ANALYSE - Het kan geen kwaad als kranten af en toe hun eigen koppen aan factchecks onderwerpen. De Volkskrant kopte “De nieuwrechtse toekomst is niet langer aan Wilders, maar aan Baudet” maar vergat dat aan een grondige factcheck te onderwerpen. Een analyse van Matthijs Rooduijn op Stuk Rood Vlees.
Vorige maand kreeg de Volkskrant flink wat kritiek te verduren. Aanleiding voor de ophef was een uitgebreid interview met Thierry Baudet, de voorman van Forum voor Democratie (FvD). Het interview zou kritiekloos zijn geweest en bovendien Baudet een podium hebben geboden dat hij, op basis van het aantal Tweede Kamerzetels waarover zijn partij beschikt, niet verdiende.
De ombudsman van de krant, Jean-Pierre Geelen, schreef twee weken later een genuanceerde reactie op het interview en alle ophef die was ontstaan. Aandacht voor een politicus in de krant is niet automatisch ook een steunbetuiging voor die politicus, aldus Geelen, maar verwarring die daarover kan ontstaan is wel een gevaar waar de krant zich goed van bewust moet zijn.
Je zou verwachten dat de Volkskrant hier lering uit heeft getrokken. Niets is echter minder waar.
Op 21 januari publiceerde de krant een artikel met als titel “De nieuwrechtse toekomst is niet langer aan Wilders, maar aan Baudet”. Over de inhoud van het stuk wil ik het hier niet hebben, daar mag iedereen zelf over oordelen. Het gaat me puur en alleen over de elf titelwoorden.
Die vormen namelijk niets anders dan nepnieuws.
Dubieuze voorspelling
De titel van het stuk is een nogal gewaagde voorspelling van hoe het Baudet en Wilders in de toekomst zal vergaan. Hoewel een krant natuurlijk vrij is om zoveel toekomstvoorspellingen te doen als ze wil, moet ze die wel als zodanig presenteren. Het probleem met deze dubieuze stelling is dat ze vermomd is als een feitelijk nieuwsbericht.
Natuurlijk, de peilingen van de laatste tijd laten zien dat de steun voor de PVV afneemt, en dat het FvD het juist steeds beter doet. Maar dat zegt helemaal niets over “de nieuwrechtse toekomst”. Hoewel het inderdaad mogelijk is dat Baudet bij de komende Tweede Kamerverkiezingen Wilders aftroeft en de nieuwe eerste man op de radicaal-rechtse flank wordt, kan het net zo goed zo zijn dat het FvD na de volgende stembusgang alweer uit de Tweede Kamer is verdwenen.
Het grootste probleem met dit soort voorspellingen is echter niet zozeer het grote glazen-bol-gehalte. Het gevaar is dat ze “zichzelf waarmakende voorspellingen” kunnen worden.
Het bandwagon-effect
Steeds meer politicologisch onderzoek laat zien dat er zo iets is als een “bandwagon-effect” onder kiezers: mensen zijn eerder geneigd op een partij te stemmen die als winnaar word neergezet dan op een partij die telkens maar weer als verliezer wordt afgeschilderd.
Deze winnaars- en verliezers-frames worden in de meeste gevallen in gang gezet en gehouden door de media. Zij filteren in veel gevallen immers het nieuws dat kiezers lezen, zien en horen.
Het is hier waar de Volkskrant volledig de mist in is gegaan. Door te stellen dat de nieuwrechtse toekomst aan Baudet is en niet aan Wilders, wordt de suggestie gewekt dat Baudet het niet alleen op dit moment beter doet dan Wilders, maar dat hij de strijd op rechts eigenlijk al heeft gewonnen.
Dat is koren op Baudets molen, want het draagt flink bij aan de populariteit van het frame van hem als winnaar en Wilders als verliezer. En dat frame kan weifelende kiezers net over de streep trekken en doen overlopen naar Baudets partij.
Daar moet de Volkskrant nooit aan willen bijdragen. En dat heeft niets te maken met de ideologische posities van FvD of PVV. Kwaliteitskranten zouden zich in hun nieuwsberichtgeving ver moeten houden van iedere partijpolitieke sturing – zeker als die ook nog eens gebaseerd is op ongefundeerde, dubieuze voorspellingen.
Factcheck graag!
In tijden waarin nepnieuws overal ter wereld welig tiert moeten burgers kunnen vertrouwen op de berichtgeving in kwaliteitsmedia. de Volkskrant kan nu eigenlijk maar één ding doen om het goed te maken met de door haar misleide lezer: de stelling “De nieuwrechtse toekomst is niet langer aan Wilders, maar aan Baudet” aan een grondige factcheck onderwerpen!
Dit artikel van Matthijs Rooduijn verscheen eerder op Stuk Rood Vlees.
Reacties (40)
Joop Visser had gelijk. Maar om nou over te stappen op Trouw.. NRC dan maar :)
Suggereert de politieke barometer van Ipsos niet hetzelfde als de Volkskrant-kop? Zijn peilingen ook nepnieuws?
@2: In de door jou gelinkte peiling staat de barometer voor de PVV toch duidelijk hoger dan die voor het FvD. Dus die suggereert het tegenovergestelde van de Volkskrant.
“de Volkskrant kan nu eigenlijk maar één ding doen om het goed te maken met de door haar misleide lezer: de stelling “De nieuwrechtse toekomst is niet langer aan Wilders, maar aan Baudet” aan een grondige factcheck onderwerpen!”
Alle politieke voorspellingen koffiedikkijken zijn en dus per definitie niet te factchecken zijn. Pas na 1 of meerder verkiezingen zullen we het weten.
” Het interview zou kritiekloos zijn geweest en bovendien Baudet een podium hebben geboden dat hij, op basis van het aantal Tweede Kamerzetels waarover zijn partij beschikt, niet verdiende.”
Die peilingen en de ophef lijken mij voor een serieus “kwaliteits” medium genoeg aanleiding om er een stuk over te schrijven. Ik heb nog nooit gehoord van een regel die voorschrijft dat media de berichtgeving evenredig moeten verdelen naar het aantal Kamerzetels. Bij1 krijgt ook heel veel aandacht en mag bij elk praatprogramma aanschuiven, dit terwijl ze voorlopig nul zetels hebben.
@3:
Maar als je de dalende lijn van de PVV ziet is het een kwestie van tijd.
Het totaal van beide partijen bewijst helaas dat er een hoop malloten in dit land rondlopen.
;-)
@5: “Maar als je de dalende lijn van de PVV ziet is het een kwestie van tijd.”
Dat kun je pas over 30 jaar vaststellen ;-)
@6:
Mag ik hopen dat beide figuren voor die tijd van het politieke en/of aardse toneel verdwenen zijn?
;-)
@7: De vorige keer was dat al binnen twaalf jaar gepiept. Duizend in een dozijn. Maar dat was wel in dat land waar ze alle gründlich doen.
Het nare van de rechtse populist is dat er weinig inhoud in zit. Het risico van invulling door ons zelf doet zich dan voor.
Het Forum meldt in zijn eigen reclame dat men een fris en nieuw geluid is. Maar de inhoud daarvan blijft vaag: tegen het kartel.
Zo maken wij zelf hun politieke identiteit. We zullen in debat moeten met warrige en inconsistente bergen van standpunten.
En daar een lijn tegenover moeten zetten die rationeel en emotioneel aanspreekt.
De Volkskrant heeft Wilders groot gemaakt en moet nu Baudet groot maken. Zo luiden de nieuwe orders, zullen we maar zeggen.
Ik vind dit een nep-opinie;-)
Het is duidelijk dat Baudet op extreemrechts in de “winning mood” is. Maar dat is voor mij duidelijk en voor de Volkskrant ook. Daar valt niks op te factchecken. Het is een stemming die je aan voelt. En dat geeft de VK prima weer. (Hoewel ik dat artikel achter de betaalmuur niet kan lezen)
Dus niks geen “Daar moet de Volkskrant nooit aan willen bijdragen.” De Volkskrant geeft de stemming weer. Na Fortuyn en Wilders is het tijd voor afwisseling van de wacht. Baudet is de nieuwe man op extreem rechts. Verpakt in een pseudo-democratisch sausje. En hij moet het nog waar maken natuurlijk.
Ik heb Wilders nog nooit horen pleiten voor het afschaffen van de verzorgingsstaat, dus zo rechts is hij niet. Baudet ook niet trouwens.
Wat een raar en slecht artikel. De Volkskrant zou nepnieuws verspreiden enkel en alleen door de koppen van artikels. Oké dan…
En vervolgens.
De ‘nieuwrechtse toekomst’ ligt sowieso… nou ja, in de toekomst. Daarbij is het dan misschien handig om even het woordenboek of het etymologieboek open te slaan op ‘feit’: “gebeurtenis of omstandigheid waarvan de werkelijkheid vaststaat:”. In de toekomst staat nooit iets vast (deterministen die dat wel denken moeten zich in het onzekerheidsprincipe van Heisenberg en de kwantumtheorie verdiepen), en de etymologie van het woord: factum (est), geeft al aan dat het gedaan is, dus in het verleden ligt.
En dat staat los van of het wel of niet nepnieuws is (het is geen nepnieuws).
Er is geen sprake van partijpolitieke sturing: men gaat niet eerst bij de partij(en) langs om te vragen of het in lijn is met wat de partij wil laten weten, laat staan dat ze direct onder de controle staan van een of meerdere partijen. Daarnaast: wat kranten wel of niet zouden moeten doen, is niet aan jou. En verder: de bewering in het artikel (je zei dat het je daar niet om te doen was!) is verre van ongefundeerd en dubieus.
#Matthijs Rooduijn werkt als politiek socioloog aan de UvA, en onderzoekt populisme, polarisatie en stemgedrag. Maar mijns inziens heeft hij wel wat bijles nodig in wat ‘nepnieuws’ is en inhoudt, wat ‘feiten’ zijn en of hij zich bezig moet houden met wat zou moeten.
Als dit artikel anders geschreven was, met het oogpunt op de (ethische) vraag: ‘is het wenselijk dat de Volkskrant politieke voorspellingen doet?’ dan had het er wel mee door gekund. Wat in #0 staat is gewoon bagger, #0 is een auteur die op deze manier vastloopt in overbodig ingebrachte begrippen als ‘nepnieuws’ en ‘feiten’, en zit te zeuren om een factcheck over dingen die nog niet gebeurd zijn.
(En dan heb ik het nog niet eens over -hoe ironisch- de titel van #0, die onjuist is. Stel dat we aannemen dat de Volkskrant nepnieuws verspreidt over de ’nieuwrechtse toekomst', dan doet de Volkskrant dat nog steeds niet over Wilders en Baudet in dat artikel, of de kop van dat artikel. In beide gevallen, zowel in de Volkskrant als #0, kun je hoogstens zeggen dat de redacteur van dienst een provocerende titel heeft gekozen. Daarvan kun je dan zeggen dat het té provocerend is voor een analyse-artikel, maar wel goed zou passen bij een opinie-artikel. En dan nog: juist de titel moet pakkend genoeg zijn om te beginnen met het artikel te lezen. En dat is in beide gevallen gelukt.)
@12: Applaus. Je hebt een van meerdere kenmerken van “rechts” genoemd, waaraan niet voldaan wordt. Kortom, niet rechts, want aan 1 kenmerk wordt niet voldaan.
@8: Nou Nederland heeft er behoorlijk wat op de trein gezet hoor. Meer dan elk ander land in West Europa dat Niet Duits was, en hebben ook heel veel mensjes naar het Oost Front gestuurd om daar eventjes lekker huis te sturen. Zelfs de Duitsers vonden ze fanatiek.
@12: Nee, hij pleit alleen voor het afschaffen van de verzorgingsstaat voor niet-westerse immigranten (moslims).
@0: “Het interview zou kritiekloos zijn geweest en bovendien Baudet een podium hebben geboden…”
Ik was blij met de weergave van dit interview, omdat het een fantastische kijk bood op de waanideeën van deze ijdeltuit.
@16: zo werkt het vaker. En later teveel ophef terwijl er weinig of geen verandering volgt.
Een voorbeeldje. Donald Trump, echte man. Het evenbeeld van John Wayne en Ronald Reagan. Pakt de moelijkste dingen op waar de kippen en kiekens eindeloos over kakelen en loopt ermee heen. Probeer hem maar eens te volgen, lukt je niet. Driemaal in de week vaker zure ophef om hem op tv met Augurk Twan en Jien Zurebom dan bij jou in je bed. En iedereen nog net zo ontevree.
@17: ik weet niet goed waar je nu precies aan refereert, maar leg ajb geen Trump in mijn bed;)
@14: In mijn ogen – maar daar kan best verschil van inzicht over bestaan – is rechts in elk geval niet collectivistisch en streeft dus naar een kleine overheid. Die kleine overheid hoort zich in de rechtse maatschappij-opvatting primair bezig te houden met het beschermen van burgers, zodat die optimaal vrij zijn. Een verzorgingsstaat daarentegen vereist dat de staat onder dwang geld (en daarmee macht) afneemt van hen die het verdiend hebben.
Als je kijkt naar de miljoenennota, zie je dat slechts een kleine fractie van het overheidsbudget wordt besteed aan primaire taken zoals veiligheid en justitie (4%), defensie (3%) en infra & milieu (3%).
Echt rechtse partijen (zoals de LP) komen in Nederland totaal niet aan de bak. Dat betekent niet dat middenpartijen zoals de PVV het nieuwe rechts zijn. Ze zijn hooguit een beetje minder links dan de rest.
@19: De PVV als middenpartij…Ik hoop het niet mee te maken dat de Nederlandse politiek zo ver afglijdt.
@20: At your service:
https://nl.wikipedia.org/wiki/Politiek_spectrum#/media/File:Pol-landschap-2012.png
@12:
“Ik heb Wilders nog nooit horen pleiten voor het afschaffen van de verzorgingsstaat, dus zo rechts is hij niet.”
Dat klopt, maar dat komt omdat Wilders mensen misleidt. In werkelijkheid heeft de PVV keurig netjes met de VVD meegestemd in de afgelopen 10 jaar, en hebben ze dus zeer effectief meegeholpen met het afbreken van de verzorgingsstaat.
@13: Rooduin gebruikt hier gewoon de maatschappelijke definitie van nepnieuws. Nog niet zo lang geleden was nepnieuws eigenlijk een academische term, die gebruikt werd voor incorrecte informatie met het doel om te misleiden. Helaas is Trump, die zijn verkiezing voor een belangrijk deel aan dat nepnieuws te danken heeft, begonnen om alles dat hem niet uitkomt nepnieuws te noemen. Het legertje rechtse publicisten en politici hebben dat maar al te graag overgenomen, en inmiddels betekent nepnieuws simpelweg “informatie die een bepaalde politieke overtuiging ondersteunt”.
Wat mij betreft nemen we afscheid van de term nepnieuws, want hij roept alleen nog maar verwarring op. Er is een veel betere term voor dat Volkskrantartikel, die we al heel lang gebruiken: politieke propaganda.
@21: Ik vermoed dat Kieskompas enkele programmapunten van de PVV over de zorg als links heeft gescoord. Voor de waarde daarvan bij het daadwerkelijke stemgedrag van de partij verwijs ik naar @22.
Middenpartij suggereert een soort normalisering van de PVV die ik niet hoop mee te maken.
@21
Ik vraag me altijd af waar op de links/rechts schaal je de uitsluitingspolitiek van de PVV moet plaatsen. In de wandelgangen noemen we dat extreem rechts. Maar volgens wiki is de PVV dus linkser als D66. Terwijl deze twee partijen qua uitsluiting haaks op elkaar staan. Ergens klopt er iets niet.
@21: Dat is raar … meestal worden er hele andere asssen gebruikt bij een politiek kompas. Traditioneel gezien is de ene as economische vrijheid, en de andere as persoonlijke vrijheid. Links/Rechts wordt bij dit soort grafieken juist vermeden, over het algemeen. Sterker nog, het hele idee is om de enkele dimensie links/rechts te vervangen door twee dimensies, omdat dat een betere indeling oplevert; een indeling in links/rechts is vaak te beperkt om zinvol te zijn.
Krouwel is de maker van het kieskompas, dat is een van de vele stemwijzers. Hij zal dus inderdaad zijn uitgegaan van de verkiezingsprogramma’s, en niet van het daadwerkelijke gedrag van partijen. Dat is al veel langer een bekend kritiekpunt op stemwijzers, omdat programma’s steeds minder representeren waar een partij voor staat. In het geval van de PVV is het programma zelfs pure misleiding, aangezien ze heel anders stemmen dat ze beloven.
@24: Je hoeft mij niet te overtuigen hoor ik moet niets hebben van dat giftige peroxide mannetje.
@25:
Met “uitsluitingspolitiek” bedoel je vast niet het cordon sanitaire waar de PVV mee kampt.
Het probleem van vandaag is niet de uitsluiting, maar de insluiting, het collectivisme dat op het hoogste niveau te zien is in het functioneren van de EU: als Griekenland in een vroeg stadium buiten de Euro was gezet, zou dat land er nu veel beter aan toe zijn. In plaats daarvan besloot het Collectief de boel bij elkaar te houden – met alle verschrikkelijke gevolgen van dien. De Britten willen zichzelf uitsluiten van de verstikkende aspecten van het EU-lidmaatschap, maar gaat dat ze lukken? Dat is zeer de vraag.
@28.
Nog steeds dom aan het oreren. Niets gemist dus.
Wilders heeft ooit mee mogen regeren als gedoogpartner, dus wat nu een cordon sanitaire. Weet je nog de SP met 25 zetels die mochten helemaal niets. PVV sluit zichzelf uit met die domme dingen zoals niet regeren met Rutte, niet regeren met die en die. Lachwekkkend, dat jij klakkeloos die slachtofferrol overneemt. 20 zetels. Er hebben grotere partijen in de oppositie gezeten.
En de Britten met verstikkende inclusie. Nou prima hoor, ze doen maar lekker met hun eilandmentaliteit. Nooit zijn ze echt part geweest van de EU.
Wat jou wel zou moeten interesseren is naast jouw emotionele gehuil de zakelijke aanpak die NL met de Britten en de Duitsers gemeen heeft. De Britten als bondgenoot valt weg. Daarom was Rutte bij de nieuwe premier van Oostenrijk. Maar dat lees je niet in de alternatieve media. Die houden zich alleen maar bezig met Visigrad. Want allemaal voorstander van Nexit. Wat dat inhoudt kunnen ze niet vertellen, de voordelen ook niet, maar alles beter, want de EU is Judith Sargentini en Verhofstad. Terwijl de EVP alle belangrijke functies in handen hebben.
@29:
Het was Rutte die voor én na de verkiezingen van 2017 zeer duidelijk maakte niet met de PVV te zullen regeren. Niet andersom. Dit had je moeten weten.
@30: En daarvoor hadden ze wel mee mogen doen en het doen imploderen. Dat had je moeten weten
Bij het niet mee mogen doen van de SP in 2006 tot het toestaan van het ‘participeren’ van de PVV in 2010 met de dood van de sociaal democratie in 2008 (pas in 2017 bevestigd) werd het idee van Hannah Arendt bevestigt dat de democratie slechts kan functioneren als kiezers politiek bewust zijn, wat tegenwoordig door toedoen van vooral media, of beter gezegd hoernalistiek, onmogelijk wordt gemaakt.
@23:
Het artikel is zowel geen nepnieuws als geen politieke propaganda.
Ik zou graag een reactie van de auteur zien op @13 , want daar worden rake dingen gezegd.
@28
De PVV sluit zichzelf uit, net zoals de SP dat doet. Dat is de ironie van het huidige politieke klimaat: de inclusieve partijen regeren. En dat is ook inherent aan ons politieke consensus model, partijen die uitsluiten vallen er vanzelf buiten.
Maar ik zie aan je eigen reactie dat je van het uitsluiten bent.
Griekenland had er uit gezet moeten worden. De euro is dan ook een inclusieve munt. We kunnen niet eens een land er uit zetten!
Griekenland kan alleen vrijwillig de euro verlaten of zich schikken.
Ze heeft gekozen voor het laatste. Vrijwillig.
Daarom ben ik ook een enthousiast voorstander van de EU en de euro. Op allerlei niveau’s zien we partijen of landen die zichzelf trachten uit te sluiten.
-GB wat de unie wil verlaten.
-Nationalistisch gedoe in de Visegrad landen.
-Zuid Europa wat spilziek is.
-Vele populistische partijen, van Syriza tot onze eigen PVV.
Maar telkens schikken ze zich vrijwillig weer tot het gemeenschappelijke. Ook de PVV (en SP) zal dat moeten doen, anders staan ze als beste stuurlui aan wal. Inclusiviteit is de norm geworden in Europa en wie zich er niet naar schikt moet maar voelen.
@34:
“Maar telkens schikken ze zich vrijwillig weer tot het gemeenschappelijke. Ook de PVV (en SP) zal dat moeten doen, anders staan ze als beste stuurlui aan wal”
Tsja. Dat dachten Rutte en Verhagen in 2012 ook, maar daar zijn ze wel enigszins mee op de koffie gekomen, zeg maar. Overigens, in 2012 merkte ik daarover op, dat er in 1933 een subtantieel aantal Duitsers was dat hetzelfde dacht. Daarom verbaasde het me ook niet wat er uiteindelijk met Rutte 1 is gebeurd.
@34: juist! Zweepjes klaar, moet maar voelen. Het is prettig onderhandelen met u, Lutine. Een stuk prettiger dan met mensen die wit willen in plaats van blank, of zich zorgen maken over het kwaad dat culturele toeëigening heet als ze een gekleurd liedje zingt.
“Een stuk prettiger dan met mensen die wit willen in plaats van blank”
de grootste druktemakers/dreigkoppen in die discussie zijn toch echt mensen als jij.
@35
Rutte en Verhagen, dat was al weer 2010 volgens mij.
Rutte kwam met de schrik vrij van het rampkabinet met de PVV. De VVD steeg van 31 naar 41 zetels. De enigen die op de koffie kwamen, dat was het CDA, ze zakten van 21 naar 13 zetels. En er was enorme interne verdeeldheid binnen het CDA. Zeg maar tussen de nationalistische CDA’ers en de laatste CDA’ers met nog een greintje fatsoen. Van die laatsten horen we niet veel meer.
@36
Het prettige van de EU en euro is dat er geen zweep aan te pas komt. Griekenland was vrij om de EU en de eurozone te verlaten.
Net zoals GB nu ook vrij is om de EU te verlaten. Dat de Brexit niet al te soepel verloopt kunnen de blijvers rustig bekijken.
Ook onder premier Baudet of premier Wilders zal er geen Nexit plaats vinden. Ook de massale deportatie van ongewenste inwoners zal uitblijven. Brussel is een extra garantie dat we lak kunnen hebben aan PVV en FvD en hun achterban. Die ca 15% van de bevolking draait maar bij of ze marginaliseren maar verder. Ze zien maar. Met een groep die dermate extremistisch is houdt zelfs de VVD geen rekening meer. En die verkopen hun oude moedertje nog als er wat aan te verdienen valt. Dus als je al bij de VVD uit de gratie bent..
@34:
Ja, vast. Vanwege die “vrijwilligheid” is het vertrouwen van de Zuideuropeanen in hun overheid dan ook gedaald van 40% naar 15% in slechts tien jaar. De werkelijkheid is natuurlijk dat het in Zuid-Europa en met name in Griekenland rampzalig slecht gaat.