Deel 1 - Een gastbijdrage van Valentijn Wösten (*), eerder verschenen op zijn website. Deel 2 volgt hier.
.
De boerenstaatsgreep is compleet. We hebben toegelaten dat een clubje radicale boeren het LNV-ministerie hebben kunnen veroveren, die nu hun kans grijpen om daar het werk van de afgelopen 5 jaar kort en klein te slaan. Sloopwerk, zonder enig idee over een serieus alternatief. Ze zullen wel even raar hebben staan kijken dat ditmaal geen tractor nodig was om de deur te forceren. Sommigen noemen dit democratie.
Het draait allemaal om het NPLG (Nationaal Programma Landelijk Gebied). Dit is / was bedoeld als het vlaggenschip voor hervorming van de agrarische sector en de vele opgaven voor het buitengebied, waaronder niet in de laatste plaats urgente natuurzorg. Inzet is dat elke provincie een eigen gebiedsplan opstelt, waarin de vele opgaven bij elkaar moesten komen. Niet alleen stikstof, maar ook schoon water, pesticiden, klimaatbeleid en met inbegrip van rendabele bedrijfsontwikkeling.
Vlaggenschip
Dit vlaggenschip is / was in aanbouw. Alle provincies hebben in 2022 een concept gebiedsplan in moeten leveren, zie bijvoorbeeld de Overijsselse versie. Hier zit jaren werk in waarbij landelijk duizenden mensen zijn betrokken. We waren op pad richting de definitieve plannen. Van de bijbehorende geldpot van ca. 24 miljard was eerder al aangekondigd dat die ontmanteld zou worden. Nu is ook gezegd dat deze gebiedsplannen met het oud papier worden meegegeven als het aan de boerenbewindslieden op LNV ligt. Duizenden mensen en alle provinciebesturen voor aap gezet.
Beleidsplannen maak je als er problemen zijn. En als je geen beleidsplannen maakt dan zijn er ook geen problemen. Het boerenleven is simpel.
Het punt is wel dat hiermee ook de rest van Nederland steeds verder in de problemen komt. Maatschappelijke stagnatie, verziekte sociale verhoudingen, verpieterende natuur en vervuild water in plaats van een constructieve en serieuze aanpak van de problemen. Voor de duidelijkheid: boerenbedrijven hebben ca. 60% van de Nederlandse grond in bezit.
Hier wordt zeker niet gesteld dat het NPLG-traject alle problemen zou oplossen. Zie de ingebrachte zienswijzen bij het ontwerp-NPLG. Maar daar nu een streep door zetten staat gelijk aan 5 verloren jaren, terwijl de urgentie hoog is. Als dit zich doorzet dan dreigt jarenlange stagnatie waarbij de problemen enkel meer pijn gaan doen zonder uitzicht op verbetering. Met bovendien het risico van een gevaarlijke toename van cynisme bij belangrijke partijen.
Gewaarschuwd
Toch waren we gewaarschuwd. Hier gebeurt wat we in de afgelopen decennia seriematig hebben kunnen zien gebeuren. Uitstel, mikkend op afstel en bevangen door de illusie dat wat wordt doodgezwegen niet meer bestaat. Boerenpolitiek maakt steeds het zelfde rondje, wat associaties oproept met stereotype gedrag. Ik neem u mee met wat voorbeelden uit onze politieke geschiedenis. Gaat u even rustig zitten, er is veel gebeurd.
De Interimwet Ammoniak en Veehouderij (IAV) uit 1994 (!) was ook toen al decor van een boerenrevolte over stikstof, waarop die wet uiteindelijk weer werd ingetrokken zonder dat de problemen waren opgelost. Deze interimwet was overigens een waterig compromis. Het legaliseerde duizenden illegale bedrijfsuitbreidingen uit de jaren tachtig, en legde daarnaast milde beperkingen op aan de ammoniakemissies van veehouderij. Na afloop van de wettelijke legalisatieperiode vonden de boeren dat die milde beperkingen van hun bedrijfsvoeringen van tafel moesten. Aldus geschiedde middels de opvolger van de interimwet: de Wet Ammoniak en Veehouderij uit 2002. Deze nieuwe wet is minder dan een schim van de IAV. Waar de interimwet nog vrijwel alle stikstofgevoelige natuur een beschermingsstatus gaf, bleef van die beschermingsstatus onder de nieuwe wet nauwelijks iets over. Saillant detail: er heeft nooit een zinnige reden bestaan om de stikstofbescherming van natuur te beperken tot enkel de later aangewezen Natura 2000 gebieden. Onder de interimwet was nog alle stikstofgevoelige natuur wettelijk beschermd, is vervolgens stapsgewijs uitgekleed totdat enkel nog het uiterste minimum overbleef.
Nu moet ik volledig zijn. Mij zal nu gezegd worden dat met de Wet Ammoniak en Veehouderij het depositiebeleid werd ingewisseld voor emissiebeleid. Dus geen focus meer op de depositiebeperking, maar op emisisebeperking. Want met emissiebeperking heb je ook depositiebeperking. Natuurlijk een correcte gedachte, maar dan moet dat emissiereductiebeleid wel deugen. Dit alles werd geregeld via het Besluit Huisvesting, later Besluit emissiearme Huisvesting geheten. Hiermee werden stallen gebonden aan op termijn lagere emissiewaarden per dierplaats. Wat uiteindelijk uitdraaide op tovervloeren en het luchtwasserschandaal. Gesjoemel met milieutechniek door stallenbouwers. Een variant op de het dieselschandaal van Volkswagen.
Deze boerenrevolte werd voortgezet vanwege het eind jaren negentig ingezette (en gestrande) mestreductiebeleid onder LNV-minister Brinkhorst (1998-2002), waaronder ook krimp van de varkensstapel. Hierbij onder meer boerenleuzen als “Brinkhorst moordenaar” en “etnische zuivering van varkensboeren“. De varkensboeren claimen een eigendomsrecht op vervuiling, en worden na jaren procederen in het ongelijk gesteld bij de cassatierechter, de Hoge Raad.
De Reconstructiewet en de regionale reconstructieplannen (bedoeld om de veehouderij te hervormen in reactie om de dramatische dierziektenepidemiën, MKZ, varkenspest, vogelgriep, miljoenen dieren afgeslacht) heeft de agrolobby via provinciepolitiek weten om te turnen naar een miljarden Euro’s verslindende megastallenpromotieplan. Voor wie het nog weet: de landbouwontwikkelingsgebieden (LOG’s). Zie het LOG boek van de Rijksbouwmeester uit 2010. En de LNV publicatie ‘Reconstructie in beeld‘ (omstreeks 2006). Intrigerend: dat LNV-verslag wekt de indruk dat we met stikstof en watervervuiling toen op koers lagen.
Met de Wet geurhinder en veehouderij (Wgv) uit 2007 is een coup gepleegd vanuit de Tweede Kamer. De boerenpolitiek had het voor elkaar gekregen om toen 5 veehouders in de Tweede Kamer te krijgen (CDA Scheier-Pierik, CDA Koopmans, VVD Oplaat, LPF Van den Brink en PvdA Waalkens). Lees dit en dit Tweede Kamerdebat uit 2006 tussen deze heren en dame, en u kunt nooit meer zeggen dat u niet weet hoe geredeneerd wordt in de veehouderijsector. De boeren hebben met die wet gedaan gekregen dat niet langer omwonenden worden beschermd tegen stank van megastallen maar megastallen worden beschermd tegen omwonenden. De verklaring is simpel. De wet verplicht de gemeenten vergunningen voor nieuwe stallen te verlenen ook als daarmee stank bij omwonenden optreedt die volgens het RIVM gelijk staat aan ziekmakende extreme stankhinder. Meer concreet: vergunningen mogen worden verleend tot 35 Ou/m3. Ongelofelijk? Vraagt u het dan maar eens na bij deskundigen wat 35 Ou/m3 betekent: een ziekmakende stank om in te wonen. Ter vergelijking: in reguliere industrie ligt de norm bij 2 Ou/m3. Deze veehouderijstankwet is in 2022 door de rechtbank Den Haag deels onrechtmatig verklaard.
Tussen 2005 en 2015 zijn opnieuw duizenden veebedrijven illegaal uitgebreid. In ambtelijk-eufemistisch jargon ‘interimuitbreiders’ genoemd. Tenminste vanaf 2009 was vanwege rechtspraak van de bestuursrechter voor iedereen duidelijk dat een natuurvergunningplicht gold. Zie uitspraak Raad van State. De provinciebesturen lieten bedrijven niettemin met open ogen illegaal doorbouwen, zonder handhavend optreden. De ‘oplossing’ (lees: legalisatie) werd gezien in het PAS, die op 1 juli 2015 in werking zou gaan.
Tussen 2010 en 2013 vecht boerenorganisatie LTO-Noord tientallen natuurbeschermingsbesluiten aan bij de rechter. Voor een overzicht van die rechtszaken, met een vindplaats van de Raad van State uitspraken, zie link. LTO-Noord wordt in vrijwel alle gevallen in het ongelijk gesteld. De boodschap: natuur mag blijkbaar niet beschermd worden van deze boeren.
Met het door de boerenpolitiek toegejuichte opheffing van het melkquotum in 2015 ging de Nederlandse melkveestapel weer fors groeien, waarop paniekmaatregelen (fosfaatrechtenstelsel) zijn genomen om te kunnen blijven voldoen aan het fosfaatplafond.
De Fibronil-affaire uit 2017. Honderden legkippenboeren blijken met een malafide bloedluisbestrijder (met de omineuze bedrijfsnaam ‘Chickfriend’) in zee te zijn gegaan om met verboden gif (fibronil) bloedluis te bestrijden in megastallen. Dat gif komt in de eieren van de kippen. Na ontdekking door controlediensten zijn honderden miljoenen eieren (!) vernietigd en anderhalf miljoen kippen afgeslacht. Schandaal ! De kippenboeren probeerden hierop schaamteloos de overheid aansprakelijk te stellen omdat die beter zouden hebben moeten controleren. Bij de rechter kregen ze faliekant ongelijk. Geen eigen verantwoordelijkheid.
Met de PAS-uitspraak van 2019 bleken opnieuw duizenden PAS-melders illegaal, waarop luidkeels om legalisatie werd geroepen. Hierop is de toenmalige LNV-minister Schouten direct op haar rug gaan liggen, terwijl daarvoor geen enkele redelijke aanleiding bestond. Indien een verleende vergunning sneuvelt bij de rechter maar de vergunninghouder in de tussentijd al wel heeft gebouwd dan geldt al sinds mensenheugenis: prematuur bouwen is voor eigen rekening en risico. Geen coulanceregeling. Er is geen zinnige reden om bij PAS-melders anders te redeneren. Alle PAS-melders wisten dat het PAS onderwerp was van beroep en daarmee ook hun PAS-melding kon sneuvelen. De legalisatieclaim van de PAS-melders is gebaseerd op emotie en gebakken lucht. Opnieuw anderen de schuld geven, geen eigen verantwoordelijkheid.
Merk nog op dat de illegale PAS-melders nu de derde golf illegale bedrijfsuitbreidingen zijn, na de 1e golf illegale uitbreidingen voorafgaand aan de Interimwet Ammoniak en Veehouderij en de 2e golf in de jaren 2005-2015, de zogenoemde interimuitbreiders.
Deze lijst boerenpolitiek kan nog veel langer worden gemaakt. 2009: Q-koorts en zoönosen; 2011, sloop van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS); 2017 mestfraude; 2020 mestfraude; 2022 illegale waterpompen, 2024 illegale pesticiden, enzovoort.
(*) Dit is deel 1 van "Boerenstaatsgreep', een gastbijdrage van Valentijn Wösten, zelfstandige jurist die stikstofrechtszaken doet voor MOB (Milieugroep Mobilisation for the Environment). Deel 2 leest u hier.
