Europa en de verkiezingen

Het was de Amsterdamse politicoloog Meindert Fennema, die een onaantrekkelijk beeld voorzag: de oppositie van de PVV en de SP, met hun gemeenschappelijk anti-europese standpunten als voornaamste diskwalificatie. We moeten er nog even op wachten, maar als beide partijen behoorlijk scoren in september, dan dreigt een scheidingslijn in de politiek, met Europa en de euro als de grote verdelers. Dat zal de handelingsvrijheid van een nieuwe regering beperken.

Het standpunt van de PVV vat ik ruw samen: “grenzen dicht, de gulden terug, geen Brusselse dictaten.” Het is niet mijn visie, maar het heeft een zekere consistentie. Vanuit Amerika roept Wilders ons toe dat we de EU moeten verlaten. Dat is, ondanks de consistentie, een breuk met alle tradities in de Nederlandse politiek. Waarom?

Duitsland stortte Europa en de wereld in de vorige eeuw twee keer in een vernietigende oorlog. De meeste Duitse regeringen na 1945 wilden een sterk Europees verband, waarin de Duitse ambities zouden kunnen worden beteugeld.  “Met Moffen moet je Moffen vangen”, zou mijn vader zeggen. Maar het was een achtenswaardige politieke lijn.

Alleen komt  de geschiedenis altijd met verrassingen. In 1989 viel de Berlijnse Muur en stortte de DDR in elkaar. Ineens was de hereniging van de beide Duitslanden actueel. In de diverse memoires  van politici is de verrassing en improvisatie terug te vinden. De Russen en de Fransen hadden grote aarzelingen, maar de verkiezingsoverwinning van Helmuth Kohl liet maar één conclusie toe: de komst van een nieuw herenigd Duitsland.

Mitterand koos toen voor binding van de Duitse ambities in een Europees project onder Frans-Duitse leiding, met de euro als bindmiddel, zoals kort nadien ook in Maastricht werd afgesproken. Tot op zekere hoogte was de euro een prijs die de Duitsers  aan de Fransen betaalden voor de politieke kaderstelling. Frankrijk wilde een monetaire unie, Duitsland een politieke.

De geschiedenis laat zich in de jaren nadien van een boosaardig ironische kant zien. Europa was absoluut geen politiek project, maar een economisch project, zo was de algemene opvatting. Onder leiding van Giscard d’Estaing werd een Constitutie voor Europa opgesteld, maar het referendum in 2005 liet zien hoe de Franse en Nederlandse bevolking jegens Europa gestemd waren: overgrote meerderheden verzetten zich. Referenda in andere landen hoefden niet meer, de Constitutie ging van tafel. Het referendum had als basisfout dat onvoldoende was nagedacht over de vraagstelling: een document van ruim 500 pg kun je niet aan de kiezer ter goedkeuring voorleggen, laat staan dat je er simpele vragen over kunt stellen. Met de politieke eenwording ging het dus niet echt goed.

En het monetaire bindmiddel? Het minste dat er van te zeggen valt, is dat de geschiedenis ingewikkeld was. Duisenberg had aanvankelijk problemen met de lage wisselkoers tegen de dollar, maar dat trok later sterk bij. Ook had Duisenberg problemen met Chirac, want de Fransen gaan veel politieker om met het monetaire gezag, dan in het verdrag voor wenselijk werd gehouden. Maar Duisenberg won de strijd en Trichet, die hem opvolgde bleef vrijwel volledig binnen de kaders, die voor wenselijk werden gehouden. Maar toen de crisis ook eurocrisis werd, bleek een route nodig, waarmee de ECB iets kon doen voor de lidstaat in het nauw. Over de kosten van het steunen van armlastige landen zoals Griekenland, doen we vaag.

Het is een balanceertraject van jewelste: de economie stelt zijn eisen en die zijn politiek, maar een politieke eenwording mag het niet zijn, want de lidstaten willen soeverein blijven, met het Bundesverfassungsgericht als ultieme beoordelaar.

Spitst de discussie zich toe op de 3% van het BNP? Het wandelgangen-accoord lijkt een goede benadering van die geheiligde 3% te bieden, maar de anti-Europeanen zullen er gaten in schieten. Erger is dat soortgelijke discussies zich ook in de andere lidstaten voordoen. Ook Engeland, lid zonder Euro, heeft last van een recessie. De Engelse regering, voert een soortgelijk bezuinigingsbeleid als de regering Rutte en dat bekomt de Engelse economie niet goed.

En wat is de toekomst van de Duits-Franse alliantie “Merkozy”, nu zondag Monsieur Hollande verkozen dreigt te worden? De EU koerst op spaarzaamheid en hervormingen, de technocratische regeringen in Italië en Griekenland blijven probleemloos in het zadel en in Spanje, Portugal en Ierland zijn door de kiezers hervormingsgezinde regeringen aan de macht gebracht. Maar wat willen de Fransen? Hollande toont zich een socialist, die vooral met hogere belastingen een heilzame vergroting van de staatsalmacht wil realiseren. En Frankrijk heeft al een tamelijk groot en zwaar staatsapparaat. En hervormingen? In Frankrijk mag je op 62 jaar met pensioen en die verhoging wordt Sarkozy behoorlijk kwalijk genomen. Hollande wil terug naar 60 jaar.

Bijna een op drie Fransen stemden in de eerste ronde voor Madame Le Pen en Mr. Melenchon, die er anti-euro en anti-globalisme standpunten op na houden. Als dat in de politieke verhoudingen tot uiting komt, betekent dat voor Hollande dat ook hij te maken krijgt met een sterke anti-Europese oppositie. Dat voorteken moet worden gevoegd bij zijn opstelling als het gaat om belastingen en staatsuitgaven. “By his own calculations his extra spending plans amount to 20 billion euro’s in five years.”(The Economist, april 28^th, p.22) En, zoals Hollande zelf voor rekent: “the overall tax take in the economy would rise from 45% today to 47% by 2017”.

Ik reken me zelf niet tot de cijferfetischisten, maar het lijken me visies die nogal dwars staan op de denkbeelden die in de regering Merkel domineren. Een ruimer mandaat voor de ECB zal ongetwijfeld een twistappel met Frau Merkel worden. Sarkozy en Merkel hadden een zekere persoonlijke chemie; misschien was Sarkozy realist genoeg om te beseffen dat hij tegen de economische kracht van de Duitsers voorzichtig moest opereren, omdat alleen die economische binding via de euro hem en Frankrijk een leidende rol oplevert.

Maar of Francois Hollande dat realisme kan evenaren is een grote vraag. De Economist heeft met enige boosaardigheid ook zijn voormalige partner Segolene Royal gevraagd naar de persoon Hollande: “His former partner and sometime rival Ms Royal has characterised his great weakness as inaction.” (p.23)

Dat zijn allemaal zorgelijke voortekens. Technocraten in Italië en Griekenland, die krachtdadig bezuinigen, hervormers in Ierland, Spanje en Portugal, recessie in Nederland en Engeland. Moet Nederland zich in een nog diepere recessie bezuinigen? Tenslotte kunnen wij onze staatschuld relativeren met een pensioenen reserve die groter is dan waar ook, alsmede een sociale woningvoorraad van 200 miljard. Voor verkrampt in een Europese pas lopen is niet veel aanleiding. Maar te vrezen is dat de kiezer, door aangeblazen anti-Europese sentimenten, er toe dwingt.

Featured foto door: Damien [Phototrend.fr]