De neo-nostalgie van Nederland

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Toegegeven, alles met de toevoeging “neo” is een beetje modieus. Maar het zijn vooralsnog rake typeringen voor de koude wind die over ons vlakke land raast: noem het neo-conservatisme, neo-moralisme, neo-sentiment of neo-nostalgie. Waar zijn de futuristen gebleven?

In de politiek, in de entertainment en op straat is er momenteel een sterk verlangen naar een bijna klassiek Nederland. Ik heb het in dit geval niet over ‘retro’ als modeverschijnsel. Dan eerder over het zorgwekkende ‘heimat’.

Steeds als ik uitingen hoor van het kaliber ‘Vroeger, ja toen kon je tenminste…’ hoor ik al het refrein van Wim Sonnevelds ‘Het Dorp’ in mijn hoofd jengelen. Het denken in het abstracte ‘vroeger’, als superieur ten opzichte van het heden, is een uiting van angst voor het heden en de toekomst.

Ik moet eerst even een onderscheid maken. Ik heb het niet over burgers die zich opwinden over een toename van regeltjes of burgers die roepen dat je ‘vroeger tenminste lekker ongedwongen een peukie kon opsteken of een paddo kon eten’. Ook zal ik aangedragen cijfers over criminaliteit of opeenstapeling van problemen in de zorg niet ontkrachten. Daar gaat het me ook niet om.

De digitale guillotine
Waar ik een probleem mee heb, is het opgedrongen angstvisioen van Nederland als tanende goegemeente. Dus zullen we verdorie onze herwaardering voor Nederland overdrijven. Handen af van ‘onze’ Sinterklaas! Meer knusse musicals! Kees de Jongen, gratis voor iedereen! Identificatieplicht! Jeugd, beweeg! Leef gezond! Een geschiedeniscanon! Strengere en langere straffen! Inburgeren! Onderwijs moet niet leuk maar streng zijn!

De populariteit van filosoof Ad Verbrugge is een mooi voorbeeld. Hij is oprichter van de vereniging Beter Onderwijs Nederland, waarmee hij een hele karavaan van “onderwijzers uit het Oosten” en andere bewonderaars (zelfs liberaal Wiegel) achter zich aan trekt. De Volkskrant mag zijn epistels maar wat graag publiceren op de opiniepagina en behoudend Nederland hangt er handenwrijvend boven. Een paar jaar terug was hij ook te gast bij VPRO’s Zomergasten. ‘Een huwelijk is in onze traditie een verband tussen man en vrouw, gerelateerd aan de mogelijkheid van voortplanting, de voortgang der geslachten, opvoeding van kinderen’ (bron: Intermediair). En, over de jeugd: ‘Daarnaast zien we hoe deze destructieve en soms zelfs depressieve agressie zich uit in de voorliefde voor geweldfilms en verschillende vormen van popmuziek, van deathmetal tot gangsta-rap.’ (uit: Tijd van Onbehagen, Sun uitgevers, 2004) Neen, u hoort niet G.B.J. Hiltermann door uw buizenradio tetteren: dit is iemand met een flinke vinger in de pap bij een zeer succesvolle onderwijsbeweging anno 2008.

Verbrugge staat niet alleen. Een politieke beweging als Trots op Nederland met Verdonk aan het roer (letterlijk, op haar promotiefoto). De Partij van de Vrijheid met Wilders aan de peddels. Rouvoet die me ongevraagd een cd met een welkomstboodschap opstuurt als mijn kind is geboren. Ik ben van mening dat deze verkrampte strategie elke vorm van evolutie tegengaat. Er heerst een grote zucht naar het fatsoenlijke, bijna nostalgische Nederland dat eigenlijk nooit bestaan heeft maar als een Fata Morgana wordt opgeworpen door politici, filosofen, tv-programma’s (Ik hou van Holland) en zelfs kunstenaars. En ook al die bodemloze comments op websites. Zij stellen de digitale guillotine op over het kleinste bericht dat over onze nationaliteit gaat. Reaguurders zijn de verontwaardigde bejaarden in de portiekflat. Dit deugt niet, dat deugt niet, en dat van onze belastingcenten, en Den Haag is te soft geweest, weet je wel. We hebben Nederland verwaarloosd. Kijk naar Fortuyn, Van Gogh. Wat is ons gebeurd! We hebben het toch zeker laten overkoken. Kennelijk is het politieke klimaat een cyclisch model: nu moeten we op de paarse blaren zitten terwijl we worden geschoren.

Dankzij dat soort opvattingen zijn wij geneigd te denken aan een ideaal Nederland dat sinds de oprichting van de Republiek der Nederlanden niet is ontwikkeld en slechts gedoemd is tot dijken, rivieren, Kees De Jongen, Mens-erger-je-niet en als enige recalcitrant Pietje Bell. Wie Nederland wil zien als in het campagnefilmpje van de PVV, mopperend op “linkse hobby’s” in de branding, is een fantast. ‘We moeten weer terug naar een veilig Nederland…’ aldus Wilders. Weer terug? Naar Nederland uit het Polygoon-journaal zeker.

‘We willen geen verleden!’
Maar om u uit de droom te helpen: de wereld is groter dan Nederland. Toen Mies Bouwman nog onze liefste tv-tante was, zond de BBC al Thirteen to Centaurus (1965) uit, naar een Truman-show achtig verhaal van J.G. Ballard, waarin het publiek constateert: ‘… feel that there’s something obscene about this human zoo’. Kom maar, haal uw kop chocolademelk (lekker, zoals vroeger) maar tevoorschijn. Toen de schelmenroman Ciske de Rat (het boek dat de latere film en de huidige populaire musical zou inspireren) door Elsevier-oprichter Piet Bakker werd geschreven, waren de kale, messcherpe woorden uit Le Mythe de Sisyphe en L’Etranger van Albert Camus al gedrukt. Camus, die constateerde dat de wereld een absurde plek was die niet om zelfmoord vroeg, ‘maar om opstand.’

En de symbolische gezellige oma citeert wenend onze oude Sonneveld: ‘Dit dorp, ik weet nog hoe het was / De boerenkind’ren in de klas / Een kar die ratelt op de keien / Het raadhuis met een pomp ervoor /Een zandweg tussen koren door.‘ Wim Sonneveld moest nog geboren worden toen kunstschilder Filippo Tommasso Marinetti in Le Figaro zijn manifest van het futurisme (1909) schreef, waarmee hij verkondigde dat snelheid, beweging, kracht en dynamiek gevierd moest worden. Een jaar later schreven de futuristen Giacomo Balla, Umberto Boccioni, Carlo Carrà, Luigi Russolo en Gino Severini in hun Technisch Manifest: ‘Alles beweegt, alles rent, alles verandert snel. Een beeld is nooit zonder beweging, het verschijnt en verdwijnt.’

Ik zal niet zo ver gaan om Marinetti’s uitspraak ‘We willen geen verleden!’ te delen, want dan zou ik hem (en Camus) hier niet moeten citeren. Uiteraard kwam het futurisme weer voort uit het klimaat van enthousiasme en geloof in de industrialisatie, en schurkte het in de laatste dagen zelfs tegen het fascisme aan. Mijn opwinding heeft niet zozeer met een afgunst van het verleden te maken, maar met de bewieroking van een ongeldig ideaal. Namelijk: Nederland, de musical: een veilig maar vlak en kleurloos vinexwalhalla, met in elke voortuin een Nederlandse vlag en elke ochtend een groet aan onze vriendelijke blonde buurman.

Reacties (31)

#1 DrBanner

Back to the future!

  • Volgende discussie
#2 Ruud Lubbers

Vroeger stelde de toekomst tenminste iets voor.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#3 Rene

Maar gelukkig zal in de toekomst het heden weer een stuk beter schijnen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4 Ron C. de Weijze

“Ik ben van mening dat deze verkrampte strategie elke vorm van evolutie tegengaat.”

De natiestaat mag niet meer, het moet de internationale worden of het huis van de islam. Daar zijn de EU burgers beu en ziek van. Ze zijn misantroop geworden en zien geen heil meer in de toekomst. Nog maar 1 kind per gezin gemiddeld, terwijl de influx er 3 produceert. Nog twee generaties en de natiestaten van EU zijn verdwenen. Iedere (linkse) intellectueel die zich nog in de hoge jetstream (jetset) kan begeven om alle diversiteit te mogen bestieren en daar een eigen toekomst van de bekostigen, doet dat. De burger in de straat komt er niet aan te pas. Dus die gaat protesteren, want alles wat hem vertrouwd was, is bezig te verdwijnen. We moeten verschil maken tussen nationaal-socialisme en gezond patriottisme, dat van belang is voor de geestelijke gezondheid omdat het waarden, zekerheden en identiteit geeft.

http://www.hetvrijevolk.com/?pagina=7601

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#5 Nanne

Ja, Nederland steekt politiek en sociaal vast. Er is geen vatbaar idee van vooruitgang meer. Om maar nostalgisch te worden, dat herinner ik me van de jaren 90 toch anders. Toen hebben we nog regels veranderd.

Als ik nu kijk naar groenlinks wil men het burgerinitiatief gebruiken om vuurwerk verbieden en als ik naar de website van d66 kijk word ik meteen depressief vanwege het slechte design.

Bas Heijne heeft het gebrek aan gevoel voor mogelijkheden, kansen, openingen bij de progressieven onlangs aangeduid in het nrc. Natuurlijk is duiden niet genoeg. Maar het is belangrijk om te zien dat het pessimisme en het teruggrijpen op het verleden ook bij links diep zit.

Om maar weer op groenlinks terug te komen, men heeft dat nieuwe logo en de leus ‘zin in de toekomst’ maar als ik kijk naar wat voor themas er worden behandeld dan is dat nog steeds geneuzel in de marge. De zin moet nog komen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#6 Harry

Het heeft misschie ook iets van doen met de onevenwichtige bevolkingsopbouw, AKA de vergrijzing: Er zijn nog heel veel babyboomers, en plus on est vieux, plus on est con zei Brel al. Al die vijftigers en zestigers zijn nu bang geworden, voeren oorlog tegen alles wat anders en jong is. Het mooie is dat dat probleem zich met de tijd vanzelf oplost. Op een gegeven ogenblik liggen de stembussen buiten rollatorafstand van de bejaardentehuizen, en zullen de conservatieven het voor hun kiezen krijgen. Op een manier die goddank volkomen onvoorspelbaar is.

Die futurisme tentoonstelling in het Centre Pompidou is trouwens ontzettend de moeite ward.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#7 Ruud Lubbers

Toch heeft het niet alleen met oud (vijftig / zestig) te maken. Want ik ken ook zat twintigers die steen en been klagen over ons landje en echt denken dat het vroeger alleen maar Anton Pieck was.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#8 Basszje

Ik kan me de verhalen van mijn moeder herinneren over Den Haag vroegah. Toen waren er nog no-go-areas en kroegen/tenten waar je beter niet heen kan als ‘nette burger’. Zo was het Paard van Troje vroeger een stuk beruchter dan het nette concertgebeuren van vandaag. Hoezo was het vroeger veiliger? Juist niet.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#9 Harry

Die twintigers, die krijgen dat walhalla beeld ook fijn door de door de vijftigers bestuurde media etcetera toegevoegd. Het huidige paradigma is inderdaad conservatief. En ja, ik kan me voorstellen dat die arme kindertjes die naar de EO jongerendagen gaan vreselijk geindoctrineerd zijn met uit de VS geimporteerde conservatieve denkbeelden, maar als dat rolmodel instort zullen ook die iets verder gaan kijken. Ik twijfel er niet aan dat zich er een alternatief aan zal bieden, ik heb alleen geen idee hou dat er uit ziet (want ik ben al te oud…)

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#10 KJ

Kees de Jongen is niet van de stichting van de Republiek, dus: wat een klotenstuk weer. Vol van dezelfde holle vergelijkingen die zij de fictieve tegenstander in de voeten schuift. Tip 1 in stukkenschrijven: ‘meer woorden’ betekent niet ‘meer gelijk’. Tip 2: ‘data’ is niet het meervoud van ‘anekdote’. Neem feiten tot uw uitgangspunt, niet een onbestemd gevoel.

En als ik dan ook nog even op de premisse van het stuk mag in gaan, wat de auteur in twee zinnen had kunnen (en moeten) doen: er is een wereld buiten Nederland, maar:
a) Informatie is de oorsprong van alle beslissingen en daar hebben wij in Europa gewoon een probleem; mensen spreken al die talen gewoon niet. Er wordt veel te makkelijk geroepen dat iedereen toch wel Engels spreekt.
b) Het is godverdomme godgeklaagd dat iemand zijn muil opentrekt over vermeende aantrekkingskracht van het nationale erfgoed in dit land ! Let wel, ik zei ‘dit land’. Dit land, dat altijd in een kleinerende relex schiet zodra het over haarzelf gaat.
c) De boel verandert hard genoeg, maar, naar ik aanneem, niet in de richting die tot het plezier strekt van de auteur. Zeg dat dan gewoon !

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#11 Ruud Lubbers

KJ, oei, mag je wel vloeken van Balkenende? Denk overigens dat ook ‘Mens erger je niet’ is ontwikkeld ná de republiek, maar ’t was bij wijze van spreke, denk je niet?

“Neem feiten tot uw uitgangspunt, niet een onbestemd gevoel.”

Inderdaad, als Wilders en Verdonk dat eens deden!

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#12 Simon

Heldere analyse. Ik ben het met de schrijver eens. Maar laten we eens een boom opzetten. Welke progressieve idealen zijn er om voor te strijden op dit moment?

Zijn die mogelijke idealen eigenlijk urgenter geworden door de kredietcrisis? Urgenter dan, pak ‘em beet, drie maanden geleden?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#13 sjap

Nostalgie is een valse emotie (en daarom maar beter te negeren door de persoon met nostalgische gevoelens).

Het brein verdringt namelijk negatieve emoties uit het verleden (muv trauma).
Positieve emoties worden versterkt in de loop van de tijd door ‘denk’-herhalingen in het brein en daardoor onrealistisch.
Derhalve is nostalgie een valse emotie.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#14 KJ

Ruud, ik vind het ten eerste een verhaal met een verborgen politieke inhoud: daar waar de schijn wordt gewekt dat er hier cultuur-pessimisme in algemene zin wordt uitgedragen (‘we’ verlangen meer naar vroeger) – gebaseerd overigens o.a. op de schijnbaar toegenomen populariteit van een filosoof waar ik nog nooit van gehoord heb, wordt er onderhands een sneer uitgedeeld naar Wilders en Verdonk. En dat is onder de gordel. Hou dan op met die pretentie en schrijf ‘Ik vind Wilders en Verdonk niks’. Kijk ‘es, ik ben een vooruitgangs-optimist, maar ik vind dit stukje qua hypocrisie (het komt totaal vanuit de linkse onderbuik) en onderbouwing (toegenomen populariteit van Kees de Jongen ? ja dag !), en zelfs totale niet-ter-zake-doendheid (WTF doet die identificatieplicht daar tussen de argumenten ?!) nogal ondermaats. En dat mag ik godverdomme zeggen ook, Balkenende be damned.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#15 KJ

Simon | 2 January 2009 | 15:18

Geen. De PvdA is leeg, de SP wil niet eens regeren en de rest van de linkerkant van de partijen in Nederland is gewoon gek (PvdD etc). Het beste wat de PvdA nog kan opbrengen is een soort van ‘goede bedoelingen’ gevoel opwekken bij de kiezer. Om te zien waar het heen gaat als er een totaal linkse coalitie zou komen, hoef je alleen maar naar het noorden te kijken; in Scandinavie verbieden ze van de gekkigheid de prostitutie. Hier is het niet zozeer dat de revolutie haar eigen kinderen opeet, maar dat ze ze toch langzaam te verteren krijgt.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#16 Ron C. de Weijze

Wat KJ zegt.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#17 Simon

@KJ 15: Ik heb het niet over partijen, maar over ideeën. Los van de politiek moet er toch iets zijn om naartoe te leven? Of ben ik zo wanhopig?

Werknemersrechten? Natuur? Klimaat? Betere mogelijkheden voor ondernemers? Verdeling van rijkdommen onder de Noordpool? Schone energie? Tijdreizen? Een nieuwe groep goedkope arbeiders? De mens meer onafhankelijk maken van de overheid? Individualisme? Collectivisme? Een vervanging voor het kapitalisme?

Of denk je daar nooit over na? Kijk je alleen maar naar achter? “Waar is het mis gegaan?”

Met andere woorden: Geen aanklacht tegen het heden, maar je vizier op de toekomst richten. Breek je los van de huidige politieke dogma’s. Vraag je af, waar willen we over 50 jaar staan en wat moeten we daarvoor doen?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#18 Martijn

@12: Een opener, naar buiten gerichte en groenere samenleving met gelijke kansen, ook voor vrouwen en immigranten. Eigenlijk nog steeds dezelfde idealen als vroeger.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#19 Simon

@18: Wat gaan we dan met die gelijke kansen doen? En hoe bereiken we die gelijke kansen?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#20 KJ

Er is heel veel om naartoe te leven, maar die dingen zijn allemaal erg praktisch en gedetailleerd (opheffing van de provinciale bestuurslaag bijvoorbeeld), of erg persoonlijk (een roman schrijven), of onmogelijk want idealistisch en ongetwijfeld-een-grote-groep-anderen-met-andere-idealen-in-de-weg-zittend
(verkoop van handvuurwapens stoppen). Naast natuurlijk de al-geprobeerd-en-jammerlijk-mislukt (kapitalisme vervangen). En de volkomen-pipedream variant (tijdreizen ?).

Het enige waar ik nou nog ‘es warm voor zou kunnen lopen, wat idealen betreft, is een groots, nationaal en nuttig infrastructuur project. Zit niemand in de weg, creeert veel werkgelegenheid, research en know-how. Maar ik moet nog zien dat de Balk de ballen heeft om een eiland in de Noordzee te plempen (boven zeeniveau uiteraard).

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#21 Simon

@20: Klinkt interessant. Wat moet er op dat eiland komen?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#22 Ruud Lubbers

Inderdaad, KJ je hebt wel gelijk: de auteur verwart Kees de Jongen met De gelukkige klas. In oktober en november 2007 stond het boek centraal in de campagne Nederland Leest.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#23 Yevgeny Podorkin

Een veilig maar vlak en kleurloos vinexwalhalla.

Je bedoelt VinexNiflhel dan toch zeker poster? Oftewel Het Nevelrijk, de plaats waar Hel regeert…i.p.v. heldhaftig roemloos van ouderdom of ziekte in bed gestorven…het lot van elke vinexbewoner. Hooguit bloedspugend ineenzakken een mes tussen je ribben van een Antilliaan

Hier ook “dat” soort wijken. Troosteloos, alle gordijnen dicht na vijven. Uitgestorven lijkt. De doelloos rondhangende jeugd verjaagt door ultrasone geluidskastjes en gebiedsontzeggingen? Of achter de pc twingoën, twetteren of hoe heet het? Bejaarden kaartend achter het glas in bloedhitte. De wanstaltig desolate aanblik van bega winkelpromenades, koopgooten en verkeerspleinen (pijn aan de ogen vooral op een stille zondagmorgen) en het/de nauwelijks of anders miezerig groen/bomen (anders komt de hars op de lak van geparkeerde auto’s). Kroegjes? Gevaarlijk! Roken? Scheer je weg!

Nee, laat mijn hond genaamd Goebbels (er) ’s avonds wel eens uit. Verlang dan weer terug naar die prachtige wijk met veel groen, in weer-en-wind, zomer/ winter de meest fantastische voetbal- en basketbaltoernooien de humor en heftige discussies tot ver in de avond niet vergeten…(onder eigengemaakt kunstlicht, stroom aftappen van lantaarnpalen)

Leeg zonder sociale eeh, ziel…vragen om problemen…Slapen, Werken en Sterven. Punt.

Lijkenstrand, en Níðhöggr zuigt de ontzielde lichamen weg…

P.S. verder gaat alles prima.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#24 Verbal Jam

Ik wil de schrijver natuurlijk niet tegen mij in het harnas jagen, maar ik raak toch ietwat in verwarring wanneer ik iemand van 30 zie schrijven over ‘onze liefste tv-tante Mies Bouwman’ en ‘onze Wim Sonneveld’. Ik zie dan voor mijn geestesoog een dertiger die al in een seniorenwoning woont en bij hoog en bij laag volhoudt dat hij het allemaal zelf heeft meegemaakt. Hoe bent u trouwens de hongerwinter doorgekomen?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#25 Ruud Lubbers

Nou @24, ze was weer op tv dit weekend, geïnterviewd door Peekel.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#26 Hemaworstje

De jeugd heeft de toekomst dus ik zie het somber in.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#27 Bullie

Beste Thomas, jouw nostalgie naar die fasicistische futuristen hoeft echt niet hoor, in Italië hebben ze nog fascisten genoeg die zichzelf niet eens “neo” hoeven te noemen. En ook hier in Nederland hebben de vooruitgangsgelovigen totalitaire trekjes; als je protest aantekent tegen waanzinnige infrastructurele “verbeteringen” of kanttekeningen hebt bij het functioneren van ooit goedlopende geprivatiseerde bedrijven (TNT, KPN, NS, Lumineus (straatverlichtingsbedrijf in Utrecht……)) word je meteen weer met het dorp van Wim Sonneveld om de oren geslagen. Vroeger waren sommige dingen nou eenmaal beter en andere slechter. Maar om daar genuanceerd over na te denken, dat is nergens in, niet bij TON en ook niet bij de PvdA.
Voort zullen we, op in de vaart der volkeren. Ik zeg geef mij maar Drees.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#28 larie

Hema!! ouwe zak.

Plato en Socrates en Hema:

http://www.online-literature.com/forums/showthread.php?t=17788

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#29 Verbal Jam

@25: Ja, ik zag een stukje. Die Peekel lijkt inmiddels ook op een slecht getekend stripfiguur. Maar de scribent hier refereerde tamelijk wijs- dan wel snotneuzig aan de jaren zestig. ;-)

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#30 Ruud Lubbers

@ 29: Ik lees meer dat hij er zich tegen af zet en moe wordt van de toon? Hij zegt juist dat de oma refereert aan Sonneveld.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#31 KJ

Simon | 2 January 2009 | 16:48

Het nationale vliegveld.

  • Vorige discussie