De gevreesde lange arm in Egypte

Vanaf heden geregeld een bijdrage van Abu Pessoptimist, een Nederlandse blogger in Israel. Vandaag zijn eerste bijdrage die ook op zijn blog is te lezen.

Met een beetje moeite misschien nog wel net te lezen, het opschrift van dit dossiertje: in het Arabisch staat er ‘Het bombarderen van de Kerk van de Twee Heiligen in Alexadrië’. De foto is gemaakt in het hoofdkwartier van de Amn al-Dawla, de Egyptische Staatsveiligheidsdienst in Nasr City in Cairo. De kans dat er veel belastends uitkomt is niet groot, de Staatsveilgheidsdienst heeft letterlijk karrevrachten papieren verbrand en door de shredder gehaald, zoals de foto hieronder laat zien.

Het wordt echter door velen in Egypte niet ondenkbaar geacht dat de Amn al-Dawla wel iets met het bombarderen van de kerk in Alexandrië in de nieuwjaarsnacht (23 doden) te maken had. Net zoals nu door velen wordt gedacht de mannen van de Amn al-Dawla iets  iets te maken gehad zouden kunnen hebben met de 13 doden die zijn gevallen tijdens botsingen tussen salafisten en kopten bij de wijk Moqattam.

Feit is dat veel mensen na enig touwtrekken met het leger het hoofdkwartier van de dienst in de wijk Nasr City zijn binnengedorngen, nadat ontdekt was dat er een vuilniswagen vol geshredded papier voor het gebouw stond. Binnen werden martelkamers met bloedvlekken op de vloeren aangetroffen, nog veel meer geshredded papier, eindeloze reeksen nog niet-vernietigde dossiers over personen en luxevertrekken voor de minister van Binnenlandse Zaken.

Te hopen valt dat het leger, de feitelijke machthebber op dit moment in Egypte, werk zal maken van een onderzoek naar de activiteiten van de dienst die blijkens de verslagen op Oost-Duits aandoende Stasi-achtige wijze persoonlijke dossiers bijhield, alles wat naar enigszins onafhankelijke politieke opstelling zweemde de kop indrukte –  van protesterende arbeiders, via linkse activisten tot de voorhoede van de Moslim Broederschap.

En dat het niet alleen bij martelen en terroriseren bleef, is duidelijk: in 1989 ontketende de dienst met de moord op woordvoerder Alaa Mohieddin van de Gama’a al-Islamiyya (Islamitische Beweging, een radicale afspilisting  va de Moslim Broederschap) een oorlog die tot 1996 zou duren en waarin meer dan 1500 slachtoffer vielen. In 2010 werd de broer van Hamas-woordvoerder Sami al-Zuhri door hen doodgemarteld. Daartussen zijn heel wat andere slachtoffers gemaakt. Hoeveel precies is onbekend en zal ook wel nooit bekend worden,  maar zeker is dat ook een niet onbelangrijk deel van de doden die gevallen zijn tijdens de protesten tegen Mubarak in januari en februari op naam van de Staatsveiligheid moet worden geschreven. De dienst weerde zich toen in haar bekende stijl van de zaak kort en klein slaan en moord en terreur bedrijven die al jaren tegen moslimorganisaties was gebruikt. Een Egyptische mensneerchtenorganisatie heeft intussen berekend dat het totaal aantal doden van dit soort optredens tijdens de weken van protest op ruim 680 moet worden gesteld.

Vanzelfsprekend komen bij dit soort foto’s en verhalen ook mijn eigen herinneringen boven. Destijds interviewde ik in de wijk Ein Shams buurtbewoners rondom een moskee waar de moslimfundamentalisten amok hadden gemaakt, zoals de Egyptische kranten meldden. Het kostte me vijf minuten om erachter te komen dat de zaak omgedraaid was en dat niet de fundamentalisten waren begonnen, maar dat de Amn al-dawla de mensen van de Gama’a al-Islamiyya hadden aangevallen. Daarbij hadden ze ook buurtbewoners die op goede voet met hen stonden (ze dreven er onder andere een kliniek) geterroriseerd en geïntimideerd. De buurt was woedend.

Ik ontmoette er ook de eerder genoemde woordvoerder Alaa al-Mohieddin, die naar mijn huis kwam voor een interview. Hij vertelde dat dit soort optredens van de Veiligheidsdienst al 16 keer op andere plaatsen had plaatsgehad. Het gesprek vond plaats een paar maanden voordat Mohieddin – zie boven – op klaarlichte dag in Giza op straat door twee mannen van de Amn al-dawla werd doodgeschoten.

Ik vond het te riskant om mijn verhaal onder eigen naam in de Volkskrant te publiceren, maar bood aan het materiaal te leveren opdat iemand anders op de redactie het aan elkaar zou kunnen schrijven. (Ook dat was al vrij riskant, denk ik, vooral omdat de dienst mij al op het oog had. Ik was de enige journalist van de tientallen die ik kende in Cairo die ondanks herhaalde verzoeken, nooit een zogenoemde ‘presidentiële perskaart’ heeft gekregen die maakte dat ik ook de president kon benaderen of staatsbezoeken van buitenlandse gasten kon bijwonen. Ik was ook bekend met verhalen over mensen die de Veiligheidsdienst wilde uitschakelen en die dan, als ze op staat werden aangehouden, opeens een flink stuk hashish in hun zak bleken te hebben).

Maar de toenmalige chef van de redactie buitenland van de Volkskrant, een zekere Jan Luijten, vond dat ik me erg aanstelde. Dat ik het stuk niet gewoon wilde schrijven vond hij reden genoeg voor een daverende ruzie. ‘Ach wat, dat schrijf je toch gewoon op, dat is je werk. Wat kan er nou gebeuren,’ riep hij uit. Op mijn vraag of de krant dan garant wilde staan voor het doorbetalen van mijn inkomen als ik werd opgepakt of het land uitgezet, riep hij: ‘Welnee, wat een onzin.’ Mijn verhaal werd dus nooit gepubliceerd.

Er zouden nog meer ruzies met Luijten volgen – sommige om vergelijkbare redenen. Ik vraag me af wat hij, als hij nog leeft en nog wel eens een krant inziet, nu moet denken over onze toenmalige discussie, of hij nu toch eindelijk door zou hebben gekregen dat hij zich eigenlijk ontzettend zou moeten schamen. Vermoedelijk niet, het bord voor zijn kop was vrij groot en dik. Maar stiekem hoop ik toch dat hij dit stukje leest.