Darwinjaar | Waarom? De verboden vraag!

2009 is het Darwinjaar. Er zal dus gegarandeerd veel over Darwin verschijnen. Wat zeker zal verschijnen is een huis-aan-huis boekje over creationisme of intelligent design, althans dat hoorde ik laatst op tv. Goed getimed. Met al die aandacht voor Darwin moet je als gelovige wel wat tegengas geven. Nu zijn niet alle gelovigen zo dom dat ze het scheppingsverhaal letterlijk nemen. Onder verlichte geesten uit de gelovige hoek hoor je wel de volgende stelling. De evolutieleer vertelt ons welke weg de mens heeft afgelegd, de religie vertelt ons waarom die weg is afgelegd. Maar met die Waaromvraag moet je toch erg oppassen. Om uit te leggen wat er mis is bekijk ik de Waaromvraag eerst vanuit atheïstisch en daarna vanuit theïstisch perspectief.

Wijzelf en de wereld waarin wij leven zijn door blind toeval tot stand gekomen. Of als blind toeval je te gortig is zou je kunnen zeggen (met Stuart Kauffman) dat er hogere natuurwetten zijn die een ordening aanbrengen in onze werkelijkheid (“order for free”). Maar het zijn en blijven natuurwetten, er zit niemand aan touwtjes te trekken en de wetten zijn ook niet teleologisch, d.w.z. er zit geen doel achter. Je kunt je dus een heleboel vragen stellen over de werkelijkheid die je om je heen aantreft, maar niet Waarom iets is zoals het is. Want Waarom verwijst naar motieven, afwegingen en beslissingen en die zitten er nu eenmaal niet achter. In de natuurwetenschappen die de wereld onderzoeken is de Waaromvraag daarom een verboden vraag. Je kunt hem niet stellen en je mag hem niet stellen.

De religie aan de andere kant met een schepper als bron en verantwoordelijke voor de wereld om ons heen zou dan bij uitstek het terrein voor de Waaromvraag zijn. Als je kijkt naar een existentiële vraag als “Waarom zijn we hier op aarde” dan lijkt dat inderdaad zo te zijn. De bijbelexegese even kort samenvattend zijn we geschapen door God (bedoeld is de ene God die ook wel Allah of Jaweh wordt genoemd) om hem te eren. Dat laatste krijgen we overigens niet cadeau als ik het goed begrepen heb. God doet er alles aan om ons van dat doel af te leiden. Hij stelt ons op de proef door een baaierd van verleidingen en beproevingen over ons uit te strooien. Want slechts hij/zij die de verleidingen weerstaat en gelouterd tot de Here komt is een waarachtig gelovige. Of zoiets.

Zit misschien wel iets in. Wie na afzien de verlossing vindt is dubbel gelukkig en waarschijnlijk ook voorgoed overtuigd van het juiste pad. Maar de beproevingen kunnen soms wel erg wrang zijn. Mensen die door-en-door godvrezend zijn en overlopen van naastenliefde kunnen toch “gestraft” worden met een kind met kanker of een open ruggetje. Terwijl daarentegen het grootste schorem ongestraft kan rondetteren en bovendien nog gezonde kinderen krijgt ook. Het heeft alles bij elkaar iets bar onrechtvaardigs, het is een god onwaardig zou je ook kunnen zeggen. Wie daarover doorvraagt krijgt echter uiteindelijk het antwoord “Gods wegen zijn ondoorgrondelijk”. Een dooddoener van het zuiverste water, erger nog dan de dooddoeners bij Harry Potter. Kennelijk mag je de Waaromvraag ook in de religie niet stellen, in elk geval niet aan God, die immers het ultieme antwoord is.

Wat blijft er dan over van het verschil tussen religie en wetenschap. Als je aan de religie vraagt Waarom narcissen geel zijn dan krijg je als antwoord dat God het zo wil. Stel je deze vraag aan de wetenschap dan zal die de vraag herformuleren tot “wat veroorzaakt de gele kleur van narcissen”. De Waaromvraag heeft immers geen zin in de wetenschap. Maar eigenlijk ook niet in de religie. Want je mag niet aan God vragen Waarom hij/zij/het de narcissen geel heeft gemaakt. Dat moet je maar accepteren. Volkomen terecht overigens. Het is op zijn minst pretentieus om aan een god te vragen Waarom ie iets heeft gedaan. Zo bezien gaapt er helemaal geen kloof tussen wetenschap en religie. Alleen jammer dat de religie wel de pretentie heeft antwoord te geven op de Waaromvraag terwijl de wetenschap die van meet af als illegaal bestempelt. Logisch gezien staat de wetenschap dus sterker. Dat is een van de redenen dat ik kies voor de wetenschap. Speciaal in een Darwinjaar met een creationistisch boekje.