Kunst op Zondag | La condition humaine

‘La condition humaine’, Frans voor ‘the human condition’, Engels voor ‘Het menselijk tekort’, het lot der mensheid, de toestand der mensen.

Te vinden in een roman, een filosofisch boek, een filmserie, een paar schilderijen en nog zo wat kunstuitingen. Meestal wordt er de (al dan niet innerlijke) worsteling van de mensen met hun goed en kwaad mee bedoeld.

De een meent dat goed en kwaad zo vanzelfsprekend tot de menselijke natuur behoren dat er geen leven zonder kwaad denkbaar is. Een ander beweert dat zelfs als een mens tot louter goed in staat is, anderen (of omstandigheden waar hij/zij in terecht kan komen) hem/haar dwingen tot moord en doodslag. Kortom: de mens als dader én slachtoffer, als beul én gevangene, als wolf en schaap. Het is van een noodlottigheid waar een mens niet vrolijker van wordt. Helpt kunst een beetje?

Bij de surrealist René Magritte is alles niet wat het lijkt en dat is dan ook precies wat het werkelijk is.

Een schildersezel met daarop een schilderij dat zo te zien af is, belemmert het uitzicht naar buiten. We schuiven de ezel opzij, want we willen wel wat meer van de wereld zien. En wat zien we?

René Magritte – La condition humaine, 1933.

In een brief aan de Belgische dichter Achille Chavée schreef Magritte over dit werk (bron: Matteson Art):

Zo zien we de wereld (…) We zien het buiten onszelf, en op hetzelfde moment hebben we slechts een representatie ervan in onszelf. Op dezelfde manier situeren we wat er gebeurt in het heden soms in het verleden. Tijd en ruimte dus los van de vulgaire betekenis van de dagelijkse ervaring.

Vragen als ‘Wat betekent deze foto, wat wordt er mee bedoeld?’ zijn alleen mogelijk als men begrijpt dat een zeer nauwkeurige afbeelding niet precies laten zien wat het is. Zoals de overtuiging dat de impliciete betekenis meer waard is dan de openlijke betekenis.

U ziet: Magritte begreep in de 30’er jaren al mensen als Trump. Of is Trump een surrealistische president?

René Magritte – La condition humaine, 1935.

De ‘condition humaine’ volgens Herman Makkink: Wij zijn half dier half mens en tot onze grote verbazing komen we, ongevraagd, tot leven op deze aarde in een bijna onmogelijke positie. Alleen door onze blik op het oneindige te richten kunnen we ontstijgen aan deze penibele situatie’.

Herman Makkink – Zonder titel (ook bekend als ‘Bolbewoners’), 2003.

De faculteit Gedrags- en Maatschappijwetenschappen van de Rijksuniversiteit Groningen onderzoekt continu ‘la condition humaine’. Ter gelegenheid van haar 380 tot 400-jarig bestaan deed de universiteit zich wat kunstwerken cadeau, waaronder deze bank.

Lex Bekink – La condition humaine, 2003.

Twee banken, met zitplaatsen voor individuen van verschillende grootte, die samen komen om rond de oude eikenboom over de toestand in de wereld kunnen ouwebeppen.

Christel Lechner giet de ‘menselijke staat’ in beton. Het ‘alledaagse’ is wat de mens beweegt.

Christel Lechner – Polonaise, 2005.

Maar is er aan die noodlottigheid te ontsnappen? Kan een mens zich bevrijden uit de gevangenis die het cliché van ‘la condition humain’ inmiddels is? Een vraag die in dit jaar van 75 jaar vrijheid centraal zou moeten staan

Het antwoord? Ja, het kan, al is er dan een ijzersterke wil bij nodig. Voorbeelden te over. Bijvoorbeeld bij het Nationaal Monument voor Vrede en Gerechtigheid in Montgomery (Alabama, V.S.), gewijd aan de erfenis van de slavernij, het lynchen van zwarte mensen en de vernederingen die Afro-Amerikanen ondergingen door rassenwetten en Jim Crow (een Amerikaanse zwarte piet).

Op het terrein van dit complex staat ook een monument voor de vrouwen van de Montgomery Bus Boycot. Een protestactie die begon na de arrestatie van Rosa Parks, die in een bus weigerde op te staan van voor zwarte mensen gereserveerde plaatsen weigerde  omdat de buschauffeur die aan blanke passagiers wilde geven.

Het openbaar vervoer werd geboycot, wat betekende dat onder andere de afgebeelde vrouwen over straat gingen voor hun dagelijkse werk, boodschappen en alles waar een mens voor het huis uit gaat, terwijl ze ondertussen beschimpt, bespuugd en bedreigd werden.

Dana King – Guided by Justice, 2018.

De boycot had succes. Een jaar later werd de rassenscheiding in het openbaar vervoer ongrondwettelijk verklaard en opgeheven.