Bijna alle politieke partijen die voorstellen doen die in strijd zijn met de rechtsstaat bevinden zich aan de rechterzijde van het politieke spectrum (foei, SP), aldus een beoordeling door de Nederlandse Orde van Advocaten.
Een commissie van de Nederlandse Orde van Advocaten toetste de voorstellen van partijen in hun verkiezingsprogramma aan drie hoofdvragen: houdt de overheid zich aan de eigen regels, worden de fundamentele rechten en vrijheden van de burgers gerespecteerd en hebben de burgers effectieve toegang tot de onafhankelijke rechter? Dat zijn de drie minimumnormen waaraan de rechtsstaat moet voldoen, aldus de commissie van de NOvA die het rapport schreef.
In 2017 concludeerde de commissie dat de verkiezingsprogramma's op "gespannen voet" stonden met de rechtsstaat: vrijwel alle verkiezingsprogramma’s bevatten toen één of meer maatregelen die de rechtsstaat zouden kunnen verzwakken. Deze keer is de commissie aanzienlijk positiever gestemd: "in alle onderzochte partijprogramma’s wordt het belang van de rechtsstaat nadrukkelijk onderstreept."
Toch zijn er ook weer zorgwekkende bevindingen:
De commissie heeft bij zeven van de veertien onderzochte partijprogramma’s voorstellen aangetroffen die de toets aan de minimumnormen van de rechtsstaat niet doorstaan. Het gaat dan vaak om voorstellen op het gebied van immigratie en asiel. Die voorstellen kregen de diskwalificatie rood, meestal omdat ze openlijk discrimineren ten opzichte van bepaalde groepen burgers of hun de toegang tot de rechter ontzeggen of belemmeren.
Op de SP na bevinden deze partijen zich aan de rechterzijde van het politieke spectrum. Het gaat om de volgende partijen en voorstellen.
Het CDA wil een reeds verleende asielstatus of verblijfsvergunning intrekken op grond van radicalisering, maar dat mag niet zomaar.
Het FvD wil onder meer het VN-vluchtelingenverdrag opzeggen en terugtreden uit het Internationaal Strafhof en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens, die nu juist zijn opgericht om te waken over fundamentele rechten en vrijheden. Ook de voorstellen om het recht op asiel te laten vervallen, de "asielindustrie" te ontmantelen en illegaliteit strafbaar te stellen zijn in strijd met de rechtsstaat.
JA21 wil rechtsvinding door rechters en de bevoegdheid van rechters tot het bepalen van de strafmaat aan banden leggen. Het publiekelijk laten uitvoeren van straffen doet volgens de commissie "vrezen voor Middeleeuwse schandpaal - en schavot taferelen, die zich bezwaarlijk met onze huidige rechtsstaat laten rijmen." Ook quotering van het aantal toe te laten vluchtelingen, versobering van asielprocedures, verlaging van de vergoeding voor asieladvocaten en het strafbaar stellen van illegaliteit classificeert de commissie als strijdig met de rechtsstaat. Stellen dat de islamitische leer botst met onze vrije Westerse waarden en normen en het verbod op buitenlandse financiering van moskeeën en islamscholen is stigmatiserend voor een deel van de Nederlandse bevolking en in strijd met het grondwettelijk recht op
vrijheid van godsdienst.
De PVV wil het verblijfsrecht van Syriërs intrekken, migranten uit islamitische landen weren, een volledige asielstop, asielzoekerscentra sluiten, een ongedifferentieerd verbod op het verspreiden
van ‘islamitische ideologie’ (scholen, moskeeën en Koran), een verbod op het dragen van hoofddoekjes, wat allemaal "tornt aan de fundamenten van onze rechtsstaat". Hetzelfde geldt voor het niet hebben van stemrecht en het niet mogen vervullen van politieke functies bij dubbele nationaliteit en het strafbaar stellen van illegaliteit. De PVV is voorstander van het afschaffen van de publieke omroep en
het niet verschaffen van subsidies aan wat zij noemt multiculti clubs, waarmee vrije nieuwsgaring en vrijheid van meningsuiting in het geding komen. Het preventief opsluiten van jihadisten en hun sympathisanten via administratieve detentie is onrechtsstatelijk.
De SGP moet bedacht zijn op de problemen met het uitleveren van verdachten aan staten waar de doodstraf geldt, zeker als een goed functionerende rechtsstaat ontbreekt. Voorstellen om herhaalde, vaak kansloze asielaanvragen te blokkeren zijn "in strijd met het recht om aan de onafhankelijke rechter ingrijpende overheidsbeslissingen die het leven en veiligheid van mensen raken voor te leggen." Buitenlandse financiering van moskeeën verbieden is discriminerend en stigmatiserend.
Ook de SP wil de financiering van politieke en religieuze organisaties vanuit het buitenland verbieden, wat dus strijdig is met het grondrecht van vrijheid van godsdienst.
De VVD, tot slot, wil immigratie beperken door een vluchtelingenquota in te voeren, vluchtelingen te selecteren op basis van maatschappelijke inpasbaarheid, het recht op asiel op te schorten, de Nederlandse grenzen sluiten, hoger beroep in asielzaken afschaffen en het VN-Vluchtelingenverdrag opzeggen dan wel aanpassen, wat volgens de commissie op gespannen voet staat met de plicht van de overheid - met of zonder VN-verdrag - om mensen in verdrukking bescherming te bieden. De voorgestelde aanpak van jihadisten (levenslang in de gaten houden, intrekken van Nederlanderschap) is problematisch. Het openbaar maken van zwarte lijsten van fraudeurs "kan personen levenslang stigmatiseren en zo strijd opleveren met het recht op privacy." Het makkelijker opheffen van het verschoningsrecht van advocaten is in strijd met adequate rechtsbescherming.
Hoewel de Nederlandse Orde van Advocaten hun toets op rechtsstatelijkheid zelf geen stemwijzer noemt, hebben we hun beoordeling van verkiezingsprogramma's op rechtsstatelijkheid toegevoegd aan ons overzicht van stemwijzers voor de Tweede Kamerverkiezingen op 15, 16 en 17 maart.
