelt, moet het mogelijk worden om ook biefstukken en speklapjes te maken zonder dieren te slachten. Hetzelfde dier kan dan meerdere keren per jaar, in plaats van één keer in een leven, vlees geven. Dat maakt kweekvlees interessant voor boeren, denkt Ira van Eelen, dochter-van en de bekendste pleitbezorger van kweekvlees in Nederland. Haar groep RESPECTfarms heeft Europese subsidie gekregen om te onderzoeken of en hoe veehouderijen hun eigen vlees kunnen kweken. ‘Naar mijn idee is het een no-brainer om de productie van kweekvlees naar de agrarische sector te brengen,’ zegt Van Eelen in een interview met Change Inc. ‘Op die manier kunnen we de sector, die nu afhankelijk is van intensieve veehouderij, helpen om ze een ander en toekomstbestendig groei- en verdienmodel te geven.’ Agro-industrie lobbyt tegen Dat is precies de reden dat veevoeders, transporteurs en slachters zich zorgen maken. Die verdienen hun geld aan het voeren, vervoeren en slachten van zoveel mogelijk kippen, koeien en varkens. In Brussel, waar kweekvlees moet worden goedgekeurd voor het op de Europese markt mag komen, wordt tegen deze nieuwe manier van vlees produceren gelobbyd. Ook door Nederlandse bedrijven die in eigen land beweren op te komen voor de belangen van de boer. Steeds minder veehouders Nederlandse boeren gedijen niet in de huidige vlees- en zuivelmarkt. Het aantal boerenbedrijven is in twintig jaar tijd gehalveerd, van bijna 100.000 naar iets meer dan 50.000. Rabobank verwacht dat die trend doorzet. Van de 3.400 varkenshouders zouden er in 2050 nog maar 1.000 over zijn. Van de 15.000 melkveehouders ziet de bank er 5.000 verdwijnen. En die schattingen zijn van vóór de stikstofcrisis. De bedrijven die overblijven, worden groter. Het gemiddeld aantal varkens per bedrijf is in tien jaar tijd bijna verdubbeld naar 3.400. Het gemiddeld aantal kippen is met meer dan de helft toegenomen, van 29.000 naar 45.500. De markt noopt de veehouder tot schaalvergroting. Het zijn de bank, de veevoeders en de afnemers die daarvan profiteren. Meer dieren betekent een grotere stal, dus een lening; meer veevoer, meer transport, meer slacht. De boer houdt nauwelijks extra over. Hij verdient weliswaar meer, maar maakt ook meer kosten. Veehouders die ‘biologisch’ worden – dieren krijgen meer ruimte in de stal en meer uitloop, voer komt zoveel mogelijk uit de regio – maken met minder dieren, minder boekhouding en minder stress evenveel winst. Om de boer heen zitten grote bedrijven In tegenstelling tot de veehouderij is de keten voor en na de boer sterk geconcentreerd. Twee op de drie veetelers zijn klant van Agrifirm, ForFarmers of De Heus. Die importeren graan en soja uit Noord- en Zuid-Amerika om hier tot veevoer te verwerken. Vion slacht de helft van de Nederlandse varkens. VanDrie heeft 28 procent van de Europese rundvleesmarkt in handen. Deze bedrijven zijn het grote geld achter de lobbies die in zowel Nederland als Europa angst en paniek zaaien over kweekvlees. De veevoer- en vleessector zegt zich te beroepen op ‘feiten’ en ‘wetenschap’, maar zaait vooral twijfel met halve waarheden. Zo financieren Nederlandse bedrijven desinformatie Nevedi, de lobby van Agrifirm, ForFarmers en De Heus, zegt bezorgd te zijn dat ‘perceptie’ het wint van ‘feitelijke onderbouwing’ in discussies over landbouw en wil op een ‘praktische en op feiten gebaseerde manier’ invulling geven aan de verduurzamingsopgave. Ook de Vereniging voor de Nederlandse Vleeswarenindustrie, dat de slagers vertegenwoordigt, vindt: ‘Veeteeltsystemen zijn veel te belangrijk om ze te laten sneuvelen op simplistische of fanatiek-idealistische denkbeelden, zonder wetenschappelijke basis.’ Toch financieren zij via hun Europese koepels – voor veevoederfabrikanten FEFAC, voor vleesverwerkers Clitravi – de publiekscampagne Meat The Facts, waarin kweekvlees op basis van onwaarheden wordt beschimpt en de feiten over ouderwetse vleesproductie worden verzwegen. Omgekeerde wereld Zo beweert Meat The Facts dat bedrijven vlees kweken in het weefsel van pas- of te vroeg geboren kalveren terwijl het Nederlandse Mosa Meat hier al een synthetisch alternatief voor heeft uitgevonden. In slachthuizen worden varkens vergast en pasgeboren haantjes levend vermalen, maar Meat The Facts heeft ‘ethische’ bezwaren tegen het prikken van weefsel uit de kont van een levend dier. Uit één zo’n prik halen de makers van kweekvlees genoeg cellen om tienduizenden kilo’s vlees mee te kweken. Andere bezwaren zouden het hoge energie- en waterverbruik van kweekvlees zijn. Terwijl CE Delft heeft berekend dat het kweken van vlees juist minder energie en water vergt, en ook minder uitstoot van broeikasgassen en stikstof veroorzaakt. Van Eelen bevestigt: ‘Als we op de huidige voet doorgaan, en wereldwijd net zoveel vlees blijven consumeren als dat we nu doen, dan hebben we in de toekomst vier planeten nodig.’ Meat The Facts draait de feiten om. Emotie wint het van de wetenschap De pan-Europese vleescampagne heeft nationale tegenhangers. In Nederland is dat Vlees.nl. Via de Centrale Organisatie voor de Vleessector (COV) betaald door VanDrie en Vion. Daar wordt beweert wordt dat er ‘geen echt zicht’ is op grootschalige kweekvleesproductie. Het ministerie van Landbouw denkt juist dat kweekvlees ‘dicht bij marktintroductie’ is. Vlees.nl waarschuwt dat ‘ziekmakende organismen’ weleens zouden kunnen gedijen in het kweken van vlees. Wat voor organismen? Welke ziekten? Meer informatie geeft Vlees.nl niet, noch wordt er verwezen naar onderzoek, maar het klinkt niet fris. COV ergerde zich er enkele jaren geleden nog aan dat, in discussies over dierenwelzijn en vleesproductie, ‘emoties het te makkelijk van de ratio of van zinvolle wetenschappelijke adviezen’ winnen. Nu zijn het de slachters zelf die inspelen op gevoel en ‘zinvolle wetenschappelijke adviezen’ over kweekvlees bagatelliseren. Complot van Bill Gates De angst voor kweekvlees schept nieuwe bondgenoten. Zowel de Europese tak van La Via Campesina, dat wereldwijd opkomt voor de belangen van kleine boeren, als Pekka Pesonen, de baas van de machtige Europese landbouwlobby COPA-COGECA, beweren bang te zijn dat de markt in handen komt van enkele machtige foodtechbedrijven als kweekvlees wordt gelegaliseerd. Alsof de markt nu in handen is van boeren en kruideniers. Pesonen suggereerde in Rome zelfs dat kweekvlees een complot is van ‘Westerse oligarchen, zoals Bill Gates.’ (Gates heeft in een kweekvleesbedrijf geïnvesteerd.) Het idyllische Italiaanse platteland dat wordt bedreigd door buitenlandse kapitalisten; het is muziek in de oren van de Italiaanse regering, die sinds oktober wordt geleid door de nationalistische Giorgia Meloni. Haar schoonbroer Francesco Lollobrigida is minister van Landbouw. Hij noemt kweekvlees ‘Frankensteinvoedsel’ en vindt dat ‘producten uit het laboratorium’ niet passen in de Italiaanse ‘voedsel- en wijncultuur’. Het kabinet-Meloni stemde in maart in met een verbod. Volgens Alice Ravenscroft van het Good Food Institute, dat opkomt voor voedselinnovaties, schiet Italië zichzelf in de voet: ‘Als de wet wordt aangenomen, zou dat het economisch potentieel van deze opkomende sector afsluiten, een rem zetten op wetenschappelijke vooruitgang en inspanningen om de klimaatverandering af te remmen, en de keuzevrijheid van consumenten inperken.’ Toch is de kans groot dat het parlement volgt: alleen de linkse-populistische Vijfsterrenbeweging is vóór kweekvlees. Klein aantal landen kan kweekvlees tegenhouden Ook in Frankrijk, nog een land met een weinig vooruitstrevende landbouwsector, is er weerstand. De vorige minister van Landbouw, Julien Denormandie, vond: ‘Vlees komt van leven, niet uit laboratoria.’ De Nationale Vergadering verbood op voorhand kweekvlees uit de eigen kantine. Zelfs als Frankrijk kweekvlees niet verbiedt, kan het voorkomen dat het in Europa op de markt komt. Nieuwe voedselproducten moeten in de Europese Unie eerst door de voedsel- en warenautoriteit EFSA en vervolgens door de ministers van Landbouw worden goedgekeurd. Er is een gekwalificeerde meerderheid nodig: minstens 15 lidstaten die samen 65 procent van de Europese bevolking vertegenwoordigen. Frankrijk en Italië zijn al 28 procent van de bevolking. Als ook Polen of Spanje tegenstemt, komt kweekvlees er niet door. Kweekvlees zal een objectieve beoordeling doorstaan. In Singapore ligt het al in de schappen. In Amerika gaf de Food and Drug Administration in november goedkeuring. Grote kans dat Israël binnenkort volgt. Daar hebben meerdere bedrijven een aanvraag ingediend. In Europa nog niet. De makers van kweekvlees zien het somber in. Meatable is uitgeweken naar Singapore om worsten te kweken. De conservatieve landbouwlobby weet de Europese politiek veel beter te bespelen. Zo verliest Nederland niet alleen een innovatie; Nederlandse veehouders wordt een mogelijk verdienmodel ontzegd. Nick Ottens is de voorzitter van het Team Voedsel van Liberaal Groen (VVD). Hij schrijft de nieuwsbrief Atlantic Sentinel.
Talaboman zijn John Talabot en Axel Boman die af en toe samen wat zij zelf noemen “chuggy, hypnotic, dub flavoured Latin-Scando house music” uitbrengen (de een komt uit Spanje, de ander uit Zweden). In hun eentje maken ze beiden best lekkere housemuziek, maar samen stijgen ze boven het housegenre uit. Na een album in 2017, brachten ze onlangs twee EP’s uit.
Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.
In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.
Temperatuurverloop in Mogadishu, Somalië. Bron: Ed Hawkins showyourstripes.info.
Sinds het najaar van 2020 heeft de Hoorn van Afrika te kampen met ernstige droogte. Dat leidt tot onder meer misoogsten en veesterfte, ondervoeding, vluchtelingenstromen en oplopende conflicten. De regio is een van de armste ter wereld en bijzonder kwetsbaar voor extreem weer en klimaatverandering, onder meer omdat een aanzienlijk deel van de bevolking leeft als kleinschalige boer of als nomadische veehouder. Eind april publiceerde World Weather Attribution (WWA) een attributie-onderzoek naar de droogte. Negentien onderzoekers uit zeven landen werkten mee aan dit onderzoek. Vanuit Nederland waren er bijdragen van het KNMI, de universiteiten van Utrecht en Twente en het Rode Kruis Klimaatcentrum in Den Haag. WWA is in 2014 opgericht met als doel om relatief snel uitspraken te kunnen doen over een eventuele menselijke invloed op klimaatgerelateerde rampen. Er is een vaste procedure ontwikkeld om dit soort onderzoek uit te voeren.
Het resultaat van de studie is schokkend: de extreme droogte is grotendeels toe te schrijven aan de opwarming van het klimaat. De kans op een droogte van deze omvang is door de opwarming zeker honderd keer zo groot geworden. Met daarbij wel de kanttekening dat dit de conclusie is van het klimatologische deel van het verhaal. Want het rapport gaat ook uitgebreid in op de context waarin de droogte zich afspeelt. Die context heeft veel invloed op de kwetsbaarheid van de bevolking en de economie en dus op de uiteindelijke gevolgen.
Er ontbreekt naar mijn idee iets in het opiniestuk dat de Utrechtse hoogleraar Duits Ewout van der Knaap een anderhalve week geleden in NRC publiceerde. Dat stuk gaat over de dreigende situatie bij met name de universitaire opleidingen Frans en Duits, een situatie van verdere verschraling van de opleidingen, en dat in een tijd dat er schreeuwende lerarentekorten zijn voor – onder andere – deze twee zo belangrijke talen.
“Ligt het aan de verengelsing van het hoger onderwijs,” vraagt Van der Knaap zich af in zijn stuk over de oorzaken van het lerarentekort, “het toegenomen aanbod aan studierichtingen die veelal breed van aard zijn, de overheidsprikkels voor beta-studierichtingen (‘Kies exact’)?” Maar hij vergeet volgens mij een heel belangrijke factor: de omlaag gekelderde status van het leraarschap, waar heel weinig aan gebeurt. De salarissen zijn iets bijgesteld, maar nog steeds proberen scholen weg te komen met een zo laag mogelijk startsalaris en ook proberen ze anderszins niet echt om het vak aantrekkelijker te maken.
Het probleem begint al bij de opleidingen, maar dat heeft niet met de inhoud te maken. Ik geef college in de Nijmeegse educatieve master, en met name studenten die een beetje een omweg hebben genomen naar het leraarschap door eerst iets anders dan Nederlands te zijn gaan studeren, betalen het volle pond aan college- en andere gelden – en van zulke studenten zullen we het echt moeten hebben. Die mensen zetten zich al meteen in voor de school waar ze stage lopen maar moeten daarnaast soms nog allerlei bijbaantjes aannemen. Dan moet je wel heel veel liefde hebben voor het vak.
Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.
Bij Omroep ZWART kun je de vierdelige docuserie Fight The Power: How Hip-hop Changed The World (BBC) kijken. Het verhaal wordt verteld door Chuck D (Public Enemy) die ook andere artiesten en experts aan het woord laat. In de eerste aflevering gaat het over The Bronx in de jaren ’70 en begin ’80, institutioneel racisme en politiegeweld, de stadsplanning van Robert Moses, de aantrekkingskracht van graffiti spuiten op metro’s en “b-boys and b-girls”. Muziek en dans zijn de culturele manifestatie van het leven in een situatie van geweld en uitzichtloosheid, en het is gezien de achtergestelde positie van The Bronx dan ook onvermijdelijk dat muziek over politiek gaat. In 1982 werd hiphop volwassen, aldus de docu, toen het nummer ‘The Message’ van Grandmaster Flash & The Furious Five overal te horen was.
Ongetwijfeld woedt er discussie over de vraag of we de geschiedenis van de Amerika’s vóór de komst van Columbus nog moeten aanduiden als “precolumbiaans”. Zoals alle historische periodiseringen, verheldert én verdoezelt ook dit etiket. Ja, de komst van mensen van overzee was een schok, een breuk. Nee, er waren continuïteiten.
Azteekse watergodin uit Mexico (MAS Antwerpen)
De klap van de Spaanse aanwezigheid was in elk geval onvoorstelbaar. De conquistadores kwamen met schepen, paarden, kanonnen, christendom, gouddorst en het pokkenvirus. De mensen in Midden-Amerika, die leefden in wat wij het Chalcolithicum zouden noemen, konden zich geen voorstelling maken van wat hun te wachten stond. Vermoedelijk begrepen ze het evenmin nadat Hernán Cortés, samen met de Tlaxcalteca’s en de Texcoca’s, de hoofdstad Tenochtitlan had verwoest. De ervaren schok schiep ruimte voor de snelle verspreiding van het christendom en de Spaanse taal.
Een Maya-hoofd uit Guatamala (MAS Antwerpen)
Er bleven ook dingen hetzelfde. De Azteekse Drievoudige Alliantie mag dan in 1521 gewelddadig ten onder zijn gegaan, in Mexico leven nog een kleine twee miljoen Azteken en het Nahuatl is een levende taal, waarin men informatie over het verleden mondeling doorgeeft. We bezitten zo’n tachtig Azteekse boeken, uitgegeven door de Leidse onderzoeker Maarten Jansen. Daarvan zijn er vijftien precolumbiaans, terwijl ook de jongere boeken informatie bevatten over de precolumbiaanse periode. Over de Maya’s, waarvan er in Guatamala en Yucatán nog acht miljoen leven, is iets soortgelijks te zeggen. Een voor hen belangrijk boek, Popol Vuh, bevat verhalen over de vroegste periode. Kortom: er zijn bronnen van informatie.
Aristoteles staat bekend als wetenschapper, als arts en vooral als filosoof. Zijn invloed op de wijsbegeerte is enorm geweest. In deze reeks bekijken we hem in enig detail.
Het principe van evenwicht komt ook terug in Aristoteles’ staatsfilosofie. Net als Plato maakt Aristoteles een indeling van staatkundige vormen.
Zijn indeling is puur afhankelijk van hoeveel mensen er aan de macht zijn. Hiermee biedt hij een wat minder ingewikkeld staatsmodel dan Plato, die zijn staten indeelde naar de drijvende kracht van de machtshebbers (emoties, het temperament of het verstand).
Aristoteles houdt het bij drie staatsvormen: de monarchie, de aristocratie en de republiek. In een monarchie heeft één persoon de macht. In een aristocratie gaat het om een clubje machthebbers. En in een republiek heeft het hele volk de macht.
Anders dan Plato heeft Aristoteles geen voorkeur voor een van de volgens hem mogelijke staatsvormen. Wat het beste is, hangt af van de situatie.
Maar er zijn wel goede en slechte staatsvormen. Volgens Aristoteles is het verschil dat bij de slechte staatsvorm de machthebbers niet in het belang van het volk handelen, maar in het belang van zichzelf. In dat geval is er geen sprake van een evenwichtige staat. De monarchie, de aristocratie en de republiek zijn in principe goede staatsvormen, maar ze hebben alle drie hun slechte tegenhangers.
Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.
James Holden is zo’n elektronische artiest die in de loop der jaren alleen maar interessanter wordt. Hij kreeg bekendheid als DJ die goede remixen maakte – en zijn mix-album At The Controls uit 2006 was toen (en nog steeds) inderdaad heel goed – maar Holden ging gelukkig steeds meer zijn eigen muziek maken en nam daarbij de experimentelere afslag. Het nummer ‘Common Land’ staat op zijn nieuwste album Imagine This Is A High Dimensional Space Of All Possibilities.
Een Deense oorwurm over een stel dat gek van elkaar wordt, maar uiteindelijk niet zonder elkaar kan. ‘Gå med dig’ speelt met de dubbelzinnigheid van een uitdrukking die zowel ‘gaan met jou’ kan betekenen als ‘ga weg van mij’.
Enkele fragmenten:
Hij: Ik ga niet hard op je, ik rijd liever naar het Noorden.
Zij: Ik wil je niet slaan, maar ik ben verknipter dan je denkt.
Zij: Ik wil jou niet aanraken of je verrote bloemen
Hij: Je morst aarde in mijn auto en ik verander in een monster.
Zij: Ik wil geen ‘in ons’ en ‘onze’ en ‘wij samen’.
Hij: .. een wannabe Don Draper.
De Zweedse garagerockband The Hives maakte deze nostalgische videoclip in een duidelijke hommage aan Sam Raimi’s Evil Dead.
