In de VS heeft elke gevangene in feite levenslang

Desmond Meade is directeur van de Florida Rights Restoration Coalition, een club die vecht voor stemrecht van gevangenen die hun straf erop hebben zitten. In 2018 werd de staatswet aangepast nadat Meade meer dan een miljoen Floridianen wist te enthousiasmeren om in een referendum vóór de wetswijziging te stemmen. De staat liet het er niet bij zitten en twee jaar later bepaalde het hooggerechtshof dat alleen die herintredende burgers die al hun boetes hadden betaald, hun stemrecht terug konden krijgen. Kat en muis: FRRC verlegde hun focus en haalt sindsdien veel geld binnen waarmee de non-profit zoveel mogelijk boetes voor herintredende burgers betaalt. 

Stemrecht is niet het enige recht dat in Florida blijvend vervalt voor herintreders. Zo was Meade, die met succes een studie rechten afrondde, wettelijk gebannen zijn beroep uit te oefenen, kon hij geen huis kopen of huren, mocht hij niet in een jury plaatsnemen noch zich verkiesbaar stellen in de politiek. “Ik was Central Floridian van het jaar, Floridian van het jaar, een van TIME magazine’s 100 meest invloedrijke personen en ik ben een MacArthur Genius. Als een persoon zoals ik zijn burgerrechten niet terug kan krijgen, wie dan wel?”, vraagt Meade zich af . Op 13 oktober jongstleden kwam het goede nieuws. De clementie commissie herstelde zijn burgerrechten–met uitzondering op het recht een wapen te dragen.

Discriminatie

Florida is geen uitzondering. Overal in de VS is terugkeren in de maatschappij een helse uitdaging. Ex-felons worden zwaar gediscrimineerd. Grootste uitdagingen voor een succesvolle terugkeer in de samenleving zijn werk en woning. De check-box waarmee je op formulieren moet aangeven dat je ooit veroordeeld bent, betekent vaak het einde van je kansen. Woningbouwverenigingen en particuliere verhuurders die een woning weigeren, hebben de wet aan hun zijde.

De overheid verlangt van sociale woningbouwverenigingen een restrictief en controlerend beleid ten aanzien van alcohol- en drugsgebruik en criminele activiteiten. Dat maakt het voor herintredende burgers welhaast onmogelijk een gesubsidieerd huis te bemachtigen. Familie die een herintredende burger in huis neemt, kan onmiddellijk de huurwoning verliezen vanwege potentiële overlast voor andere bewoners.

Ofschoon er subsidies bestaan die werkgevers kunnen overhalen tot het aannemen van een herintreder, is het werkloosheidscijfer bij deze groep 28%,  vijf maal zo hoog als bij de gemiddelde bevolkingsgroep–en zelfs hoger dan tijdens de Grote Recessie in de jaren ’30. Er is voor sommige werkzoekenden nog een extra nadeel: de werkloosheid onder African American vrouwen bedraagt 43,6%, onder African American mannen 35,2%. De cijfers voor witte vrouwen en mannen zijn respectievelijk 23,2% en 18,4%.

Verplichtingen

Tegenover die hoge werkloosheid staat een betalingsverplichting die voor velen niet haalbaar is. Veroordeelden worden vaak verplicht een bijdrage in de rechtsgang te betalen. Daarnaast kan gesteld worden dat er bij vrijlating een vergoeding voor het verblijf in de gevangenis verschuldigd is. Verder moet de reclassering betaald. Drugstesten moeten betaald. Verplichte cursussen moeten betaald. De reiskosten naar die verplichte nummers moeten betaald. En soms zijn er huurkosten tot wel een paar honderd Dollar per maand wanneer iemand aangewezen is op een halfway house, een tijdelijke eerste opvang tot werk en woning gevonden zijn. Hoe iemand het in die eerste tijd kan redden is een legitieme vraag want een bijstandsuitkering is geen vanzelfsprekend recht voor herintredende burgers.  

De familie springt waar mogelijk bij. Maar dat blijft niet zonder gevolgen voor henzelf. Veel families hebben al jarenlang moeite gehad de kosten van gevangenschap te betalen. Groots onderzoek uit 2014 toont dat 48% van de families niet in staat was zulke kosten te betalen. Daarbij gaat het niet alleen om gerechtskosten maar ook om kosten voor levensonderhoud, bezoeken en communicatie met hun familielid achter tralies. Het zal geen verrassing zijn dat van de familieleden die voor deze kosten opdraaien, 83% vrouw is. 

Falend systeem

Je zou bijna gaan denken dat het juridische systeem bewust op falen gericht is. Om de herintegratie in de samenleving verder te bemoeilijken bestaan er talloze “technische” overtredingen die een terugkerende burger direct richting draaideur voeren. Onderzoek uit 2017 geeft aan dat er dagelijks minstens 61.000 mensen in de gevangenis zitten, niet omdat ze een nieuw misdrijf hebben gepleegd, maar vanwege een technische overtreding van hun voorwaardelijke vrijlating. Denk aan het missen van een afspraak of het niet slagen voor een drugstest.

Die voorwaarden die aan voorwaardelijke vrijlating zitten, zijn meestal ingrijpend en dat geldt natuurlijk ook voor de elektronische enkelband die daarbij komt kijken. Community supervision heet het met een mooi woord, al zien sommigen het als eenzelfde soort straf als “zitten”. Het is een gebruik dat breed wordt ingezet in de VS. Momenteel staan ongeveer 5 miljoen mensen onder deze vorm van toezicht. Samen met de meer dan 2 miljoen gevangenen betekent dat dat 1 op 55 burgers onder justitieel toezicht valt. Ter vergelijking de situatie in Nederland waar in 2020 bijna 6800 mensen onder toezicht van reclassering stonden en zo’n 10.000 in de gevangenis huisden; Omgerekend betekent dat 1 op de 1054 inwoners.

In 20 staten van de VS zijn meer dan de helft van nieuwe veroordelingen het resultaat van voorwaardelijk toezicht overtredingen. Wat wil je, wanneer het hebben van woning en werk een voorwaarde voor het verkrijgen en behoud je vrijheid is en woning en werk welhaast niet te vinden zijn voor deze groep. Wat wil je, wanneer het verboden is alcohol en drugs te gebruiken en je niet met iemand mag verkeren die omgaat met iemand die tot een gang behoort. En wat wil je als het betalen van een vergoeding tot een voorwaarde wordt gemaakt en je een instabiel inkomen hebt.

Stigma

Herintredende burgers in de VS hebben hun gevangenisstraf er weliswaar op zitten, maar worden in feite tot lang erna nog altijd gestraft. Is het niet door de voorwaarden die aan community supervision kleven, dan is het wel door het stigma dat de term ex-felon over hen afroept. De kans op succes is klein. Kans op succes zonder familie is minimaal. De draaideur politiek die miljoenen werkelijke vrijheid ontneemt, staat de laatste jaren volop in de belangstelling. Maar de molens malen traag. Verandering zal moeten komen vanuit organisaties als die van Desmond Meade. Kijkend naar het aanzienlijk aantal herintredende burgers dat een non-profit start en daarmee nieuwe herintredende burgers ondersteunt, is er in elk geval een start gemaakt met maatschappelijke bewustwording van dit onzichtbare levenslang.

Aanpassing: na een opmerking van een lezer is de toevoeging in Florida in de 2e alinea gemaakt, omdat niet alle staten hetzelfde stemverbod toepassen.

Karin Tex Rijnders is sinds 2020 nauw betrokken bij een Amerikaanse nonprofit die vanuit de Restorative Justice gedachte heling wil brengen aan zowel slachtoffers als daders–die zelf vrijwel altijd ook slachtoffer zijn.