ACHTERGROND - Tijdens Prinsjesdag wordt de begroting van de overheid voor volgend jaar gepresenteerd. Zoals altijd zal er weer veel met miljarden worden gegoocheld.
In de politiek gaat het om ‘keuzes maken in schaarste’ zoals Mark Rutte het onlangs in Zomergasten uitdrukte. Over welke schaarste heeft hij het, en waar gaat het bij Prinsjesdag werkelijk om?
Ondanks zijn hoge functie is Mark Rutte een bescheiden en keurige liberaal. Wie hem in Zomergasten heeft gezien weet dat hij niet machtshongerig is en dat hij het als zijn taak ziet schaarse middelen zo goed mogelijk te verdelen. Ook zijn collega’s denken er zo over. Sander Dekker bijvoorbeeld weigerde onlangs in te gaan op een verzoek van de nieuwe omroepbaas Shula Rijxman om het budget voor de omroep met vijftig miljoen te verhogen. Zijn motivatie :
Het is niet reëel […] De publieke omroep is natuurlijk belangrijk, maar we hebben het hier niet over de nationale veiligheid of [over] onderwijs voor onze kinderen.
Het is dus een soort triage: bij een gegeven budget bepalen politici welke overheidstaken prioriteit hebben. Niet alles kan doorgang vinden en ze moeten daarom vaak pijnlijke keuzes maken. Het publiek van informatie voorzien – hoe belangrijk ook – heeft volgens Dekker een lagere prioriteit dan veiligheid en onderwijs [1]. Hij moet woekeren met schaarse middelen.
Mij gaat het nu niet om de vraag of dit een terechte keuze is – ik denk het niet – maar om een andere vraag: wat zijn die schaarse middelen?
Meer dan cijferfetisjisme en economisme
Vandaag – op Prinsjesdag – wordt de Rijksbegroting gepresenteerd. Het gaat dan om geld, het schaarse middel van Dekker en Rutte. Geld is niet alles en er wordt vaak terecht geklaagd over ‘cijferfetisjisme’ of economisme, zoals Jesse Klaver het noemt. Maar ook deze kritiek gaat volgens mij niet ver genoeg. Er is iets veel fundamenteler fout aan deze discussie. Wie het woord schaarste opzoekt op Wikipedia ziet dat het niet over geld gaat maar over essentiële zaken als voedsel, grondstoffen en energie; en over productiemiddelen zoals fabrieken, machines en arbeid. Geld is niet essentieel, je kunt het niet eten of er huizen van bouwen [2].
Als we dit toepassen op Dekkers bewering dat hij moet woekeren met schaarse middelen dan is de vraag: aan welke middelen – voedsel, grondstoffen, energie of productiemiddelen – hebben wij een tekort? Welk middel is zo schaars dat Sander Dekker kan beweren dat we er in Nederland te weinig van hebben voor zoiets belangrijks en essentieels als informatievoorziening?
Want dit is het vreemde: Nederland is een land van melk en honing. Er is meer dan genoeg voedsel voor iedereen. Sterker nog: we zijn een van de grootste voedselexporteurs ter wereld. Dankzij onze innovatieve ondernemers kunnen we alles produceren wat we nodig hebben en wat we teveel hebben exporteren we in ruil voor waar we niet genoeg van hebben. Beter nog: we produceren zelfs meer dan we consumeren en hebben groot exportoverschot . En ook arbeid is zeker geen schaars ‘middel’ want er is al jarenlang sprake van hoge werkloosheid; deze mensen aan de zijlijn willen dolgraag werken.
Geen geld?
Ondanks al deze overvloed zeggen politici dat ze moeten woekeren met schaarse middelen. Dat klinkt verstandig omdat het lijkt op de definitie van economie: De economie bestudeert keuzes die mensen maken bij de productie, consumptie en distributie van schaarse goederen en diensten. Daarom kunnen politici de mantra van de schaarse middelen ongestraft aanroepen, want de meesten van ons hebben niet echt begrepen waarom het gaat in de economie: wij denken dat geld het schaarse middel is. Liberalen die streven naar een kleine overheid maken daar handig misbruik van.
Dat het misverstand zo hardnekkig is, komt omdat het voor ons gewone stervelingen wel opgaat. Wie te veel uitgeeft, gaat failliet. Als burger of bedrijf moeten we dagelijks pijnlijk keuzes maken. Geld is de manier waarop wij uitdrukking geven aan schaarste. Alles waar veel vraag naar is en dat maar spaarzaam gemaakt kan worden, is duur en omgekeerd, daar waar weinig vraag naar is en wat in overvloed wordt aangeboden, is goedkoop.
Het is dus wel begrijpelijk dat we denken dat dit ook voor de overheid geldt. Maar het is onjuist want de overheid geeft haar eigen geld uit. Precies dit punt is de reden waarom de staat niet behandeld kan worden als bedrijf, en dit is ook de reden waarom bezuinigen door de staat zo slecht is voor de economie, althans onder de huidige omstandigheden [3]. Het enige middel waar de overheid nu juist geen tekort aan heeft, is geld.
Goudstandaard
Wie begrijpt dat het bij ’s lands economie om meer gaat dan optellen en aftrekken, begrijpt ook waarom de euro zo slecht is voor onze economie. De euro is een munt waarover de Nederlandse Staat geen controle heeft [4]. Wij hebben de zeggenschap overgedragen aan de Europese Centrale Bank (ECB). De euro is de facto buitenlands geld, dat de Nederlandse Staat alleen kan verkrijgen door het te lenen van banken en of van de ECB – en dat laatste is bij wet verboden. Dat de overheid moet bezuinigen heeft dus niets met economie maar alles met politiek te maken [5]. Nederland is, dankzij de euro, gedwongen om zich op te stellen als een bedrijf of privépersoon.
De manier waarop de euro is opgezet heeft tot gevolg dat ons geld functioneert als onder de goudstandaard. De munt moest onder de goudstandaard altijd converteerbaar blijven met een bepaalde hoeveelheid goud. Dat betekende dat de staat niet zomaar geld kon uitgeven, want als zij meer geld in omloop bracht daalde de waarde ervan ten opzichte van goud. De staat had daarom geen controle over de hoeveelheid geld die zij in omloop kon brengen. Zij moest handelen als elk ander ‘gewoon’ bedrijf en kon de crisis daardoor niet bestrijden. Het vasthouden aan de goudstandaard heeft mede geleid tot de grootste ramp in de moderne geschiedenis: de Tweede Wereldoorlog.
Hyperinflatie
Maar, zo stelt men altijd op dit moment in de discussie, je kan toch niet zomaar de geldpers laten draaien om de economie op gang te helpen? Dat leidt tot hyperinflatie. De standaardvoorbeelden zijn dan altijd Weimar, Zimbabwe en de jaren zeventig.
Het antwoord daarop is dat dit onjuist is. Wie zich verdiept in wat er precies gebeurde in Weimar en Zimbabwe zal zien dat dit mijn argument over de werking van geld juist ondersteunt. Er was in deze landen op het moment van hyperinflatie wel degelijk sprake van een groot te kort aan schaarse middelen. De overvloed aan geld die werd gedrukt was een gevolg van dat tekort. Ook tijdens de economische crisis in de jaren zeventig, toen de inflatie ook hoog opliep, was iets dergelijks aan de hand. Ik bespreek achtereenvolgens deze drie voorbeelden.
Weimar
De grote hoeveelheid geld die werd gedrukt was een gevolg, geen oorzaak van de hyperinflatie. De inflatie ontstond doordat een groot deel van het Ruhrgebied, waar een belangrijk deel van de Duitse industrie was gevestigd, werd bezet. Met andere woorden: de industriële productiecapaciteit werd abrupt gereduceerd en er ontstond grote schaarste aan veel producten. De enige manier om te voorkomen dat er dan inflatie ontstaat is door de consumptie in gelijke mate te laten dalen, dus door de lonen flink te verlagen. Dat is politiek en praktisch onhaalbaar. Als de prijzen stijgen, stijgen de lonen mee en dit resulteert bij grote schaarste in hyperinflatie.
Zimbabwe
Begin deze eeuw besloot Mugabe om landbouwgrond die voor een grootdeel in handen was van blanke boeren – een erfenis van het racistische bewind van Ian Smith – te confisqueren om het te verdelen onder zijn aanhangers. Oud-strijders zijn echter niet automatisch ook goede boeren. Hierdoor daalde de agrarische productie met 45% . Ook hier zien we weer het zelfde patroon: door een abrupte ineenstorting van de productiecapaciteit – de productie van voedsel in dit geval –stijgen de prijzen. Het is onmogelijk om de lonen daarbij aan te passen. Ook hier is de hyperinflatie geen gevolg van het drukken van geld maar van het wegvallen van een groot deel van de economie.
Stagflatie
De crisis in de jaren zeventig wordt vaak aangehaald als bewijs dat het stimuleren van de economie door de ‘de geldpers aan te zetten’ hoge inflatie veroorzaakt. Het was ook het bewijs dat Keynesianisme niet werkt. Maar wat is er precies gebeurd in die jaren?
De oorzaak van de crisis was de verhoging van de olieprijs. Er waren twee crises, een in 1973 en een in 1979. Tijdens de eerste crisis werd de prijs van olie met 70% verhoogd terwijl de productie met 5% werd verlaagd. Tijdens de tweede crisis werd de prijs nog een keer verdrievoudigd.
De fout die toen werd gemaakt is dat de prijsstijgingen die hiervan het gevolg waren, gecompenseerd werden in de lonen. Dat had niet mogen gebeuren. De zogenaamde automatische prijscompensatie was de oorzaak van de hoge inflatie. Ook hier zien we het zelfde patroon: er ontstaat schaarste aan een essentieel product (energie). Dit veroorzaakt prijsstijgingen omdat de consumptie niet daalde door loonsverhoging. De gevolgen hiervan waren minder heftig dan wat er in Zimbabwe en Weimar gebeurde maar het leidde wel tot hoge inflatie.
Oorlog
De politiek gelooft overigens zelf niet in de strenge monetaire regels die zij predikt. De regel dat geld niet zomaar kan worden ‘bijgedrukt’, wordt namelijk in tijden van nood altijd losgelaten. Dit is vreemd als je bedenkt dat als een regel echt belangrijk is voor het goed functioneren van de economie, zij juist tijdens een crisis zou moeten worden gehandhaafd. Dat was al zo met de goudstandaard: bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog gingen alle Europese landen los van de goudstandaard.
Oorlog veroorzaakt inflatie, niet door het drukken van geld, maar om exact de zelfde reden als in Weimar en Zimbabwe: ook tijdens een oorlog ontstaat gebrek aan grondstoffen en productiecapaciteit. Deze zijn nodig voor de oorlog: soldaten moeten ook eten en groot deel van de industriële productiecapaciteit wordt gebruikt voor oorlogsdoeleinden.
De monetaire regels worden selectief toepast. Telkens wanneer de nood écht aan de man is, zoals tijdens een oorlog, zijn ze alleen maar lastig en worden terzijde geschoven. Dat doet men niet voor minder belangrijke zaken zoals werkloosheid, publieke omroep, bibliotheken, het milieu, onderwijs en zorg. Dit laat zien wat de werkelijke prioriteiten zijn van veel politici, de rest is verkiezingspraat en ideologie.
Schaarste
Deze week, tijdens Prinsjesdag wordt weer hard gewerkt aan versterken van de mythe over ‘pijnlijke keuzes en schaarse middelen’. In de NRC stond afgelopen weekend al een voorproefje: het inkomsten- en uitgaven plaatje van de staat. Het ‘tekort’ van de staat wordt geschat op 0.7%. Dat nietszeggende getal is vervolgens de maat voor alle politieke keuzes.
Wat Mark Rutte en de meest van zijn collega’s dan weer laten zien is dat er in Nederland maar één echt schaars goed is: inzicht waar het werkelijk om gaat in de economie.
Noten
[1] Dekker geeft daar nog een mooie retorische draai aan ‘onze kinderen’ – doet het altijd goed. [2] Begrijp me niet verkeerd: het is heel belangrijk dat het huishoudboekje klopt. Als dat niet het geval is er sprake corruptie en andere onregelmatigheden. [3] Het is nog mooier te formuleren – maar iets laster om te begrijpen – door te zeggen: de overheid dient de publieke zaak. De ‘overheid’ of ‘staat’ zijn wij allemaal maar dan in georganiseerd verband. Als de overheid bezuinigt tijdens een crisis dan betekent dat, dat we met zijn allen minder gaan doen op het moment dat we ook minder activiteiten verrichten voor onszelf in de private sector. Dit is erg onlogisch. Ook hier zien we dat dat wat op het eerste gezicht logisch klinkt – het is crisis dus het geld is op, dus er moet bezuinigd worden – eigenlijk heel onlogisch is.Mijn vorige artikelen over Joseph Vogl en Caroline De Gruyter gingen in essentie ook over dit misverstand.
Het probleem is dat wij ons te veel focussen op geld. Onze activiteiten stemmen we onderling af met geld. Maar geld is niet meer (en niet minder) dan een boekhoudsysteem.
[4] De kritische lezer heeft natuurlijk al opgemerkt dat ik in de vorige paragraaf een beetje gesmokkeld heb: de Nederlandse overheid heeft in werkelijkheid geen zeggenschap over haar geld, en geeft niet zelf haar geld uit. Dit geldt voor alle eurozone landen. Dit is een extra complicatie maar het verandert mijn verhaal niet wezenlijk. Wat geldt voor Nederland, geldt voor de eurozone als geheel. De financiële status van Nederland is vergelijkbaar met een gemeente. Griekenland is dan een gemeente met Artikel 12-status. [5] Het besluit om de euro op een zodanige manier op te zetten, namelijk dat landen geen zeggenschap meer hebben over hun eigen munt, is gebaseerd op de zelfde economische denkfout waar dit artikel over gaat.Aanhangsel
Dit is een kort transcript van het programma Zomergasten, waar Mark Rutte uitlegt wat de essentie is van de politiek. De aanleiding daarvoor is een videofragment waarin Frits Bolkestein aan links, cultuurminnend publiek uitlegt dat ze moeten kiezen tussen cultuur of ontwikkelingshulp. Pijnlijke keuzes dus.
Videofragment
Commentaarstem: Het VVD-coryfee verklapte dat hij het Kabinet op alle terreinen steunt maar op één punt niet.
Frits Bolkestein, spreekt op podium menigte toe: en dat ene punt dat zijn de bezuinigen op kunst en cultuur. Ik ben daar tegen. [Gejuich in publiek] ik wil niet minder geld voor kunst en cultuur maar meer [gejuich] en het verschil wil ik financieren uit de vermindering van de ontwikkelingshulp. [Boegeroep in publiek, Bolkestein grijnst]
Einde videofragment
Mark Rutte: Die sardonische grijns. Ja wat ik wilde laten zien is politiek, ja macht, relaties … maar ook in staat zijn om een groot publiek toe te spreken. Frits Bolkestein doet dat hier meesterlijk, hij neemt dat publiek mee, en hij zegt eigenlijk in de kern waar het altijd in de politiek om gaat: keuzes maken in schaarste. En dat publiek wil die keuzes niet maken. Die wil èn-èn en die zijn dus ook heel boos als hij dit zegt, ‘ik moet het toch ergens vandaan halen’. En dan kiest hij ook nog iets waar dat publiek, overwegend waarschijnlijk linkse mensen die daar staan – linkse cultuur liefhebbers – die worden woest als ie dat zegt. Ik moet zeggen dat dat ook iets is waar ik me verschrikkelijk aan kan ergeren in Nederland. Dat is die dubbele moraal. Mensen met heel veel geld, die koketteren er dan mee dat ze stemmen op de SP. Dan denk ik, dan moet je eens weten wat er dan gebeurt als die partij aan de macht komt. Jij hebt er geen last van met al die miljoenen, maar moet je eens kijken wat er gebeurt met hardwerkende mensen, een, twee keer modaal, of mensen die zeggen ‘het zou toch mooi zijn in onze samenleving als we alle kinderen op gemengde scholen doen’, maar dan wel zelf met de bakfiets naar de witte Montessorischool. En je ziet het – heel eerlijk hoor op rechts – een partijgenoot van mij in Brasschaat, die daar heen gaan vanwege de mooie natuur, maar ik denk toch vooral van wege het belastingklimaat maar dan vervolgens wel hun kinderen in Nederland op school doen.
[Rutte vervolgt met een uitleg over dubbele moraal als het gaat om vluchtelingen]
Reacties (66)
Hoezo schaarse middelen? Omdat onze regering niet kan boekhouden?
(1) Ongeboekte 35% belastingclaim van € 509 mld. op het pensioenvermogen van € 1.453 mld. (30/6/2016)
(2) Ongeboekt jaarlijks rendement op die belastingclaim van € 35 mld. bijna 5 x de rente op de staatsschuld, die we ook onnodig betalen.
We betalen dus nu veel te veel belasting om het 35% belastinguitstel op € 45 mld. pensioenpremie of € 23 mld. en belastingderving van € 7 mld. (17% van € 45 mld.) per heden op tafel te leggen. Die € 7 mld. gederfde belasting zien we nooit terug, (een omgekeerde progressie) [%’s van CPB/Bas Jacobs}
Nederland is de Dagobert Duck van Europa. Zeker inclusief de afgefinancierde ambtenarenpensioenen van bruto € 551 mld., na aftrek belastingclaim (begrepen in bovenstaande € 509 mld.) € 358 mld. Kom daar in Europa eens om.
Weet u waarom Nederland nog steeds wordt lastig gevallen over het Stabiliteitspact? Daarop is maar een antwoord mogelijk : om u bang te maken en om bezuinigingen, een frame woord voor belastingverhogingen, af te dwingen. En natuurlijk ook omdat Euro-bobo’s ook geen balans kunnen lezen.
@1
U weet vast ook wel dat pensioen uitgesteld inkomen is. Hetzelfde geldt voor de regering.
Daar lopen dit soort discussies iedere keer spaak. Men ziet geld waar het niet is en dat niet-bestaande geld dient uitgegeven te worden. Grieks begroten.
De belasting op de pensioenen worden geheven in het jaar waarin het pensioen wordt uitgekeerd, dat weet u ook vast wel. Maar in uw scenario is dan in 2025 die belastinginkomsten al uitgegeven in 2017. M.a.w. de toekomstige generatie die zoekt het maar uit als ze in Griekse toestanden terecht komen. Na ons de zondvloed. Gewoon korte termijn politiek voeren en als het fout gaat geven we de voorgangers de schuld.
@1 en @2 hebben jullie het wel gelezen eigenlijk? Dat blijkt niet uit de reacties. Het gaat juist niet om goed, of creatief (‘grieks’) boekhouden. Dat is belangrijk, maar is niet de essentie van de keuzes die gemaakt worden.
Maar Michel, aangezien we nu aan de leiband liggen bij de EU en de euro, is het toch vanuit Nederland gezien WEL correct dat we niet anders kunnen? Tenzij je de euro wilt opgeven of uit de EU wilt stappen.
Het is een ideologische keuze die je alleen in Europa kunt veranderen, en niet op nationale schaal.
@2: het matching principe brengt met zich mee dat je inkomen verantwoord als het verdiend is. De pensioenpremie is inkomen dat nu verdiend is en waarvoor de prestatie nu geleverd is en waarover dus nu belasting moet worden afgetikt. Ik betaal nu extra belasting omdat de regering de belasting op genoten pensioenpremie uitstelt, voornamijk om de upperclass een plezier te doen met vrijstelling vermogensrendementsheffing. Tot voor kort werd immers 41% van de pensioenpremie tegen 52% belastingen afgetrokken en dat was zoals de belastingcommissie Van Weeghel al schreef oneigenlijk sparen door de hoge inkomens. Met creatief Grieks boekhouden heeft het dus niets te maken. Pensioen kun je netto sparen en netto ontvangen. Uiteraard moet je over het rendement over dat spaargeld ook vermogensrendementheffing betalen. Ook dat gebeurt nu niet.
@3 Het is een onhebbelijke gewoonte om mensen die al 65 jaar kunnen lezen te beschuldigen van het niet lezen van eigen epistels. Uiteraard heb ik die gelezen. U heeft het over een schaarste van middelen die er in het geheel niet is. De rente is niet voor niets zo laag. Het geld klotst over de plinten. Politici en overheid die, zoals nu, tegen 0% rente geen renderende investeringen kunnen vinden, zijn geen knip voor de neus waard. Zoals daar b.v. Energiebesparende investeringen in de woningvoorraad zijn. VN schreef een aantal decennia geleden al dat als er geen economen waren, er van alles volop zou zijn.
@4: “Het is een ideologische keuze die je alleen in Europa kunt veranderen, en niet op nationale schaal.”
Maar onderneemt de regering Rutte daartoe ook maar enige poging? Ik vermoed dat er veel nationale regeringen in de eurolanden zijn die een gewillig oor zouden lenen.
Beetje jammere opening. Rutte is geen liberaal maar een conservatief. https://sargasso.nl/vvd-is-alles-behalve-liberaal/
Verder +1 voor het artikel (en voor vrijwel elke bijdrage van Michel)
@4: Het is zoals het is. Alleen als genoeg mensen het niet meer accepteren zal er wat veranderen. Maar ons land wordt geregeerd door een coalitie die het braafste jongetje in de klas wil zijn als het gaat om de regels rond de euro. Ze steunen Merkel en Schäuble daar in, en mogen dan in ruil af en toe samen op de foto.
De regels moeten veranderen.
Dat kan op twee manier: doordat we de steun opzeggen aan de Duitsers – die de belangrijkste voorstanders zijn voor het harde-euro-principe, het mercantilisme, het monetarisme en nog steeds als konijnen verstarren in het licht, als ze het woord inflatie horen – of we doen braaf mee en de euro valt uit elkaar omdat op een gegeven moment de spanning onhoudbaar is.
Dat zal een heuse crisis veroorzaken, van proporties vergelijkbaar met de jaren dertig van de vorig eeuw (hopelijk niet jaren veertig).
Wat er dan gebeurt weet ik niet.
Ik kan alleen maar vertellen hoe het volgens mij in elkaar steekt. Mij lijkt enige insubordinatie (in Europees verband) de aangewezen weg.
@7: Ok, ik had die link er bij moeten zetten, maar het was natuurlijk met een knipoog, voor de goede verstaander. Ik vergeet altijd dat het geschreven woord is en dat je dat niet kan zien.
Liberalisme is een complexe politieke stroming. Het liberalisme is in Europa een conservatieve stroming. In de VS zijn liberalen links. Bovendien had het conservatisme in Nederland altijd een slechte naam, daarom noemden ze zich liever liberaal.
@5: De rente is laag om dat de ECB die omlaag drukt. Lenen bij banken of bij de ECB, is het probleem niet. Het probleem is dat we niet van de ECB mogen lenen, maar in de markt moeten lenen tegen markt rente. Het probleem is dat we niet meer beschikken over onze eigen munt (of gezamelijk over de euro – zie de discussie hierboven voor hervormingen). Nederland functioneert nu als een gemeente, of een Duitse Deelstaad als je wilt, en geld lenen is dan duur als je niet gesteund wordt door de ECB (althans niet officieel). Deelstaten, gemeentes, en andere lagere overheden kunnen failliet gaan. Zie Griekenland, en zie hoe die als afschrikwekkend voorbeeld zijn aangepakt.
De euro is een gedrocht, werd laatst in een andere discussie gezegd. Ik herhaal het maar weer even.
@5
De aangedragen bezwaren zijn niet onwaar. Maar dat zijn ooit gemaakte keuzes. Het werd als nuttig beschouwd om de belasting over pensioenen t.z.t. af te dragen. Ik weet niet of daar een bewuste gedachte achter gezeten heeft. Maar het heeft wel als voordeel dat er belastinginkomsten zijn als straks de vergrijzing in alle heftigheid toe slaat.
Dat mis ik ook in de opinie van Michel. Dat is er een van: spendeer maar raak. De rekening betalen we later wel eens.
Ieder geleende euro moet ooit worden terug betaald. Waarom zou je dat verschuiven naar een toekomst waarvan we nu al weten dat er minder werkenden zijn? Het uitgestelde inkomen/loon wordt in de toekomst uitbetaald en dán wordt er belasting over geheven. Zodat er in vergrijst Nederland toch nog geld is voor algemene uitgaven.
Daarnaast zitten we met het Stabiliteitspact. Het is zo dat er diverse landen het niet zo nauw hebben genomen met het pact. Maar is dat een reden voor Nederland om er dan ook maar de hand mee te lichten? Dat is dezelfde kromme redenatie om maar te hard rijden “omdat iedereen dat doet”. Nederland heeft een naam van betrouwbaarheid hoog te houden.
En er is nóg een punt wat ik mis in deze discussie. En dat is anticyclisch begroten. Nu de economie weer aan trekt is het zaak om als overheid op de rem te trappen. Zodat als we weer in een economische neergang komen de overheid de economie kan aan jagen met bestedingen. Maar de regering kijkt altijd met een schuin oog naar de verkiezingen…
Verder is er nog een punt. En dat is inderdaad energiebesparende investeringen. Die zouden los van de begroting moeten worden gedaan. Het is een instrument om in een (wat verdere) toekomst inkomsten te genereren. Immers, een burger die is aangesloten op geowarmte (ik noem maar wat) is een zekere betaler/klant in de toekomst. De overheid kan zó miljarden in een fonds storten zonder rente van belang te betalen. Met gegarandeerd rendement! Burgers zouden ook kunnen participeren in zo’ n fonds. Dan kan de burger met de ene hand rendement maken op zijn geld en met de andere hand de energie-rekening uit het jaar 2025 er mee betalen. Saldo nul, maar wel een warm huis. En met de overheid als zekerheid. (onderschat die factor niet, wie wil er nu met dubieuze kapitalisten in zee?)
https://www.ftm.nl/artikelen/de-rekening-van-rutte
@11: Ja, iedere geleende euro moet ooit worden terugbetaald. Maar dat is nou net het betoog: waarom moeten we de euro’s die de staat uit wil geven zo nodig lenen? Waarom hebben we EU regels die verbieden dat Nederland ze gewoon creeert indien nodig?
@1:
Is hypotheekrente aftrek dan volgens jou wel ok?
;-)
@13
“Ja, iedere geleende euro moet ooit worden terugbetaald.”
Dit lijkt correct in de huishoudboekjesideologie. Maar wijs bestede overheidsuitgaven, middels productieve investeringen, genereren extra belastinginkomsten (multipliereffect) waardoor de geleende euros weer terugbetaald kunnen worden.
@13
Dat antwoord is heel eenvoudig. Die regels zijn er omdat de eurozone feitelijk één land is. Wat men in Griekenland doet heeft hier gevolgen en andersom. Dat is ook de reden dat ik een warm voorstander ben van de euro. Niet om economische redenen, maar om politieke. De euro dwingt de landen om tot een gezamenlijk ‘standpunt’ te komen. Of de euro wordt een sterke Duitse munt óf de euro wordt een zwakke mediterrane munt.
Nederland kan dus niet zomaar valuta creëren. Dat konden we in het guldentijdperk trouwens ook niet. De gulden was een verschijningsvorm van de DM. De landen van de euro raken economisch zo met elkaar verweven dat oorlog voeren bijna onmogelijk wordt. Lang leve Hotel California;-)
@13: Ik denk ook dat het daarom gaat. Waarom iets lenen als je het zelf kunt maken? Geld maken zou een oplossing zijn voor veel problemen. Alhoewel ik niet overtuigd ben dat het niet andere problemen zou veroorzaken.
Trouwens de ECB maakt toch 80 mld euro extra per maand? Alleen dat komt niet in de economie terecht lijkt mij. Misschien moeten ze die miljarden gewoon op de rekening overmaken van de burgers.
“Het is dus wel begrijpelijk dat we denken dat dit ook voor de overheid geldt. Maar het is onjuist want de overheid geeft haar eigen geld uit. ” Wat een geniale uitvinding, dat geen overheid daar nu ooit aan gedacht heeft! Je schaft een paar extra drukpersen aan en dan hoef je al dat moeilijke gedoe met belasting innen nooit meer te doen. Je geeft iedere burger een paar duizend vers gedrukte bankbiljetten als uitkering en niemand hoeft meer te werken en al je burgers kunnen dan de hele wereld leegkopen!
@11:
Wat @12 en @13 zeggen. Verder
Daarbij aanvullend: de overheid – als uitgever van het geld (vergeet even de euro problematiek, wat ik zeg geldt ook voor de eurozone als geheel) – heeft geen belastinginkomsten nodig. Ze geeft het geld zelf uit immers. De functie van belasting is een andere:
– zorgen dat er voldoende ‘schaarse middelen’ overblijven voor publiek taken
– voorkomen dat de inflatie te hoog oploopt
– zorgen dat het geld als betaalmiddel geaccepteerd wordt.
Alle andere dingen die met ‘inkomsten/uitgaven’ van de overheid te maken hebben (obligaties met name) zijn rituelen die stammen uit de tijd dat de gulden aan goud was gekoppeld.
Verder: pensioen: het nu werkende deel van de bevolking zal altijd de kosten moeten dragen voor het niet werkende deel. ‘Sparen voor je pensioen’ is het zelfde als: je geld in het casino dat we ‘financiele markt’ noemen beleggen, het voor veel geld laten beheren (investeren) – ik meen ergens gezien te hebben dat ongeveer 6 mrd per jaar kost – en dan maar hopen dat er op moment van je pensioen winst is gemaakt. Dit systeem wordt vooral door de verzekeraars en pensioenbedrijven gepushed want die verdienen er goed aan. Het overdrachtstelsel (zoals AOW) is veel goedkoper en bedrijfszeker: je kunt zelfs redelijk precies uitrekenen hoe hoog je pensioen zal worden (want dat is een functie van je inleg + bevolkingsopbouw) – even aangenomen dat er geen diepe recessies zijn zoals nu, maar ook daar valt wat tegen te doen, anders dan onze bestuurders het nu doen voorkomen (zie de laatste alinea van mijn stukje).
Het Stabiliteitspakt is een goed gekozen naam die verheelt dat het een Wurgpakt is.
Anticyclisch begroten en verkiezingen: wat wil je daar mee zeggen? Dat de regering de economie niet op gang mag helpen omdat er verkiezingen aankomen?
Fondsen voor energiebesparing: verspilling van geld tijd en energie. Waarom zou de overheid geld in een fonds doen, dat voor veel geld door hedgefundmanager laten beheren – 6 mrd per jaar of zo – om het na 10 of 20 jaar er weer uit te halen, mogelijk met verlies, als ze zelf haar eigen geld uitgeeft?
@18: Ja grappig he? Maar zo is het wel voor de meeste landen (en voor de Eurozone als geheel). Dat het niet gedaan wordt heeft heel goede redenen: zo kan men de pretentie hooghouden dat men niets voor de economie kan doen, dat werkloosheid een acceptabel probleem is, en dat politici kunnen zeggen: Jullie willen cultuur? Ok, maar dan geen ontwikkelingshulp. (Zie aanhangsel).
Zoals ik ook schrijf wordt het drukken van geld wel gedaan als er oorlog uitbreekt. Nood breekt wet immers! De vraag is alleen: wat is nood?
@17: Lenen of bijdrukken maakt niets uit. In beide gevallen komt het geld van de bank (ECB) en gaat weer terug naar de bank (ECB).
QE (de 80 miljard): die wordt ‘geinvesteerd’ de financiele markten. Daar is ook sprake van inflatie (lage rente op obligaties, hoge prijzen voor aandelen en derivaten, hypotheekmarkt ) – allemaal ‘bezit’, en niet voor consumptie. Daarom heeft de gewone economie er niets aan, en vergroot het de ongelijkheid omdat mensen met bezit bevoordeeld worden.
Om dit soort redenen (Als toevoeging voor @18) moet de mythe van de schaarse middelen ook in stand gehouden worden: Cui bono?!
@17 en @18
Nog een aanvulling op mijn eerdere reactie: jullie suggereren beiden dat we dan maar ‘geld moeten geven aan mensen’ zonder dat ze er iets voor moeten doen.
Dat lijkt me dus niet zo verstandig: dat is wel goed voor de consumptie maar er wordt dan niets van waarde geproduceerd. Er zijn wel degelijk echt schaarse middelen waar we zuinig mee om moeten gaan: het milieu, de energievoorziening, de zorg, onderwijs, informatievoorziening … enz. Wat ik dus zeg is: de overheid moet het geld gebruiken om nuttige diensten mee te organiseren, of om te investeren (infrastructuur). Op die manier is binnen korte tijd de werkloosheid verleden tijd, hoeven mensen niet meer bang te zijn voor buitenlanders die ‘hun banen komen weghalen’ en kan het milieu gered worden (of dijken bouwen, wat dan ook).
De suggestie dat we belasting dan maar moeten afschaffen bestrijd ik ook (zie ander comment hier).
@12: 2012: Simon Wren-Lewis: Budget Madness in the Netherlands https://mainlymacro.blogspot.nl/2012/05/budget-madness-in-netherlands.html
Waar Rutte2 de laatste 4 jaar mee bezig is geweest is het implementeren van een politiek/ideologische agenda en het over onze ruggen fiksen van het huishoudboekje. Economisch inzicht: zilch, nada, niets.
Ik kan me niet voorstellen dat onze regering in macro-economisch opzicht zo dom is, dat ze niet snappen dat je anti-cyclisch moet begroten. Dus is er iets anders aan de hand. Ze doen het bewust.
En waarom? Om meer privatisering en marktwerking erdoor te kunnen drukken?
@24: Het is altijd moeilijk, zo niet onmogelijk, om te weten wat mensen echt denken. Ik kijk alleen maar naar wat ik zie. En wat ik zie zijn stoere verhalen over politici het maken van pijnlijke keuzes niet uit de weg gaan. Ze hebben zelfs de chutzpah om zich voor te doen als de wijze Solomon, zoals Bolkestein die de keuze over laat aan ‘linkse cultuur liefhebbers’ (zegt Rutte): Kunst of eten voor de armen, maar niet beide.
De journalisten knikken en schrijven het ijverig op en geven het door aan het grote publiek, zodat er weer een Rutte III kan komen.
De reden die je geeft is vermoedelijk correct. Er is goed aan te verdienen.
Het beeld van de ‘koek die verdeeld moet worden’ domineert de propaganda. Over de grootte van de koek en de totstandkoming daarvan wordt minder gesproken. Wat mij opvalt bij het plaatje van de staatsbegroting is de inkomstenkant. Naast relatief grote bijdragen van belastingen en volksverzekeringen, opgebracht door werkende mensen zien we een heel bescheiden aandeel van de vennootschapsbelasting en de dividendbelasting. En dan nog moet volgens Wiebes de vennootschapsbelasting omlaag om te kunnen concurreren met het buitenland.
Mijn vermoeden is dat er elders nog een andere, veel grotere koek gemaakt wordt waar de gemiddelde Nederlandse burger nooit van zal kunnen proeven.
@24: Eigenlijk denk ik dat Mark Rutte niet loog toen deze een paar jaar geleden stelde: ik ben er voor alle Nederlanders. Maar dan als kerkvader van een vigerende transcendentie in zoverre dat marktwerking en privatisering heilige middelen zijn en mensen* ervan doordrongen moeten zijn dat alleen deze leer ons verder kan brengen. Wat er daadwerkelijk plaatsvindt (ik doe even moeilijk) is een regressie zoals o.a. terug te vinden in The semantics of governmentality die ik maar even in zijn geheel weergeef
Deze musicalité wordt in Nederland geimplementeerd door participatiewet, het besef dat een uitkering geen recht is, maar een gunst en een gemeenteambtenaar die mijn wajong-neefje vertelt dat het geen zaak is om overdag zijn gitaarspel te verbeteren (hij treedt vaak op in studentenbandjes), maar iets ‘nuttigs’ moet gaan doen om zijn uitkering te behouden. Etc. etc.
(wordt vervolgt … ik zit even naar Emile Roemer te luisteren)
@27:
Ik denk ook niet dat Mark loog, voor hem is politiek marketing. In marketing bestaat er niet zoiets als leugens, alleen verkoopargumenten.
@27: Een van de thema’s van neoliberalisme, waar ook Foucault het over heeft is: wie controleert de staat. Dat is de markt. Daarom is het ook zo belangrijk – en zelfs hier in de discussie zie het in de bijdragen van een aantal mensen – dat de staat ‘zomaar geld kan drukken’ – dat moet onder controle gebracht worden door een soort van scheiding van de machten, een speciale constitutie. Die macht over het geld wordt uit besteed aan de centrale bank. Dat is denk ik bedacht door de ordoliberalen. Daarom is de euro een echt neoliberaal systeem – en ik bedoel dat dus niet als veroordeling, maar als constatering – de landen hebben niets meer te zeggen over hun eigen geld en zij kunnen gedisciplineerd worden door de markt.
@26 Het is zeker waar wat je schrijft, maar dat is niet mijn punt. Het is een goede discussie, maar ik wil deze hier niet voeren omdat dat het afleidt van mijn punt: het neoliberale theater over het maken van keuzes. Je komt dan weer op – voor neoliberalen – veilig terrein: hoe groot is de koek, en hoe maken we die groter.
@28 Marketing: goed punt. Een van de neoliberale googel truuks (bij gebrek aan beter beeld) is de markt. De onuitgesproken veronderstelling is altijd dat er een markt is, en deze markt disciplineert de marktdeelnemers (producenten en consumenten). In de praktijk hebben bedrijven echter steeds grotere invloed, en worden zo groot (door fusies) dat ze de markt kunnen maken. Marketing doet dat ook: je maakt een markt voor je product. Lukt niet altijd, zeker, maar hoe groter je bent, hoe meer macht en controle je daarover hebt (en hoe minder concurrentie).
Dit punt heeft ook belangrijke consequenties voor wat ik hier (mijn antwoord op @27) zeg over disciplinering van de staat door de markt: wie controleert “de controleur van de controleur”.
@29: De Kamer, gehoord de beraadslaging, ben ik van oordeel dat er niet of nauwelijks inhoudelijk gereageerd wordt op het plan van Roemer en deze slechts geconfronteerd wordt met kamerleden met ingebakken a-priori’s vanuit hun neoliberale geloof en met flauwe opmerkingen als ‘wie gaat dat betalen?’ en ‘gratis bier van de SP’ en verzoekt de regering om scheiding te maken tussen hun neoliberale kerk en werkelijke kosten in zoverre dat het de marktwerking zelf is geweest die de zorg duur heeft gemaakt zoals geacht kamerlid Roemer opmerkt, overigens in een bescheiden kritiek vergeleken met de door mij opgesomde informatie gevolgd door een calculatie. Dat zou zeer dienstbaar zijn aan het door mij voorgestelde themadebat of zelfs thema-avonden op tv met representanten van de werkvloer in de zorg, zorgverzekeraars, macro-economen (dure premies en eigen risico maken deel uit van de onderbesteding), financiele experts met factchecks achteraf.
Dit laatste, omdat kamerleden begrijperlijkerwijs in aanloop van de verkiezingen grotendeels preken voor eigen parochie en verdere achterban. Daar moet een zeker professioneel tegenwicht balans in zien aan te brengen.
@Michel. Foucault zag de mens als een hybride transcendentaal dubbelwezen. In dat transcenderen is een algemeen principe of zijn gedifferentieerde principes nodig waar we tegen moeten kunnen leunen. God, vrije markt, eva wegen. Professor Prediker alhier kan zijn expertise in aan hemelbouten gemonteerde discussies desgewenst uitbreiden tot waar hij wil. Terecht schets je hier een toekomstig manna- of geldvaticaan. (inhoudelijk zie ik niets in je artikel wat ik moet kritiseren; dat is weer prima voor zover ik het kan zien)
@30:
Foucault aangaande:
Lekker of topic,
maar ik vind De slinger van Foucault veel interessanter.
;-)
@31: De Slinger heb ik niet gezien. Biopolitiek vond ik heel interessant, ben begonnen in de Engelse vertaling maar heb toch maar de Nederlandse gekocht. Die is prima te lezen vind ik.
Waar ik me vooral ieder jaar opnieuw over verwonder, zijn de zorgkosten: 77 Miljard! Maar we hadden toch allemaal een private zorgverzekering opgedrongen gekregen, een paar jaar geleden? Reken even mee: stel dat iedere volwassen Nederlander (12 miljoen oid) iedere maand 120 Euro zorgpremie betaalt, dan leveren we dus iedere maand met z’n allen, voor de Achmea’s van deze wereld, 1,4 miljard op. Dus 17 miljard per jaar. Laten we er even van uit gaan dat de verzekeringsbusiness een gezonde, cut-throat business is, en dat van 17 miljard, er 15 bij de echte zorgverleners belanden.
Maar dat is dus bij lange na niet genoeg! Er moet dus kennelijk nog 77 miljard per jaar bij. Oftewel, ergens rond de 90 miljard is wat het allemaal *echt* kost, en wij leggen er, per maand, een schamele 12 procent bij. Wij krijgen een soort gedwongen winkelnering, maar de echte smak komt uit onze inkomsten, de BTW en bedrijfswinsten (nou ja, niet die van Apple cs dus).
Dan vraag ik u: waarom doen we dit? Waarom spelen we met z’n allen een spelletje window-dressing? Wij geven, onder dwang, een fooi aan het systeem, die ons de illusie van zelf-beschikking geeft, terwijl de echte smak geld gewoon op een andere manier uit uw kontzak wordt getrokken? Wat is dit voor een poppenkast?
Sowieso, welke bedrijfstak in Nederland kost fokking *90 miljard*?!
Heel goed artikel Michel!
Ben een dag te laat met lezen maar is al goede discussie ontstaan zie ik.
Wat denk ik de essentie is, is wat je uitlegt over schaarste. Wat is nu precies die schaarste? Is er te weinig graan om brood te bakken? Te weinig olie om benzine te maken voor onze auto’s? En hoe zit het met schaarste van “geld”? Voor individuele stervelingen die iedere maand een loontje bij elkaar moeten sprokkelen kan geld een schaars iets zijn. Maar voor het systeem als geheel, wat betekent die schaarste dan? Geld is immers tegenwoordig maar een getal op een computer bij een bank. Echt schaars hoeft het dus niet te zijn. Het is een keuze om die schaarste op bepaalde manieren in te bouwen. Deels terecht, deels onterecht. Maar het bewustzijn over die schaarste is in elk geval belangrijk.
@34: Ja, ik denk dat je het goed interpreteert, alleen het ‘deels terecht, deels onterecht’ begrijp ik niet helemaal.
Ik heb nu de Algemene Beschouwingen aanstaan. Hoor net hoe Roemer wordt neergeschoten omdat zijn berekeningen niet kloppen – het gaat alleen maar het huishoudboekje. Boekhouders zijn het, geen staatsmannen en vrouwen.
@33: Wat wil je eigenlijk zeggen? Dat marktwerking in de zorg niet werkt? Welkom in de club.
@35: wat ik daarmee bedoel is dat het in bepaald opzicht wel goed is om beperkingen in te bouwen. Om het niet te makkelijk te maken ‘gratis geld’ uit te geven als overheid. Er moet in bepaald opzicht wel een mechanisme ingebouwd zijn om de beslissing extra geld uit te geven weloverwogen te maken.
Voor alle duidelijkheid: de huidige, overmatige restrictieve situatie is ook niet goed. Zeker niet omdat die bestaat op basis van misverstanden. Zelfs Amerikaanse congresleden denken soms letterlijk dat de VS bankroet is omdat er een hoge staatsschuld is. Terwijl de FED alles zou kunnen ‘printen’ of opkopen en de VS reservemunt van de wereld is, etc.
Maar volgens mij hebben we het hier vaker over gehad en staan we er hetzelfde in.
@37: Duidelijk. Ik pleit niet voor ‘gratis geld’ en ik die heb die term bewust niet gebruikt. Waar het om gaat is dat we ons nu fixeren op het begrotingstekort van de overheid. Dat is een getal dat het resultaat is van aantal economische parameters waar de staat helemaal geen (directe) controle over heeft. Het is dan ook onzinnig om daarop te sturen – zoals nu gebeurt.
Jouw waarschijnlijk wel bekend, maar ter verduidelijking voor de rest: Bas Jacobs (en vele anderen) heeft onlangs laten zien wat de gevolg zijn: De rekening van Rutte. Door de bezuinigingen loopt de staat nog meer inkomsten mis en moet zij nog meer bezuinigen. Men heeft de crisis erger gemaakt (*). De bezuinigingen werpen een lange schaduw op de toekomst van Nederland en, zo kan ik daar met een
sardonischegrimmige grijns aan toevoegen, op onze kinderen die hier het meest van te lijden hebben.Wie pleit voor gratis geld, ook bekend als helikoptergeld, laat juist zien niet goed hebben begrepen wat werkelijk de schaarse middelen zijn. Het zet weliswaar aan tot consumptie, en vergroot de vraag – waar nu tekort aan is – maar er wordt ook niets van waarde geproduceerd. Schaarse middelen worden slechts verbruikt. Je kan beter de vraag vergroten door te investeren want dat creëert waarde en dus ‘schaarse middelen’. Ik denk aan zaken – die ik in mijn stuk ook al noem: bibliotheken, de Publieke Omroep, ontwikkelingshulp èn cultuur, (gezondheids-) zorg, infrastructuur, onderwijs. Al die zaken waarvan politici zeggen dat we daar pijnlijke keuzes moeten maken.
(*): Rutte en Dijsselbloem claimen dan huichelachtig dat zij de economie weer gezond hebben gemaakt. Dat is wat ik bedoel met ‘ideologie en verkiezingspraat’.
@38: “Rutte en Dijsselbloem claimen dan huichelachtig dat zij de economie weer gezond heeft gemaakt. Dat is wat ik bedoel met ‘ideologie en verkiezingspraat’.”
Wat ik hier nog het ergste aan vind is dat de andere partijen dit niet bestrijden. Ze bestrijden alleen de keuzes die gemaakt zijn.
Dus ze gaan mee in het frame. Zelfs Roemer van de SP.
@39: Net een (vluchtig) stukje hierover geplaatst bij Joop.nl (nog niet gepubliceerd) ‘Democratie doe je zelf,’ schreef ik een keer a la Hannah Arendt (ik meen in Trouw). Francisco van Jole bevestigt gelijk al dat hij de politiek een beetje van een afstand volgt. Vervolgens blijft hij voornamelijk hangen in ‘vorm.’ Namelijk in de vorm waarop Roemer overkomt. Daar waar ‘vent’ ontbreekt in de politiek (mediacircus, populisme etc. etc.) stelde Willem Schinkel in zijn “De nieuwe democratie” een agenderende Raad van State voor om in dit manco te voorzien: het politieke bedrijf dwingen tot meer inhoudelijkheid; zodat we het meer hebben over de dingen waar het werkelijk om gaat. Emile Roemer heeft dat advies niet nodig (althans dit keer niet, vind ik) en laat ik het maar voor Van Jole en reageerders hieronder decoderen: als Roemer constateert dat de marktwerking in de zorg op zichzelf een financieel beroerde uitwerking heeft; je hoeft alleen maar te denken aan die 13 miljard aan financiele buffers voor zorgverzekeraars die we hebben moeten opboeren die niet nodig is bij een zorgfonds; en je weet dat het volslagen flauwekul is om aan Roemer te vragen om zijn plan bij het CPB door te laten rekenen. Dat is simpelweg vragen om zich neer te leggen bij de ingebakken neoliberale a-priori’s in de begroting. Dus had Roemer aan Samson moeten vragen: ga jij zelf maar eens uitrekenen wat marktwerking in de zorg heeft gekost en wat het ons nog allemaal gaat kosten. Maar goed, bij boiled frogs en dode vissen zal dan de reactie zijn geweest dat Roemer zich volslagen buitenspel zet. Misschien hebben we een psycholoog nodig als W.R.Bion bij ‘vent’ en ‘groepsgedrag’: I know of no experience that demonstrates more clearly that the group experience … the dread with which a questioning attitude is regarded.
@39: Je hebt het helemaal begrepen. Dat is het frame waarover men wil dat de discussie gaat. ‘Verdeel en heers’ is misschien een goede naam voor dat frame.
De blog van Cor Mol lees ik graag, maar moet bekennen, dat deze wat te hoog gegrepen voor me is. Omdat dit artikel o.a. gaat over overheidsschulden en schaarse middelen, wil ik zijn blog hier voorleggen; ik geloof, dat er nog niet naar verwezen is. Of zijn redenatie deugd, weet ik niet, maar ik ga ervan uit, dat het betrouwbaar is.
https://cormol.wordpress.com/
@42: In mijn verhaal probeer ik te laten zien dat we te veel focussen op geld, ik wil juist dat we niet kijken als boekhouder, maar dat we beter kijken naar wat er precies gebeurt, op het raakvlak van politiek, economie en maatschappij. Wat is jou mening daarover?
Maar toch dank voor de link. Het is interessant materiaal, vrij veel zelfs als je ook alle links die het bevat wilt lezen. Of het wel of niet klopt kan ik niet beoordelen (in ieder geval niet zonder het grondig te bestuderen).
@Michel: “In mijn verhaal probeer ik te laten zien dat we te veel focussen op geld,”
Jouw topics gaan altijd over banken en kapitaal (=geld). Zelfs bij een topic** over populisme komen dezelfde stokpaardjes weer voorbij.
(handelsoverschot, Duitsland, niet bezuinigen)
** https://sargasso.nl/265024-2/
Je wilt het niet hebben over gratis geld, maar dat luchtje zit er wel aan. Het voelt in ieder geval voor velen niet aan als solide.
Misschien ben ik te calvinistisch van aard, maar dat soort types heb je hier in Nederland heel veel! Jouw verhaal is weinig vertrouwenwekkend.
@44: Ook in dat stuk over De Gruyter gaat het mij er om te laten zien dat zij (en veel andere ‘globalisten’) zich juist laten misleiden door overschotten. Ze denken dat we als land geld moeten verdienen.
En tsja, dat ik vaak over iets schrijf – jij zegt ‘stokpaardje’ – wil nog niet zeggen dat ik zo denk. Ik probeer die manier van de denken juist te ontmaskeren.
Een luchtje? Wat is er niet solide? Argumenten, en concrete voorbeelden graag. Verdachtmakingen accepteer ik niet.
Dat je mij niet vertrouwd is geen probleem, dat is je goed recht, maar als je dat verkondigt moet je dat onderbouwen.
@10: de rente is Laag omdat de ECB ze omlaag drukt. Laat nu de wereldwijde rente laag zijn. De ECB drukt al twintig jaar de rente in Japan en de US rente wordt ook al door die verdomde Euopeanen onder druk gezet. Eigenlijk hebben we al een wereldregering Jammer dat dit nog niet in de economieboekjes is opgenomen en alleen op Sargasso te lezen valt.
@Michel: Geld moeten verdienen. Inderdaad. Ze zien een land als een soort huishouding, waar ook brood op de plank moet komen. Ik deel die visie. Jouw visie klinkt mij teveel als “gratis geld” en wordt niet vertrouwd.
Mijn visie is in ons land dominant, vooral ook onder de meeste top-ambtenaren en politici. Jij bent de uitdager. Het is jouw taak om de sceptici te overtuigen en niet andersom.
Mijns inziens bestaat er geen overheid lange tijd kan zonder saneren en bezuinigingen.
@46: Ik denk niet dat de ECB in haar eentje verantwoordelijk is voor de lage rente daar (al draagt ze wel bij). De centrale banken in die landen houden ook de rente laag. (En ik kan me herinneren dat de ECB zelfs midden in de crisis de rente even verhoogde. Onder de vorige baas was dat: Jean-Claude Trichet. Niemand snapte er wat van.)
De reden dat overal de rente zo laag is, is dat men denkt dat de economie gestimuleerd moet worden. Het idee is dat rente ‘de prijs van geld is’. Als je die prijs verlaagt, zo is de gedachte, dan wordt het goedkoper om geld te lenen, en dan gaan ondernemers met dit geld weer investeren. Het is dus puur vraag – aanbod denken: maak een product goedkoper (geld) dan wordt vraag groter (lenen).
Zo werkt het echter niet in de praktijk, ondernemers willen alleen investeren als ze verwachten dat ze er aan kunnen verdienen. Maar omdat de economie al jarenlang stagneert doen ze dat niet. Deels is dat omdat er geen vertrouwen is, maar voor een groot deel is de oorzaak dat er te weinig vraag is. Daar kunnen de centrale banken niets aan doen omdat dat de taak is van de regeringen. Die zouden moeten investeren – regeringen kunnen niet failliet gaan en bovendien hoeven ze geen geld te verdienen (zoals ik ook in dit stuk betoog). Maar die doen dat niet want ze laten zich wijs maken door ‘de wijzen in Duitsland en Nederland’ (Schäuble, Merkel, Rutte en Dijsselbloem, enz) dat ze juist schuld moeten afbetalen. Die lenen niet maar sparen juist (afbetalen).
Daarom loopt alles vast. Ondernemers doen niets, en regeringen ook niet. Alleen centrale banken doen wat ze kunnen en dat werkt niet.
Het is dus gewoon domheid. Was het maar een economisch probleem, want, zoals bekend, tegen domheid is geen kruid gewassen.
@47: “er moet brood op de plank komen” schrijf je. Dat is echter een uitdrukking die er toch weer van uit gaat dat we als land (want daarover heb ik het, niet over individuen of bedrijven) geld moet verdienen. (Dat onderscheid staat/privé moet je echt steeds expliciet maken om verwarring te voorkomen) Ik begrijp nog steeds niet waarom je denkt dat ik voor gratis geld ben. Ik gebruik de term nergens en ben er niet voor. Ik schrijf bovendien dat de begroting gewoon moet kloppen. Als de overheid geld maakt (leent van de centrale bank) dan komt dat gewoon in de boeken. Als de economie weer op volle toeren draait wordt geld gewoon weer terug betaald uit belastinginkomsten (die ik ook niet wil afschaffen, zoals je soms ook wel eens hoort bij ‘gratis geld’ liefhebbers).
Volgens mij is mijn systeem een calvinistisch land waardig.
Ik begrijp je laatste opmerking over bezuinigen niet. Dat moet je beargumenteren.
@Michel: “.. wijs maken door ‘de wijzen’ dat ze juist schuld moeten afbetalen”
Ik denk dat de schuldeisers hier ook een stem in hebben. Die willen ten alle tijden hun geld terug.
En vergis je niet: die schuldeisers zijn vaak erg machtig en die laten niet met zich sollen. Vraag maar aan de Grieken.
“… regeringen kunnen niet failliet gaan …”
Maar ze kunnen hun land wel in de afgrond storten.
@Michel: “Ik begrijp je laatste opmerking over bezuinigen niet. Dat moet je beargumenteren.”
Als je de schulden niet hoeft af te betalen, waarom zou je als overheid dan nog saneren en bezuinigen?
Natuurlijk kun je alle investeringen (investeringen klinkt beter dan uitgaven) netjes in de boeken opschrijven, maar daarmee redt je het niet.
Ik denk dat saneren en bezuinigen onderdeel is van elke overheid.. daar ontkomt geen enkele vroeg of laat aan. Zelfs Saoedi-Arabië doet het tegenwoordig.
@51: als je geld verdient met geld lenen (zoals de staat doet op KT leningen), waarom zou je dan niet lenen?
@51 en @52: jullie denken nog te veel in het ‘geld-frame’ over de staat. [/lichte ironie]
De staat hoeft geen geld te verdienen. Afbetalen is ook geen probleem.
Daarmee zeg ik niet dat de staat maar kan doen wat ze wil. Wanbeleid leidt tot grote problemen. De jaren zeventig in Europa en de VS (stagflatie), de Grote Financiële crisis van 2008 en de eurocrisis zijn maar een paar voorbeelden van de gevolgen van wanbeleid.
@51 Wat het afbetalen betreft: zoals ik hierboven ook schrijf is afbetalen van de schulden wel degelijk iets dat de staat moet doen, maar dan op het juist moment: als de economie oververhit raakt. Dat komt tegenwoordig bijna nooit meer voor omdat men niet streeft naar volledige werkgelegenheid. Dat streven is in de jaren tachtig opgegeven in ruil voor prijsstabiliteit (lage inflatie).
Mijn punt, nogmaals, het gaat niet om het onder controle krijgen van ‘uitgaven’ (geld frame) maar om het mobiliseren van ‘schaarse bronnen’ zonder deze te verspillen (denk aan milieu!) of te verkwanselen. Dat laatste gebeurt ook als mensen langdurig werkloos zijn, of als jongeren van school komen en geen werk kunnen vinden in het vak waarvoor ze opgeleid zijn, omdat er te weinig werk is. Dat is verspilling van talent (een schaars middel in mijn optiek) – en dan heb ik het nog niet eens over de ellende die dit veroorzaakt.
@46: de rentes zijn niet laag vanwege de centrale banken. De rentes zijn laag omdat er weinig vraag naar geld is en héél veel aanbod. Dat komt omdat de schulden nivo’s, met name privaat, nog nooit zo hoog geweest zijn als nu. In een modern geldsysteem is alle schuld de andere kant van geld. Geld ontstaat als schuld. Hoge schulden, dus ook hoge vermogens. Die schulden en vermogens zijn ook nog eens erg scheef verdeeld. De grote meute heeft vooral schulden, een kleine groep heeft de vermogens. Met die vermogens wil die groep rendement halen (=aanbod van geld in de financiële markten). Maar tegelijkertijd zijn alle economien in de wereld gestagneerd door de te hoge schulden nivo’s. Bedrijven willen dan ook niet meer of slechts weinig investeren. Oftewel lage vraag naar geld.
Zie daar de combinatie veel aanbod van en weinig vraag naar geld. Dus lage prijs (rente).
@53: dit is belangrijk punt: geld is een middel om welvaart te creëren. Als geld verdienen (of schulden aflossen) en de boekhouding het enige doel wordt (als abstractie land/EU) zijn we het spoor bijster. Het voorbeeld dat Michel in het artikel aanhaalt over de situatie van oorlog is wel een mooie. Dan is geld opeens niet schaars meer en mag een overheid alles doen om de bevolking volledig aan het werk te houden. Maar als in Griekenland 30% van de economie verloren is gegaan en de helft van de jongeren werkloos is, dan besluit men dat er geen enkele flexibiliteit mogelijk is. Of in Nederland en Europa, als klimaatverandering op korte termijn enorme investeringen vergt om onze energievoorziening te vergroenen, terwijl tegelijkertijd de economie nog (ver) onder capaciteit draait, is er ook geen geld meer, zogenaamd.
Om alle kritiek voor te zijn: ik snap ook wel dat “gratis geld voor iedereen” niet werkt. Maar het punt van Michel is nu juist dat we aan de andere kant van het uiterste zitten in het denkframe: geld zien als iets schaars en vergeten dat het om andere schaarse en belangrijke zaken gaat. Iets los komen van dat frame zou al enorm veel schelen.
@54: Ja inderdaad, goed gezegd.
Ik denk zelf wel dat rente door centrale banken bepaald worden, in ieder geval de rente voor korte leningen (discount window heet dat geloof ik in de US, en er zijn vast wel meer mooie technische namen daarvoor).
Wat betreft ‘gratis geld’: wat ik steeds probeer te benadrukken is dat je steeds de context voor de boekhouding moet specificeren: publiek of privaat. Ik heb – hoop ik – duidelijk gemaakt wat de reden is daarvoor: de staat is de uitgever van geld (technische term: heeft de soevereiniteit van de munt). Als je dat weggeeft, zoals wel eens gebeurt (bijvoorbeeld Zimbabwe na de hyperinflatie) dan geef je meer weg dan het recht om geld te drukken: je verliest dan de controle over je economie. Nederland heeft ook zoiets gedaan. Dat om nog eens te benadrukken wat de ernst van de situatie is en wat voor grote fout de politiek heeft gemaakt in de jaren negentig.
@55: ja centrale banken kunnen wel invloed uitoefenen op bepaalde rentes. Maar wat ik vaak hoor/lees is dat mensen zeggen “de artificieel lage rentes door de CB veroorzaakt”. Maar dat klopt dus volgens mij niet. Wil de CB de rente verhogen dan moet ze dat actief gaan doen. Zonder actief beleid zou de rente ook nul zijn. In de VS betaalt de FED IOER interest on access reserves, als ze dat niet zou doen zou die naar nul zakken.
Eens met andere punt. Weggeven eigen munt was gigantische fout.
@53: “Dat komt tegenwoordig bijna nooit meer voor omdat men niet streeft naar volledige werkgelegenheid. Dat streven is in de jaren tachtig opgegeven in ruil voor prijsstabiliteit (lage inflatie).”
Hier spel je een nogal fundamentele ideologische keuze (voor het vergroten van inkomensverschillen) uit!
@56: Ik hecht ook geen waarde aan die verhalen over de kunstmatigheid van de rentestand, want dat veronderstelt dat er een ‘natuurlijke’ rente is die door ‘marktwerking’ wordt veroorzaakt. Ik hoef denk ik niet uit te leggen hoe ‘kunstmatig’ markten zijn, en dat geld dus ook voor de rente.
Heel toevallig kwam ik dit stukje tegen in mijn feed (nadat ik bovenstaand had geschreven), misschien wel leuk om te lezen wat voor overwegen komen kijken bij het bepalen van de rente. Zoals je zelf ook al aangeeft is het niet arbitrair hoe hoog de rente is: The Federal Reserve Must Rethink How it Tightens Monetary Policy
@57: heel goed gezien! Dat is een politiek, a.k.a. ideologische keuze.
Voor de liefhebber is nog een recente vondst van me over ‘natuurlijk rente’. Het blijkt al een oud debat te zijn. Friedman, Fisher, Keynes, Hicks…
On the return of the natural rate of interest
… zoals ik hierboven ook schrijf is afbetalen van de schulden wel degelijk iets dat de staat moet doen, maar dan op het juist moment:
En wanneer het een goed moment is blijft altijd een discussie. Na de 2008-crises heeft Nederland de tekorten flink laten oplopen. Opzichzelf logisch dat dat ook weer een keer terug moet.
@61: Als het altijd een punt van discussie zal zijn, waarom maak je er dan een probleem van? Hoe wil je het anders regelen?
Overigens geldt dat voor alle politieke beslissingen in een democratie: daarover wordt gediscussieerd, en dat hoort ook zo.
En tenslotte: ‘het moet een keer gebeuren’. Mijn wedervraag is dan: waarom moet dat gebeuren? Misschien kan het antwoord op die vraag licht werpen op de criteria die gehanteerd moeten worden. Ik stel voor dat we het daarover hebben. Dat is wel een nuttige discussie namelijk.
@Michel: “En tenslotte: ‘het moet een keer gebeuren’. Mijn wedervraag is dan: waarom moet dat gebeuren?”
Die vraag kun je jezelf ook stellen in @53 schrijf je nog: “… afbetalen van de schulden wel degelijk iets dat de staat moet doen, maar dan op het juist moment ..”
@61: die staatsschulden worden ook continu afbetaald. Immers al die (tien, honderd-)duizenden obligaties hebben allerlei looptijden van enkele maanden tot tientallen jaren. Als de obligatie afloopt krijgt degene die hem kocht zijn geld terug. Tegelijkertijd worden nieuwe obligaties uitgegeven. Schulden worden dus continu doorgerold.
Tegelijkertijd groeit de economie. Meestal althans ;) En is er een beetje inflatie. Daardoor worden de absolute schulden die x jaar geleden aangegaan zijn steeds kleiner. Een staatsschuld van 100 miljard in 1980 bij een BBP van 200 miljard is een schuld van 50%/BBP. Deze is 30 jaar later in 2010 met 1,5% groei en 1,5% inflatie nog maar 25%/BBP. Dus zolang de groei van de economie, inflatie plus allerlei andere veranderingen in bijv belastinginkomsten op termijn in evenwicht zijn, is er niks aan de hand. En dan heb je het over een situatie van een land zonder eigen munt en centrale bank die nog eea kan controleren. In zo’n geval is er nog veel meer ruimte (zie Japan).
Het kost even wat moeite om het te doorgronden (alhoewel het niet heel ingewikkeld is) maar als je blijft hangen in een statisch individueel huishoud beeld waarbij je in jaar één 100 euro leent bovenop je inkomen van 1000 en die in jaar twee moet terugbetalen, waardoor je dan maar 900 over houdt, dan begrijp je het niet.
@63: Wat Matthijs2 zegt.
En verder: spreek ik me zelf @53 dan tegen? Politiek gaat nu juist over dat soort vragen, zaken die niet eenduidig vast te stellen zijn, waarover altijd verschil van mening is.
Bovendien: ik heb jou gevraagd om aan te geven wat dan volgens jou het beste moment is. Ik heb niet ontkend dat dat moment er nooit zal aanbreken. Als je mijn stuk goed leest kun je ook zien wanneer ik denk dat dat moment aanbreekt.
@63
Het afbetalen is het cruciale punt. Ik wil van jou ook wel geld lenen als ik pas in 2100 hoef terug te betalen. Dan teken ik klakkeloos voor al je voorwaarden en rentepercentages.
En als jij denkt: in 2100 dan is die Lutine hartstikke dood, dan pas ik een truc toe. Dan zeg ik dat ik volgend jaar al begin af te lossen. Mits ik natuurlijk herkapitalisatie kan krijgen;-)
Ja, ik heb het hier over Grieks begroten. We kunnen de materie zo ingewikkeld mogelijk maken en overal afleidingsmanoeuvres toepassen. Iedere euro die je in 2016 uit geeft en welke niet direct gedekt wordt, die moet in de toekomst gedekt worden. Schermen met een rentepercentage van nagenoeg nul is zinloos. Dat zou alleen een argument zijn met gierende inflatie.
En lage rentepercentages zijn ook alleen mogelijk als men er op vertrouwen kan dat je ook daadwerkelijk terug betaald. Dus niet in 2100. Anders eist men een hogere rente om het risico op niet-betalen af te dekken. En dan kom je wederom in de Griekse val terecht. Wat je als overheid dus moet nastreven is betrouwbaarheid. (dat moet eigenlijk sowieso, ook op andere gebieden)