Dinsdag overleed op bijna 90-jarige leeftijd de voormalige Uruguyaanse president José Pepe Mujica. In de jaren zestig stond hij aan de wieg van de guerillabeweging Tupamaros die vocht tegen de militaire dictatuur. Hij werd gevangen genomen, ontsnapte en werd weer gepakt. Hij zat dertien jaar vast. Na het herstel van de democratie in 1985 sloot hij zich aan bij de linkse beweging MPP (Movimiento de Participación Popular). Mujica, in de volksmond Pepe, werd in 1994 gekozen als parlementslid. De brede linkse beweging waarin de MPP de grootste partij was groeide in de jaren daarna onder zijn populariteit. In 2005 benoemde de linkse president Vázquez hem tot minister van Landbouw. Eind 2009 won Mujica de presidentsverkiezingen van de conservatief Lacalle.
Als president viel Mujica op door zijn bescheiden leefstijl. Hij gaf bijna zijn hele presidentiële salaris weg aan goede doelen, arme Uruguayanen en kleine ondernemers. Hij bleef wonen in zijn kleine boerderij op het platteland, waar hij bloemen kweekte. Hij reed in een oude Volkswagen naar Montevideo (zie de foto, naast Pepe de Braziliaanse president Lula) en deelde daar op straat pamfletten uit tegen de machocultuur. NOS correspondent Marc Bessems ging in 2014 bij hem op bezoek. Pepe liet hem zijn tomatensaus van zelfverbouwde tomaten proeven. 'Ik ben niet arm, ik leef sober', zei de president. Over geld zei Mujica: „We zijn te gefocust op rijkdom en niet op geluk. We zijn alleen maar bezig met dingen doen en voor je het weet is het leven aan je voorbijgegaan”.
Tijdens zijn presidentschap nam Mujica enkele opmerkelijke besluiten. Hij legaliseerde het canabisgebruik in een poging om criminelen hun handel te ontnemen. „Ik verdedig drugsgebruik niet. Maar ik kan een verbod niet verdedigen, want nu hebben we twee problemen: drugsverslaving, wat een ziekte is, en drugshandel, wat nog erger is.” Want, zo zei hij tegen Bessems, alle verslavingen zijn slecht voor de individuele mens, behalve die aan de liefde, maar drugshandel vernietigt de hele maatschappij. Uruguay was het eerste land ter wereld waar de overheid productie, distributie en verkoop van cannabis reguleerde. Toch heeft Mujicar niet kunnen voorkomen dat de criminaliteit in zijn land zich uitbreidde en verhardde.
Opmerkelijk was ook de legalisering van abortus en de invoering van het homohuwelijk in het door en door katholieke Uruguay. Verdere wetgeving versterkte de rol van vakbonden en het minimumloon werd aanzienlijk verhoogd. Pepe verwelkomde als nazaat van Baskische migranten honderden vluchtelingen uit Assads Syrië in Uruguay, met het argument dat Uruguay, net als zijn familie, een land van immigranten was. Daarnaast verleende Mujica asiel aan gevangenen die werden vrijgelaten uit Guantánamo, de Amerikaanse marinebasis op Cuba waar terreurverdachten jarenlang werden vastgehouden
De Uruguyaanse wet liet Mujica geen tweede termijn toe. Hij bleef na 2015 wel actief als lid van de Senaat. Op 20 oktober 2020 trad Mujica uit de Senaat en kondigde hij zijn afscheid van de politiek aan vanwege de COVID-19-pandemie en zijn leeftijd; hij was toen 85 jaar oud. In datzelfde jaar won zijn voormalige uitdager Lacalle de presidentsverkiezingen. Maar vorig jaar kwam het linkse front weer aan de macht, en bij de afgelopen zondag gehouden gemeenteraadsverkiezingen won de partij van Mujica in de hoofdstad Montevideo de meeste zetels.
Huidig president Orsi sprak in zijn In Memoriam vol lof over de man die jarenlang zijn politieke mentor was. "President, activist, gids en leider", schreef Orsi. "Dank u voor alles wat u ons gegeven hebt." Het overlijden van 'Pepe' Mujica heeft in de hele wereld reacties opgeroepen. President Lula da Silva van Brazilië prees hem vanwege zijn „menselijke grootheid” en noemde hem „een strijder voor sociale rechtvaardigheid”. Hij roemde daarbij zijn inzet tegen ongelijkheid. Lula was nauw bevriend met Pepe, die ook veel waardering had voor hem, anders dan voor zijn autoritaire collega-presidenten Ortega (Nicaragua), Maduro (Venezuela) en Morales (Bolivia).
Was Pepe uniek als president? Hij zelf oordeelt heel bescheiden: "Mensen denken dat ze het centrum van het universum zijn. Ze denken dat ze een belangrijke positie hebben. Nou, de wereld draait ook zonder ons. Als we de pijp uitgaan gaat alles gewoon door."
