Zaterdag 28 mei is in Nederland op 24 plaatsen geprotesteerd tegen het Transatlantic Trade Initiative Partnership (TTIP), het handelsverdrag waarover de Europese Commissie nu met de Verenigde Staten onderhandelt [1]. Ik heb zelf meegeholpen om een ‘anti TTIP-festival’ in Wageningen te organiseren.
Wageningen is klein maar de Wageningers denken groot: er wonen veel buitenlandse studenten en onderzoekers. Het is internationaal georiënteerd door de vestiging van één, relatief grote werkgever, de Universiteit van Wageningen. Mogelijk was dat er de oorzaak van dat een eerdere poging om Wageningen tot een TTIP-Vrije gemeente te verklaren, is mislukt. Wij hebben in Wageningen daarom benadrukt dat de acties niet bedoeld zijn ‘om de grenzen te sluiten’ en hebben duidelijk gemaakt we niet tegen (internationale) handel zijn. Iedereen die met ons handel wil drijven is welkom, maar – en daar gaat het om – we willen als Nederlanders wel zelf kunnen uitmaken onder welke voorwaarden wij handel met hen drijven. Want daar zit nu juist de kern van het probleem met TTIP: met dit soort verdragen geven we de zeggenschap over wetgeving uit handen aan internationale investeerders.
Dat de verdragen een verslechtering en geen verbetering zijn, is overduidelijk en ik ga ze hier niet allemaal herhalen. Op de actiedag hebben wij folders uitgedeeld waarin de nadelen van TTIP één voor één worden besproken – veel beter dan ik het kan doen. Zie bijvoorbeeld deze publicatie van SOMO: Feiten en fabels, 10 claims over TTIP. Ook de documentaire The Trouble With TTIP, die ‘s avonds werd vertoond, geeft een goed overzicht van de problemen met TTIP. (Hier te bekijken, Engelstalig, circa 1 uur). Ik wil in dit artikel ingaan op de economische kant van TTIP waar, zo bleek die dag, veel mensen erg onzeker over zijn: de vraag of TTIP economisch gezien misschien toch niet nuttig is. Wat hebben aan TTIP, en wat zijn de gevolgen als het niet door gaat?
De politieke en economische argumenten voor TTIP
Het politieke argument voor TTIP is dat Europa en de VS steeds meer terrein verliezen aan de steeds sterker wordende concurrentie van opkomende landen, zoals China, India en Brazilië. Europa zal hierdoor in de toekomst niet meer in staat zijn haar hoge standaard voor arbeidsvoorwaarden, milieu en voedselveiligheid te handhaven en op te leggen aan de rest van de wereld [2]. Dankzij TTIP kunnen wij ons samen met de VS nog wel verweren.
Het uitgangspunt van TTIP is heel logisch: als Europa en de VS elkaars standaarden accepteren hoeft een product nog maar één keer getest te worden om toegang te krijgen tot de grootste markt ter wereld. Een markt die reikt ‘van Helsinki tot Hawaii’ zoals Van Balen het uitdrukt. Hierdoor krijgen we meer keuze en zullen de prijzen dalen.
Tegenstanders van TTIP spelen alleen maar in op emotie is de titel van een artikel in Elsevier. De voordelen van vrijhandel zijn voor de voorstanders van TTIP zo evident dat verzet ertegen volgens hen irrationeel is.
Bedrijven krijgen de beschikking over een grotere afzetmarkt en zien hun kosten dalen. Consumenten hebben meer keuze en hoeven daardoor minder te betalen.
Die weerstand komt volgens hen voort uit misplaatst nationalisme en bekrompenheid. De tegenstanders sluiten de ogen voor een snel veranderende wereld en ‘lopen achter de feiten aan’.
De voordelen van handel
Wat zijn die rationele argumenten voor (nog meer) vrijhandel en hoe belangrijk is het voor onze economie?
Sinds de Grote Depressie weten we dat handelsbarrières niet goed zijn voor de economie. Daarom heeft men sinds de Tweede Wereldoorlog veel gedaan om deze weg te nemen. Dat heeft ons veel welvaart gebracht en niemand, ook niet de tegenstanders van TTIP, bestrijdt dit.
Handel heeft dus voordelen, maar wat zijn die voordelen? Michiel Dijkstra noemt ze: door handel krijgen we een ruimere keuze uit meer producten die goedkoper zijn omdat ze efficiënter geproduceerd worden. Dit economische principe is overigens al begin negentiende eeuw door David Ricardo geformuleerd. Wat deze tweehonderd jaar oude theorie ook leert is dat meer banen niet tot die voordelen behoort. Handel maakt specialisatie mogelijk waardoor men efficiënter kan produceren.
Het effect is dus hetzelfde als dat van automatisering en industrialisering: het zal eerder banen kosten dan creëren. Dit is een verschijnsel dat we in Nederland maar al te goed kennen. Op zijn best zullen de banen die verdwijnen in onrendabele bedrijfstakken vervangen worden door banen in andere bedrijfstakken die wel concurrerend zijn. De extra stimulatie van de economie die vaak wordt genoemd door voorstanders, is dan ook nergens op gebaseerd.
Ook de waarschuwingen dat we de boot zullen missen zijn onzinnig. Zonder TTIP kunnen we ook handel drijven met de VS en China. Er zijn vrijwel geen importheffingen die dat verhinderen. De TTIP-onderhandelingen gaan over (ingrijpende) aanpassingen van wetgeving. Niemand streeft naar autarkie [3] en bovendien is Europa geen klein landje dat zich niet zou kunnen verweren zonder de VS, maar een continent met 500 miljoen inwoners. Het angstbeeld dat de tegenstanders schetsen wanneer TTIP niet doorgaat, ‘Pas op! China komt’, is dus niet meer dan dat: bangmakerij.
Het winkeltjesmodel
Voorstanders doen het voorkomen dat de voordelen ‘vanzelfsprekend’ zijn. Zij komen hiermee weg omdat het voor veel mensen niet duidelijk is waarom het eigenlijk gaat bij handel. Het idee dat veel Nederlanders [4] hebben, is dat wij ‘ons geld verdienen door spullen te verkopen aan het buitenland’. Het is het bekende beeld van de ‘BV Nederland’ [5]. Nederland als winkel dus. Ik noem dit denken over economie dan ook het ‘winkeltjesmodel’. Een handelsoverschot is een teken dat de winkel goed loopt.
En de winkel loopt goed!
De manier waarop wordt gedacht – of eigenlijk waarop niet wordt nagedacht – over het handelsoverschot, wordt goed geïllustreerd in deze berichtgeving van het CBS. Onder de titel Handelsoverschot duidt vaak op concurrentiekracht wordt gemeld dat het overschot op onze handelsbalans, dat al jarenlang heel hoog is, ook dat jaar (2015) weer even groot zal zijn. Men vermeldt dat wij de nummer zeven zijn van de wereld qua export. Dat is extra opmerkelijk omdat het is gebaseerd op absolute exportcijfers. Ons kleine landje van 17 miljoen mensen staat op nummer 7! Boven Nederland staan enkel nog grote olie-exporteurs en reuzen als China en Duitsland [6]. Goed gedaan jochie!
Deze absurde situatie vraagt op zijn minst om enige uitleg. Die wordt gegeven onder het kopje Handelsoverschot duidt vaak op concurrentiekracht. Wij zouden meer kwaliteit leveren dan andere landen voor een lagere prijs. We zijn niet alleen goed in voetballen, autoracen en talen, maar we maken ook heel erg goede spullen voor heel weinig geld. De verklaring zou dus zijn dat Nederland over bijzonder veel concurrentiekracht beschikt.
Dat het handelsoverschot (samen met dat van Duitsland) de hoofdoorzaak is van de economische crisis in Europa (zoals ik hier heb uitgelegd) vertelt men er niet bij. Het CBS-artikel vermeldt kort – zonder verdere uitleg – dat het overschot ook gezien kan worden als een gevolg van de lage import. Je kunt met andere woorden ook stellen dat het een gevolg van zuinigheid is. Dat dat laatste eerder het geval is blijkt ook als je kijkt naar het investeringsniveau. Als er al geïnvesteerd wordt dan is het vooral in het buitenland. In Duitsland kampt men met het zelfde probleem.
Prijsbokser Nederland
Dat de winkel zo goed loopt zou je niet zeggen als je het Nederlandse (economische) nieuws volgt: de overheid kampt met tekorten, we moeten harder en langer werken en de verzorgingsstaat is ‘niet meer van deze tijd’ en drukt te zwaar op de economie. De afgelopen jaren heeft de Nederlandse overheid dan ook als een gek bezuinigd. Wie er op let ziet de gevolgen regelmatig in het nieuws. Door de bezuinigingen is er een groot tekort is aan allerlei voorzieningen wat tot mensonterende toestanden kan leiden. Het kan zelfs mensenlevens kosten.
Blijkbaar is dat nodig om van Nederland het best lopende winkeltje van de wereld te maken. Handel heeft prioriteit boven het personeel. We zijn een ‘prijsbokser’ geworden en de winkel begint er steeds sleetser uit te zien, een beetje zoals de Aldi en de Lidl die een vergelijkbaar personeelsbeleid voeren.
Permanente uitverkoop
Het gaat goed met de winkel maar het gaat slecht met het personeel. Zoals we al zagen is het handelsoverschot het gevolg van de relatief lage import omdat we minder consumeren dan produceren. Het geld dat wij als land verdienen wordt niet uitgegeven maar gaat als winst terug naar de investeerders – de winkelbazen – terwijl het personeel er bekaaid af komt. Als gevolg van de relatief lage lonen (gegeven de hoge productiviteit) is er daarom onderbesteding: we maken meer spullen en diensten dan we zelf kunnen gebruiken en moeten deze daarom exporteren.
Wat er in werkelijkheid gebeurt, is dus het volgende: In Nederland wordt per saldo meer geproduceerd dan we kunnen gebruiken. We werken heel hard (‘we zijn concurrerend’) voor weinig geld (‘loonmatiging’). De spullen die we te veel produceren moeten verkocht worden (‘export’) want anders moet personeel ontslagen worden (‘werkloosheid’). Het tekort aan vraag schuiven we door naar het buitenland. Dat veroorzaakt daar werkloosheid.
Wat Nederland in werkelijkheid dus verkoopt is werkloosheid [7]. Nederland export haar werkloosheid om het tekort aan binnenlandse vraag te compenseren.
Schulden
En er is nog een ander probleem: de klant maakt schulden, want hoe moet de klant (‘het buitenland’) de rekening betalen? Bij echte winkels is dat natuurlijk geen probleem, maar als het gaat om landen dan is er maar een manier waarop ‘de klant’ de handel die hij van ons koopt kan betalen: door aan ons iets te verkopen. Op termijn moeten import en export daarom altijd met elkaar in evenwicht zijn.
De handelsbalans van Duitsland en Nederland is jarenlang positief
Hier ligt het grootste probleem: want dat doet Nederland niet. Dat blijkt uit de handelsbalans die al decennia positief is. Het buitenland krijgt steeds meer schulden terwijl wij ons rijk wanen. Uiteindelijk hebben we niets aan dat geld [8] zoals de Griekse schuldencrisis laat zien. Ook Zwitserland, dat economisch gezien op Nederland lijkt, is dit recent overkomen [9].
TTIP zal de crisis erger maken
Terug naar TTIP. Wat waren ook al weer de argumenten van de voorstanders? De wereld verandert en als we niets doen dan verliezen we onze koppositie als exporteur. Wat ik met het winkeltjesmodel heb laten zien is dat een handelsoverschot op den duur onhoudbaar is. Als TTIP ons dus meer export oplevert dan zal dat de crisis eerder verergeren dan verhelpen.
Er zal een moment komen dat Nederland haar klanten de kans moet geven om hun schuld terug te betalen. De schuldencrisis kan op een prettige manier opgelost worden door bij ons de lonen te laten stijgen en te stoppen met bezuinigen of op een vervelende manier door de klant failliet te laten gaan. Dat laatste is met Griekenland gebeurd [10].
Helaas kiezen onze leiders voor de tweede optie. De dominantie ideologie is nog steeds dat ‘vrijhandel’ [11] goed is en meer ‘vrijhandel’ nog beter. De uitbreiding van de markt door TTIP vergroot de exportmogelijkheden, en dat zal – zo denken zij – de stagnerende economie weer stimuleren. Dat deze redenatie niet klopt lijken ze niet te beseffen.
In plaats van streven naar meer handel door TTIP moet het economisch beleid veranderen door te streven naar evenwicht van de handelsbalansen. Doorgaan met het huidige beleid zal een crisis tot gevolg hebben die veel ernstiger zal zijn dan de Griekse schuldencrisis. Hoewel onze leiders het verzet tegen TTIP als irrationeel afdoen, zijn zij het zelf die alle realiteitszin uit het oog hebben verloren.
Conclusie
TTIP is gebaseerd op een verkeerd idee over de werking van economie: wij denken dat ons land een winkeltje is voor de rest van de wereld. Om concurrerend te zijn, houden we daarom de lonen laag. Hierdoor heeft Nederland een groot handelsoverschot en is er te weinig koopkracht om de binnenlandse economie draaiende te houden. Dit tekort moet door het buitenland worden opgevangen. Per saldo exporteert Nederland daarom haar werkloosheid. Als alleen Nederland dat zou doen, dan zou dat lange tijd goed kunnen gaan maar als alle landen van de wereld dat ook doen, stagneert de wereldeconomie. Er treedt dan deflatie op omdat de lonen niet meer stijgen. Dat is precies wat nu gebeurt. Behalve de vele zeer ernstige bezwaren tegen TTIP zijn er dus ook grote economische nadelen.
Titel afbeelding: McDonalds in St.Petersburg. Door globalisering krijgen we niet meer keuze maar meer uniformiteit. (Bron: Flickr).
Voetnoten
[1] TTIP krijgt nu veel aandacht maar er zijn veel meer van dit soort verdragen. Andere vergelijkbare verdragen zijn boorbeeld: CETA (Europa en Canada), TISA (verdrag voor liberalisering van diensten), EPA (Europa en Afrikaanse landen), TPP (De VS en Aziatische landen, zonder China). Overal waar ik het in de tekst over TTIP heb, kunt u dit lezen als ‘TTIP en soortgelijk verdragen zoals CETA, TISA, EPA, TPP, enz.’
[2] Alsof we nu wel zulke ‘hoge standaarden’ opleggen aan derdewereldlanden. Het is een pijnlijk slecht argument.
[3] Louise Fresco impliceert autarkie als ze schrijft: “Degenen die denken dat Europa de VS niet nodig heeft, zien over het hoofd dat zelfvoorziening – alles in Europa produceren – een uiterst kostbare zaak is en leidt tot verarming van de variatie in onze consumptie.”
[4] In Duitsland is het overigens niet anders en alles wat ik hier over Nederland schrijf is zondermeer van toepassing op Duitsland – zei het dat de impact van Duitsland op Europa en de wereldeconomie natuurlijk vele malen groter is.
[5] Ik wil hiermee niet zeggen dat de Nederlandse economie niet afhankelijk zou zijn van de export. Een flink deel (iets minder dan een derde) van onze economie bestaat uit internationale handel: dat wil zeggen: wij zorgen voor doorvoer en distributie. Dat betekent weliswaar dat we veel importeren, maar dat exporteren we dus ook (doorvoer). Dat moet je dus tegen elkaar wegstrepen en draagt niet bij aan het bbp. De meerwaarde die export oplevert (wat dus wel aan het bbp bijdraagt) komt uit de (logistieke) diensten die we toevoegen. In het ‘winkeltjesmodel’ wordt dit met elkaar verward.
[6] Inderdaad: niet de VS. Dat land heeft al jaren een heel groot handelstekort, waar de Amerikanen met TTIP natuurlijk graag een einde aan willen maken.
[7] De link verwijst naar een artikel over Duitsland, maar zoals ik al meldde, geldt wat ik over de Nederlandse economie schrijf, ook voor Duitsland en v.v.
[8] Een gedetailleerde bespreking vindt u op het nieuwe economische magazine Macroskop. Heiner Flassbeck legt uit hoe door loonmatiging een ‘mercantilistisch’ beleid wordt gevoerd. Mercantilisme is een ander woord voor het ‘winkeltjesmodel’. Tot begin 18e eeuw had men het idee dat een land zoveel mogelijk rijkdom moest vergaren (in vorm van goud en zilver). Dit laat volgens mij ook zien hoe weinig economisch inzicht de bestuurlijke elite heeft als we beseffen dat een economische theorie uit de vroegmoderne tijd de grondslag is van het economisch beleid. Dit verklaart dat de westerse economie al jaren lang stagneert en in permanente crisis verkeerd.
[9] Ik ga hier snel door redelijk complexe materie. Dat Nederland en Duitsland zo’n groot exportoverschot zo lang kunnen handhaven, is een gevolg van de euro. Toen we nog een eigen munt hadden – zoals Zwitserland nu nog heeft – leidde het handelsoverschot tot waardestijging van de gulden en D-mark. Dat waren niet voor niets (zoals nu de SFR nu) harde munten.
[10] Zwitserland laat goed zien wat er gebeurt als je je nationale munteenheid nog wel hebt, maar deze kunstmatig laag houdt, terwijl het handelsoverschot oploopt. Op den duur moet je devalueren en raak je je koppositie toch kwijt. Zie ook voetnoot [8].
[11] Ik zet het woord vrijhandel tussen aanhalingstekens omdat de betekenis dubbelzinnig is (vrijhandel veronderstelt regelgeving door een sterke staat), en omdat TTIP helemaal niets te maken heeft met vrije – dus ongereguleerde – handel. Door het verdrag wordt het mogelijk dat bedrijven maatregelen om het milieu of de burger te beschermen kunnen aanvechten via een ‘onafhankelijk’, niet democratisch gekozen comité, samengesteld uit juristen uit het bedrijfsleven. Elke regering zal hier in de toekomst mee rekening moeten houden. Europa kan dit onderdeel (ISDS/ICS) echter niet weglaten omdat zij het zelf ook vraagt aan opkomende landen waarmee het dit soort verdragen afsluit. Onszelf vrijwaren van wat wij wel van een ander eisen zou hypocriet zijn. Het verdrag heeft hierdoor tot consequentie dat de staat verzwakt wordt ten opzichte van het bedrijfsleven. TTIP is daarom (samen met de euro) het product van neoliberale ideologie.
Reacties (72)
Goed artikel. Ik heb een kleinigheidje als opmerking, en een grotigheid.
Eerst het kleinigheidje:
Dat is, economisch gezien, niet waar. Automatisering en industrialisering zijn autonome processen die enerzijds tot banenverlies kunnen leiden, maar anderszijds ook nieuwe kansen bieden. Wat de einduitkomst daarvan is voor het aantal banen is van veel factoren afhankelijk, en je kunt niet zomaar stellen dat het eerder banen kosten zal dan creeren.
Verder ga je daaronder de mist in als je dit stelt:
Die extra stimulatie van de economie is wel degelijk ergens op gebaseerd. De banengroei is inderdaad nergens op gebaseerd, maar dat is wat anders. Je schakelt hier groei van het aantal banen en stimulatie van de economie met elkaar gelijk, en dat is natuurlijk niet juist.
Dan de grotigheid:
Wat ik een heel belangrijk punt vind is dat er mijns inziens geen ruimte meer is voor groei. We zitten volkomen klem qua klimaat, en dat gaat uitlopen op een mondiale ramp. Het steeds maar weer streven naar economische groei past daar niet in, omdat er tot op heden een keihard direct verband is tussen economische groei en stijging van de CO2-uitstoot.
Natuurlijk is het wat simpel om te veronderstellen dat we dan maar inefficienter moeten gaan werken, zodat de groei daalt en de economie inkakt, maar helaas is dat wel op dit moment de weerbarstige praktijk.
@1 Groei en banen:
Waarop is volgens jou die extra stimulatie gebaseerd? Mijn stelling is dat er juist niet meer banen zullen komen. Op zijn best zal er een verschuiving optreden. Er is veel werkloosheid door de recessie en de eurocrisis in Europa. Dat zal niet minder worden, maar dat wordt wel beloofd.
En je grote bezwaar:
ik pleit niet voor ongecontroleerde groei. Groei is noodzakelijk, maar je moet natuurlijk wel kijken wat je er mee doet. Groei is ook: meer dienst verlening, onderwijs, zorg, ontwikkeling van schone en duurzame energiebronnen en transportmiddelen, wetenschappelijk onderzoek, enz. enz.
Er is op grote schaal langdurige werkloosheid in Europa. Veel meer dan uit de officiële statistieken blijkt overigens. De economie stagneert al sinds 2010. Het is immoreel om daar niets aan te doen.
Dat lijkt mij gunstig. TTIP levert dus meer vrije tijd op.
Automatisering en industrialisering schaffen we toch ook niet af omdat het werkgelegenheid kost?
@3: Het probleem is dat het heel erg ongelijk verdeeld is: de klappen vallen vooral in delen van de maatschappij waar het toch al niet zo goed gaat. Daar wordt de pijn gevoeld. Aan de andere kant zijn het vooral mensen die er nu ook warmpjes bij zitten die er voordelen plukken. Of pleit je nu voor ingrijpende en noodzakelijke aanpalende sociale maatregelen om de nadelige effecten van de verandering op te vangen, bijvoorbeeld door het verbeteren van de sociale uitkeringen, verlening WW, hogere belasting voor de hoogste inkomens?
@4: Basisinkomen, natuurlijk.
@2:
Het internet is een vorm van automatisering (email) die enerzijds banen kost (zie postNL) maar er onnoemelijk veel meer heeft opgeleverd.
Verder uitstekend artikel, dank.
@2:
Groei is inderdaad noodzakelijk, anders lopen dingen spaak. Tegelijkertijd kan groei niet meer. We zitten dus klem. Ik geloof niet in het verhaal dat door groei anders in te zetten (“kijken wat je er mee doet”) je uiteindelijke de uitstoot van CO2 naar beneden kunt buigen. Wil je serieus het klimaatprobleem aanpakken, dan betekent dat gewoon krimp.
@5: Nee, natuurlijk niet:
Onvoorwaardelijk Basisinkomen: een neoliberale valkuil
@2:
Dat klopt. Dat meer groei de werkgelegenheid ten gunste zal komen is inderdaad helemaal niet per se waar, en is in wezen dus een loze belofte.
Echter, zelf maak je je ook schuldig aan hetzelfde vergrijp, maar dan van loze contra-beloften: jij kunt evenmin hard maken dat meer groei door TIPP eerder zal leiden tot minder banen. Dat is wel wat je stelt (of op z’n minst suggereert), maar dat is net zo goed uit de lucht gegrepen en totaal niet hard te maken.
@7:
Alleen als we het op de oude manier blijven doen. Als er een economie wordt gemaakt op basis van groene stroom en recycling, is er geen enkele reden om economische groei tot in het oneindige door te zetten. Die economische groei zit hem dan in de toegevoegde waarde die mensen weten te creëren zonder plundering van natuurlijke bronnen. Waarom zou het automatisch krimp betekenen?
@7: Ik kan je ongeloof begrijpen – gezien de resultaten in het verleden – maar toch is het niet juist. Economische groei is niet noodzakelijk het zelfde als meer bronnen gebruiken en/of meer CO2 produceren. Het is een (politieke) keuze wat we met de groei doen.
Om je een idee te geven: heel veel mensen zitten onvrijwillig werkloos thuis. Er is zat werk voor die mensen, maar de politiek denkt dat dat niet goed is omdat het geld op is. Dat is een keuze van de politiek. Verrassend is deze domheid niet natuurlijk: het zijn de zelfde mensen die pleiten voor mercantilistische politiek en TTIP.
Maar dwalen we nu niet af van onderwerp?
[Edit] Wat Tigger @10 zegt. Dat bedoel ik ook.
@6: Dank. Wat banen betreft: het is geven en nemen. Op den duur neemt het aantal banen altijd weer toe, omdat er nieuwe mogelijkheden ontstaan. Maar op korte termijn niet. Het zelfde geld voor de ongelijke verdeling. Maar, zoals bekend geldt hier natuurlijk ook: in the long run we are all dead.
Bovendien moet aan een voorwaarde voldaan worden, waaraan vaak niet wordt voldaan: de loonontwikkeling moet gelijk op gaan met de productiviteitsstijging.
@1
Volgens mij is er meer dan genoeg ruimte voor groei. Voorlopig zelfs voor het doorzetten van groei die vrijwel een-op-een gelijk op gaat met de groei in energieconsumptie. Waar geen ruimte meer voor is, is voor het gebruik van fossiele energie, maar dat staat er los van. Sterker nog, het wordt bijzonder lastig om een energie-transitie te financieren zonder economische groei. Economische groei is een must.
MAAR dat moet dan wel gaan om groei van de echte economie, niet om groei van de spaarpotten van aandeelhouders. En TTIP stuurt vooral op dat laatste aan, net als alle globalisering eigenlijk. Nou is met globalisering natuurlijk niks mis (het alternatief zijn vrijheidsbeperkende dingetjes en daar hou ik niet zo van), maar dan moet de samenleving er wel op ingericht zijn om de de geldcirculatie op gang te houden. Zo niet, dan krijg je ongebreidelde concentratie van rijkdom en waarschijnlijk een economische crisis. Misschien zitten we daar nu al in en is crisis niet het juiste woord, moeten we het gewoon een tijdperk noemen.
@12
Dat hou ik mezelf ook altijd voor. Maar een antwoord verzinnen op de vraag wat vrachtwagenchauffeurs over 20 jaar voor baan hebben lukt me niet echt. En een antwoord op de vraag wat de Chinese consumentenelektronica-assembleerders gaan doen als ze door een robot in een Westers land vervangen worden (dat is anno 2016) heb ik ook nog niet verzonnen.
Ik snap die obsessie met banen en economische groei nog steeds niet…
Wat mij betreft gaan die vrachtwagenchauffeurs en de chinese assembleerders gewoon lekker in het park zitten, kletsen met vrienden, partijtje voetballen, muziek spelen… een deel van de dingen die we nu uitbesteden komen dan vanzelf weer terug bij de mensen zelf, en een deel verdwijnt. Helemaal prima.
We hoeven geen werk te verzinnen voor mensen – we moeten het werk dat er is en gedaan moet worden naar redelijkheid verdelen, en de overige tijd mag iedereen vooral besteden aan leuke dingen doen. Dat was altijd de impliciete droom, laten we die maar expliciet maken.
@13: Ik baseer me 200 jaar kapitalisme sinds de industriële revolutie. Maar wie weet heb je gelijk en is er iets fundamenteel anders. Over honderd jaar zeggen we tegen een computer: ‘tea, Earl Gray, Hot’ en zijn al die mensen die nu werk hebben in de productie/handel/verwerking/etc van thee en alles wat daarbij hoort (transport, detail handel, enz) werkloos.
@4
Je doet het voorkomen alsof het verkrijgen van meer vrije tijd negatief is, daar kan ik mij niet in vinden. (in dat argument)
Feitelijk prijs je TTIP dus aan met dat argument. TTIP levert meer vrije tijd op. Hoe we daar vervolgens weer mee omgaan is een andere kwestie. @5 doet een suggestie.
@14:
Nee? De teller staat momenteel op 1,4 miljoen mensen
Er is bovendien werk zat, maar het wordt niet gedaan omdat, zoals ik hierboven ook al schreef, de boekhouders die onze economie besturen zeggen dat het geld op is.
Je hebt natuurlijk wel gelijk als je zegt dat het werk beter verdeeld moet worden, en vooral ook eerlijker betaald moet worden. Er zijn grote groepen mensen die als paria’s leven en daar met hoge inkomens voor vergoed worden.
Bovenstaande bezwaren zijn grotendeels dezelfde die Trump gebruikt in zijn “Buy American” campagne. TTIP is een belangrijke factor tegen dit soort nationalistisch protectionisme.
“Blijkbaar is dat nodig om van Nederland het best lopende winkeltje van de wereld te maken.” Ooit zaten er in mij buurt allemaal kleine kruideniertjes, die legden het af tegen de landelijke supermarkten, die het nu weer afleggen tegen de Lidl. Je kan tegen beter weten in het kleine kruideniertje willen blijven, maar uiteindelijk is de keuze meedoen of wegkwijnen in de marge.
“Er zal een moment komen dat Nederland haar klanten de kans moet geven om hun schuld terug te betalen. De schuldencrisis kan op een prettige manier opgelost worden door bij ons de lonen te laten stijgen en te stoppen met bezuinigen of op een vervelende manier door de klant failliet te laten gaan.” Dit is boekhoudkundige redernering van likmevestje. Er is geen 1 land wat alleen met Nederland handel drijft, wij kunnen probleemloos een handelsoverschot met China hebben zonder dat zij daar een centje pijn van hebben, het is een globaal geheel. Schulden kan je aflossen door je uitgaven een tijdlang onder je inkomsten te laten dalen of door bezittingen (grondstoffen) te verkopen, daar hoef je niet failliet voor te gaan. Er kan ook sprake zijn van investering, als een land Nederlandse productiemiddelen koopt komt dat later pas terug op de handelsbalans.
“De afgelopen jaren heeft de Nederlandse overheid dan ook als een gek bezuinigd.” Hier klopt helemaal niets van de staatschuld loopt alleen maar verder op: http://www.destaatsschuldmeter.nl/
In plaats van te bezuinigen worden de lasten vooral verhoog, waardoor de economie wordt afgeknepen en het herstel van de crisis alleen maar onnodig wordt gerekt.
@17
Vertel mij eens waar geld vandaan moet komen (lenen buiten beschouwing gelaten)? Moet Mario voor Nederland geld drukken en kosteloos ter beschikking stellen? Of moeten we de kant van Griekenland op en Nederland in handen spelen van de banken?
@14
Het probleem is dat we klaarblijkelijk het gros van het electoraat niet aan het verstand krijgen gepeuterd dat jouw oplossing ook kan.
@18
Nederland heeft niet zo zeer bezuinigt maar meer de lasten verhoogt. Onder andere door zaken naar gemeenten te schuiven die nu op micro-schaal de burger gaat uit kleden.
En ik betaal natuurlijk 2% meer BTW en een hogere assurantiebelasting.
In Griekenland gebeurd dit in het kwadraat. Maar wat het allemaal met TTIP te maken heeft, dat weet ik niet.
Oeps…vergeet ik nog de hogere bijdrage ER te noemen.
@19
Er zijn legio manieren om geld anders te verdelen of minder op te potten. Wat random voorbeelden: er zitten tientallen miljarden aan cash “vast” in tech-bedrijven, er worden voor miljarden aan kantoorpanden bijgebouwd terwijl 16% leeg staat, er verdwijnt (indirect) 26 miljard aan subsidie in kolencentrales (die dat op hun beurt weer doorgeven aan kolenproducerende buitenlanden) en er gaan via de WBSO miljarden naar R&D in bedrijven die het prima zelf kunnen betalen (terwijl kleine zelfstandigen daar niet van kunnen profiteren). En zo kan ik nog wel even doorgaan. De hoeveelheid geld is het probleem niet, de manier waarop we het uitgeven (of juist niet uitgeven) wel, dat is eenrichtingsverkeer naar de geldpakhuizen van grote bedrijven en hun eigenaren. En TTIP en de EU faciliteren het versterken van die onhoudbare trend terwijl daar geen enkele oplossing tegenover staat om de geldcirculatie op gang te houden.
@19: Inderdaad: meer geld in omloop brengen. De staat kan geld lenen bij haar eigen filiaal van de ECB. De rente is dan ook geen probleem. Met dat geld kunnen mensen die nu werkloos thuis zitten weer aan werk geholpen worden. Genoeg te doen – maar ik val in herhaling.
@19:
Dat is precies wat er moet gebeuren. het verwatert het kapitaal van de 1% en laat de schulden van landen en consumenten verdwijnen. Sterker nog, het omhoog jagen van de inflatie is normaal gesproken het einde van voorgaande economische crises.
@24:
Geld is al bijna gratis te lenen. Helemaal voor de banken en landen. Het probleem is het consumentenvertrouwen. Word geen slaaf, blijf uit de schulden. Uiteindelijk moet je altijd meer terug betalen dan dat je leende. En bij de eerste tegenslag, wie weet wat de toekomst brengt, word je aan de ketting gelegd. Weg vrijheid, omdat je zo nodig dacht meer banen, werk, spulletjes, gadgets, en andere troep nodig te hebben.
De bedoeling zal wel goed zijn, maar hebzucht leidt niet altijd naar een beter bestaan.
@24
Dan moet er heel wat gebeuren want dat groeit aanmerkelijk harder dan de inflatie. Vooralsnog zorgt meer geld bijdrukken enkel voor meer rentelasten. En die lasten vallen ten deel aan de steeds minder vermogende 99% en gaan zo de zakken van de banken in en eindigen dan bij die 1% in het geldpakhuis. Die krijgen daar ook nog een bonus op toe, want de ECB legt geld bij als de banken geld lenen. En ook dat wordt weer uit de algemene middelen betaald denk ik. Door ons dus.
Samengevat: wij, de 99%, lenen bij de banken. Dat geld geven we voor een aanmerkelijk deel indirect aan de 1%. De rente betalen op de lening we ook aan de banken. Die geven dat ook weer aan de 1%. En de staat betaalt die banken de negatieve rente. En dat gaat ook naar de 1%. Zo hop de economie uit en redelijk definitief het geldpakhuis in.
Jouw lenen-en-inflatie-voorstel werkt alleen als de geldcirculatie werkt. Dat doet ie niet, getuige de voortdurend toenemende concentratie van rijkdom bij wat jij de 1% noemt. En zonder fatsoenlijke geldcirculatie leidt meer lenen ook helemaal niet tot inflatie maar enkel tot vollere geldpakhuizen. Dat banken inmiddels tegen negatieve rentes kunnen lenen terwijl van enige inflatie geen spoor te bekennen is bevestigt die situatie. Willen we het probleem oplossen, dan moeten die geldpakhuizen leeg en structureel leegblijven. Cru-ci-aal is dus dat de geldpers harder draait dan de rijkdom van de 1% toeneemt. Maar zolang wij geld lenen bij de 1% tegen 1.5% rente terwijl zij 0% betalen is dat theoretisch onmogelijk. Een mogelijke oplossing daarvoor zou zijn om de geldpers aan te zetten en als basisinkomen uitserveren zonder tussenkomst van de banken.
@25
Een door de overheid gesteunde NHG zonder prijslimiet zou dit grondig en definitief op kunnen lossen en zou bovendien de economie een flinke boost kunnen geven.
De nadelen die je beschrijft zijn niet inherent aan lenen. Die zijn inherent aan lenen bij de 1%. Het staat ons vrij om gezamenlijk te besluiten dat we het anders willen doen. Maar – zie @20 – daar is de massa te kortzichtig voor. Of, misschien moet ik het anders zeggen: dat moet waarschijnlijk op internationaal niveau opgelost worden maar op dat vlak ontberen we de democratische instrumenten die je nodig hebt om een globaliserende wereld te besturen. Daardoor wordt ie nu gekaapt door de rijken en wordt iedere stap richting een betere wereld om landelijk niveau meteen de kop ingedrukt omdat dat de internationale concurrentiepositie zou slopen. CO2-tax: idem. En nog veel meer…
@3: Die automatisering is ons gepresenteerd dat het ons werk bespaart, en de praktijk is nu dat van de tien werknemers van toen er vier zich nu het schompes zwoegen en de andere zes zitten duimen te draaien en ze worden er elk individueel op aangekeken dat ze hun weggereorganiseerde baan niet hebben. Ze hadden ook alle tien een relaxte driedaagse werkweek kunnen hebben, maar die verdeling schijnt om een of andere reden niet te kunnen, en dat zou wel eens door dezelfde mindset kunnen komen die ons nu die ttip met al zijn achterkamertjesgeheimzinnigheid door de strot duwt.
@22
Je hebt direct mijn instemming als je de rijken weet te ontlasten van hun geld c.q. bezit. In de praktijk is dat zo eenvoudig nog niet. Soms zijn kantoorpanden van pensioenfondsen. Om die nu los te gaan maken lijkt me geen goed plan.
@23
Dit antwoord verwachtte ik al. De rente is trouwens nu ook geen probleem, we lenen tegen nagenoeg 0%. En waarom is dat zo? Men beschouwt Nederland als solide. Als we gaan doen wat jij wil, dan verandert dat dus…
@24
Mario drukt nu al als een bezetene geld. Veel effect heeft het nog niet. Behalve dan dat het uitstel van executie is. Alles wat je leen moet je in principe terugbetalen. Anders kan je net zo goed gelijk de Zimbabwaanse dollar invoeren.
@28
Wat je stelt dat klopt. Maar dat is niet de schuld van de automatisering. Ons sociaal systeem zorgt er voor dat de onrendabelen aan de kant komen te staan. De getalenteerden moeten zich het schompes zwoegen om mee te kunnen in de ratrace.
Er klopt dus fundamenteel iets niet in ons systeem. Het basisinkomen kan uitkomst bieden, maar dat wordt geframed als neoliberaal. Doch als het basisinkomen rond kan gerekend, dan ben ik om. (ik hoor tot de zwoegers)
Niet alle tien moeten een driedaagse werkweek. We moeten zo efficiënt mogelijk zien te werken. Dus als TTIP dat teweeg brengt zoals auteur beweert (Handel maakt specialisatie mogelijk waardoor men efficiënter kan produceren.) dan ben ik op dat punt iig voorstander van TTIP.
De zwoegers worden dan ontlast en iedereen kan zich richten op persoonlijke zaken zoals bv mantelzorgen. Dat geeft verlichting in de zorg ook. (ik zorg mantel ook naast het zwoegen)
De praktijk is nu al dat veel mensen niet gekwalificeerd zijn voor de arbeidsmarkt. Hetzij door arbeidsongeschiktheid, hetzij door onbekwaamheid. Er is dus alle reden om efficiënter te produceren. Zeker gezien het feit dat in Europa door de vergrijzing het aantal niet-gekwalificeerden zal toenemen.
@30, dat onderscheid dat je maakt tussen ‘onrendabelen’ en ‘getalenteerden’ is een van die misleidende gedachten die zo makkelijk in ons debat naar voren komen. We denken dat iemand met een baan ‘rendabeler’ is dan iemand zonder, terwijl een deel daarvan zowel de wereld als de economie actief schade berokkenen. Wie is er dan precies ‘onrendabel’?
En dat gezwoeg in de ratrace, dat lijkt me pas inefficient en onrendabel.
Uiteindelijk zou je een groot deel daarvan kunnen zien als verborgen werkloosheid. Het schrikbeeld was mensen die kuilen groeven, en andere die ze weer dichtgooien… inmiddels hebben we juristen in financiele whizzkids die loopholes vinden of creeren, en andere die ze moeten vinden en dichten. Geavanceerder, absoluut, maar niet erg veel zinniger, wel?
Dat zegt wellicht meer over ons idee dat er een ‘arbeidsmarkt’ is, in plaats van een samenleving.
Laten we die samenleving centraal stellen: wat willen we ermee (het begrip Bruto Nationaal Geluk is hier een leuke eerste invulling), en wat hebben we nodig om het eea te laten functioneren. Dat hoeft helemaal niet op en top efficient, gewoon redelijk is ook al goed genoeg. En daar laten we dan gewoon iedereen deel van uitmaken, en we beslissen allemaal ook samen hoe het ongeveer moet worden.
@29
Ik zeg ook niet dat we ze moeten “losmaken”. Ik denk dat we een basisinkomen maar op 1 duurzame manier kunnen financieren en dat is door ons als fatsoenlijke aandeelhouders van de aarde te gedragen. Ze mogen dat kantoorpand houden, maar voor het gebruik van “onze” aarde moet dan gewoon betaald worden. Volgens mij(n berekeningen) kunnen we een basisinkomen prima volledig financieren uit de verhuur van onze planeet.
Als we dat enkel in Nederland doen moeten we natuurlijk wel eerst “even” die 10x de oppervlakte van Nederland waar we voor ons voedsel van afhankelijk zijn ergens vandaan toveren, anders loopt het spaak.
@18:
Je geeft eigenlijk zelf het antwoord al: je kunt alle landen van de wereld bij elkaar optellen. “Het buitenland” is gewoon één post, waarbij alle subtotalen van de landen met elkaar kan verdisconteren.
De kern van mijn winkeltjesmodel is nu juist dat de winkelier (en zijn personeel) een inkomen moeten hebben om van te leven. Uiteindelijk moet de balans weer op nul uitkomen.
Dat is juist wat er nu gebeurt en wat de permanente stagnatie en deflatie veroorzaakt.
En wat als die op zijn? Ga je dan je eiland verkopen? Ook dat is geen oplossing. Bovendien: aan wie ga je die verkopen? Niet aan ons Nederlanders, want wij willen graag onze handelsbalans positief houden.
Dat de staatsschuld verder oploopt komt niet omdat we niet bezuinigen maar omdat we bezuinigen. Waar je geen rekening mee houdt is dat economie een dynamisch geheel vormt en dat de inkomsten van de staat afhankelijk zijn van de economie. Je kan de een niet in isolatie zien van de ander. Dat doe jij wel.
Jou antwoord is een perfecte illustratie van het denken van de boekhouders die ons land regeren: je denkt dat economie een kwestie is van ‘rekenmeester spelen’, gewoon een kwestie van optellen en aftrekken. Wat ik het ‘winkeltjesmodel’ noem. Zo werkt de economie dus niet.
@5 @8 Gelukkig is Michel een slechter mens dan Klokwerk en … Yanos Varoufakis die ook een goed woordje over heeft voor een basisinkomen:
Milton Friedman, de vader van het neoliberalisme, was ook voor een basisinkomen … dat kwam wel aardig uit bij zijn uitschakeling van de (werkende) mens als politieke factor: bij winstmaximalisatie was het verboden om zich ook maar iets aan te trekken van maatschappelijke ontwikkelingen.
Maar ….
@34 The Matrix lijkt me een utopie vergeleken bij wat het werkelijk kan worden. Manna geeft ook een mooi beeld van beide uitersten en hoe we daar komen:
http://marshallbrain.com/manna1.htm
@34: Ik herhaal wat ik bij @15 heb gezegd, toevallig ook al met een metafoor die uit Star Trek komt.
Goed artikel Michel. Heel helder. Belangrijk om die macro economische aspecten van handelsbalansen zo uit te leggen, want dat is iets waar nog veel mensen moeite mee hebben (mn ook onze oosterburen)
@31
Als we het over economie hebben, waarom kunnen we het dan niet over de rendabelen en onrendabelen hebben? Economie is een proces waarin de noodzakelijke diensten en goederen op een zo efficiënt mogelijke wijze geproduceerd worden. Althans, daar zouden we naar kunnen streven.
Dat een deel van de zgn rendabele zelfs schadelijk zijn, is omdat we geen overeenstemming hebben over de noodzakelijke goederen en diensten. Maar dat is een ander onderwerp als de economie op zich. Voorbeeld: martelkippen produceren vind ik persoonlijk een schadelijke bezigheid. Ipv martelkippen kan je diervriendelijk vlees produceren. Maar zowel martelkippen als diervriendelijke kippen vallen binnen het onderwerp economie. Wat hier het onderwerp is.
Je hebt wel een punt v.w.b. zinloosheid welke zich voordoet op de arbeidsmarkt. Dat betreft economie en dat zouden we niet moeten willen. Jij de kuil graven en ik hem dichtgooien, daar moeten we vanaf.
Economie zou dusdanig ingericht moeten zijn dat we zo efficiënt mogelijk produceren. Liefst dus de diervriendelijke kippen zo efficiënt mogelijk produceren. Maar als daar geen maatschappelijk draagvlak voor is gaan we zo efficiënt mogelijk martelkippen produceren.
Des te efficiënter we de economie inrichten, des te meer tijd we over houden voor wat jij ‘samenleving’ noemt. Alleen dat Bruto Nationaal Geluk vind ik onzin. Jij mag zelf bepalen wat je met de vrijgekomen tijd doet. Wil je die tijd besteden met zorg voor je medemens dan is het goed. Maar wellicht ben je egoïstisch ingesteld en wil je de hele dag achter je eigen genoegens aan rennen. Die keus is aan jou.
Waar het om gaat is de economie zo efficiënt mogelijk in te richten. En dat betekend dat talenten gekoesterd moeten worden en de kans moeten krijgen zich te ontplooien. Feitelijk doen we dit al, vandaar dat we zo veel meer vrije tijd hebben dan 100 jaar terug en toch meer welvaart. Dat moeten we in stand houden en uit zien te breiden.
@38: Nee, Einstein, … zucht:
E = mc 2 (economie = massa x consumptie in het kwadraat), met rendabelen en onrendabelen heeft dat niets te maken. Wat hebben gechloreerde kippen overigens met rendabelen of onrendabelen te maken? :))
@31: Dat was Keynes De welvaart van een gemeenschap zou er al op vooruitgaan als de overheid geld zou begraven om de opgraving ervan door het bedrijfsleven te laten organiseren. Natuurlijk kun je beter nuttige dingen doen met het geld.
Maar het is wel illustratief inderdaad dat mensen deze fundamentele waarheid niet meer begrijpen, ook niet de meeste economen en bestuurders. Al die Einsteins @39 inderdaad.
@37: dank.
@38: Als TTIP iets is, dan is het een poging om de economie nog efficiënter te maken. Dat is ook wat men met automatisering doet immers.
Daar is op zich niets mis mee, ware het niet elke vooruitgang ook een prijs heeft. Gratis lunches bestaan niet zeggen ze wel eens. En zo lang we niet bereid zijn die prijs te betalen zijn wij zelf het, die de lunch zijn.
Dit heeft zich ontwikkeld tot een mooie discussie.
@29 Lutine & @26 coooomz:
Het gedrukte geld van Draghi wordt nu zo ingezet dat het vooral bij de banken terecht komt.
https://static.fd.nl/media/images/06/88/80/inline/1280×0/high/verruiming.gif?v=7
Waar het naar toe moet is naar de consumenten. Druk nog eens een aantal miljarden en stort het direct op de rekeningen van consumenten, dan heeft het WEL het gewenste effect.
@41
Het is een koud kunstje om binnen korte tijd bij iedere EU burger 10K in euro te bezorgen. De economie zal ook een enorme boost krijgen. Tot die 10K ook weer op is en het vertrouwen in geld nog lager is dan nu.
Dat is eigenlijk (via een omweg) ook wat Michel wil. Ons geld is in feite schuld. Schuld is de waarde. Door het gratis verstrekken verdwijnt de waarde.
Wat Draghi doet klopt ook niet. Banken zouden geen geld uit moeten lenen aan onbetrouwbare partijen. Maar dat is wel op grote schaal gebeurd door het uitlenen aan regeringen die eigenlijk deden wat Michel voorstelt. Draghi koopt tijd, maar het probleem is niet opgelost.
Uit deze discussie blijkt ook maar weer dat economie in feite slechts een mening is. TTIP daar kan je voor of tegen zijn. En iedereen zoekt vervolgens er argumenten bij waarom men voor of tegen is. Het argument waarom Michel tegen is, is voor mij een argument om voor te zijn.
Ik heb over TTIP met diverse advocaten overlegd vanwege ons internationale bedrijf op gebied van dierenvoer:
Advocatenkantoor Baken – Op gebied van contractrecht
Letselschade verhaal – Op gebied van letselschade tijdens de bedrijfsvoering
OprichtenBV – Op gebied van bedrijfsvoering
Patist & Ploegmakers – Op gebied van arbeidsrecht
Op elk gebied zijn er veel discutabele voordelen en nadelen. Het verdrag is voornamelijk om handel makkelijk te maken, maar de gevolgen hiervan zijn niet precies duidelijk.
@42:
Wat is een mening volgens jou dan?
@42: De staat hoeft niet van banken te lenen, dat is een gewoonte die nog stamt uit de tijd van de goud standaard. Het feit dat dat nog steeds als normaal wordt gezien laat zien hoe achterhaald het denken over economie is.
@42
Een mening is een opvatting welke gekoppeld is aan het subject (of een groep subjecten). Jij of ik dus. De wijze van kijken naar de dingen.
Ik heb de opvatting dat een economie zo efficiënt mogelijk dient te worden ingericht. Jij deelt die opvatting niet.
Die opvatting komt bij mij voort aan wat ik in de wereld zie. In de EU handelen de landen met elkaar en ieder land zal trachten dat te doen waar het goed (efficiënt) in is. Dat hangt soms van geografische omstandigheden af. Oostenrijk kan per definitie ons niet beconcurreren op (zee)havengebied.
Wat dat ook mee brengt is een vorm van afhankelijkheid van elkaar. Onze welvaart hangt samen met die van de buren en in mindere mate de andere landen van de EU. Landen die afhankelijk zijn van elkaar zullen ook minder snel oorlog voeren.
Daarnaast zorgt efficiëntie voor een beter sociaal klimaat.
In vroeger tijden waren de onrendabelen overgeleverd aan de kerk en andere aalmoezen. Door efficiënt te produceren (in landbouw en industrie) is er ruimte ontstaan voor een diensteneconomie. Anno 2016 is de economie dan ook veel uitgebreider dan 100 jaar terug.
Jij zult ongetwijfeld argumenten hebben waarom we niet efficiënt moeten zijn. Een mening is dus gebaseerd op de wijze van kijken.
Mijn wijze van kijken is zoals hiervoor omschreven: kijken naar verleden en heden en trek dit door naar de toekomst.
En ook in de toekomst moet er allereerst behoefte zijn aan bepaalde goederen en diensten. Vervolgens worden die idealiter zo efficiënt mogelijk geproduceerd en/of verleend. Naarmate dat proces vordert kan ook gemakkelijker welzijn, milieu-aspecten, dierenwelzijn enz meegenomen worden.
@45
De staat kan ook van pensioenfondsen lenen. Of van personen.
Waar het om gaat is dat het solide is. Vraag jezelf af of jij je pensioen in Duitse staatsobligaties wilt beleggen of in Griekse staatsobligaties tegen dezelfde rente. Vraag jezelf af waarom je voorkeur hebt.
Geld is schuld en het vertrouwen dat die schuld wordt afgelost met dezelfde waarde als de inleg. Landen hebben niet dezelfde betrouwbaarheidsfactor. In feite is de Griekse schuld niet eens zo hoog. De Japanse schuld is hoger in % BBP dan die van Griekenland. Maar er is geen vertrouwen in Griekenland.
Goud is waardeloze, milieuvervuilende rommel. Al jaren niet meer van belang als vorm van geld.
@42
Niet dat ik dat nou zo’n goed plan vindt, maar ik vraag me af of het zo’n probleem is als je omschrijft. Wat nou als we – puur als gedachtenoefening – mikken op een inflatie van 3% en iedereen 10K geven en volgend jaar hetzelfde plus 3% enzovoorts? Hoewel dat het vertrouwen in geld als bewaarmiddel er daarmee aan gaat, hoeft dat het vertrouwen in geld als betaalmiddel niet noodzakelijkerwijs enorm veel schade toe te brengen en zou het de geldcirculatie redelijk kunnen stimuleren.
@46
Wat is efficiënt dan? Is dat een zo hoog mogelijk BNP of zo hoog mogelijke arbeidsproductiviteit? Of een zo hoog mogelijk gemiddeld besteedbaar inkomen? En wat is de invloed van middels inefficiënte maatregelen (lees: uitkeringen) gerealiseerde gelijkheid, die de economie aantoonbaar ten goede komt? Wat als de steeds verder gaande efficiëntie (middels automatisering) leidt tot een veel hogere werkeloosheid?
Volgens mij is “zo efficiënt mogelijk” een veel te eenvoudige voorstelling van zaken die je ook nog eens vanuit allerlei perspectieven kunt bekijken. Ik zou zeggen dat economie gaat over het vinden van een balans tussen eerlijkheid, efficiëntie en toekomstvastheid.
Los daarvan ben ik nog van mening dat het huidige economische denken voornamelijk wordt bepaald door “nationaal denken”; als je achterblijft bij het buitenland, gaat het mis. Als je munt te sterk een verkeerde kant op beweegt ook. Dat is een denkwijze die een voortvloeisel is van het opdelen van de wereld in landen. Er zijn ook andere indelingen mogelijk die een meer op vrijheid en minder op overleven gericht kunnen zijn.
@35
Thanks! Vorige keer al met interesse gelezen en daarna de link kwijtgeraakt, blij dat ik ‘m nu weer terug heb.
@48
Je beaamt iig dat het vertrouwen in geld er daarmee aan gaat.
Waarmee het hele fenomeen van geld waardeloos wordt.
Dan streef je naar een maatschappij zonder geld.
Dat zou nog kunnen werken ook. Als we alle goederen en diensten maken en leveren om niet. Ik denk echter dat mensen dat niet gaan doen.
Efficiënt is tegen zo weinig mogelijk inspanning een product maken. Des te dichter je bij 0 inspanning komt, des te beter is dat voor ons als maatschappij. Als we ooit in staat zijn om energie tegen 0 inspanning te produceren dan gaat Shell failliet.
Lig ik daar wakker van? Nee hoor, ik heb niks met Shell. En ja, de werknemers van Shell worden werkloos. Mochten ze zich gaan vervelen dan kunnen ze vrijwilligerswerk gaan doen.
Idealiter werken we naar een maatschappij toe waarin we zo weinig mogelijk inspanning hoeven te leveren. Zodat we de resterende tijd naar eigen believen kunnen invullen. Of de mens dan kunstenaar wordt, vrijwilligerswerk doet of mantelzorg levert doet er helemaal niet toe. Werkloos zijn wordt een hol begrip.
@50
Ik zeg niet dat het vertrouwen er helemaal aan gaat, maar geld langdurig bewaren wordt er wel door ontmoedigd. Daarmee dwing je af dat het sneller wordt uitgegeven. Als dat is aan waardevastere zaken, desnoods buitenlandse valuta of goud, dan zij dat zo, maar je houdt een zekere hoeveelheid geld in omloop. Volgens mij is dat precies waar het nu aan schort.
Een volledig basisinkomen op zo’n manier financieren is natuurlijk een recept voor een ramp, maar een deel van een eventueel basisinkomen zou wel degelijk gewoon direct uit de gelddrukkerij afkomstig kunnen zijn. Zijn we alweer bij het basisinkomen aangeland… ;p
@42: “Het is een koud kunstje om binnen korte tijd bij iedere EU burger 10K in euro te bezorgen. De economie zal ook een enorme boost krijgen. Tot die 10K ook weer op is en het vertrouwen in geld nog lager is dan nu.”
Als men over zou gaan op QE for the people (of helikoptergeld) en iedere eurozone burger krijgt 10k, is het natuurlijk niet zo dat die 10k na het uitgeven “op is”, zoals je zegt. Het wordt (in elk geval deels) uitgegeven dus er is ook iemand die het geld vervolgens ontvangt. Een winkelier bijvoorbeeld. Die geeft het ook weer uit, etc. en zo gaat het rond en stimuleert het de economie.
En waarom zou het vertrouwen in geld verdwijnen? Toegegeven, helikoptergeld is iets wat nog nooit gedaan is dus het is natuurlijk erg experimenteel. Maar al die QE acties zijn ook redelijk experimenteel.
Overigens is helikoptergeld ook helemaal niet nodig. Er zijn genoeg overheden die een veel ruimer fiscaal beleid kunnen voeren, kunnen investeren (of bepaalde belastingen verlagen) om zo de economie aan te jagen. Nederland heeft deze week voor 5jr tegen 0% rente geleend en Duitsland vandaag voor 10jr negatief. Terwijl Duitsland bijvoorbeeld enorm veel achterstallig onderhoud te doen heeft aan wegen en spoor. Investeringen die zichzelf dubbel terug betalen, dus als je nu geld toe krijgt om te lenen, dan is er geen beter moment dan nu om die investeringen te doen.
@52: Ik had geen tijd om uitgebreid te antwoorden, maar dat is ook wel wat ik ongeveer had geantwoord. Ik zou er nog aan toe willen voegen dat lenen op de markt niet nodig is en dat rente (stijging) geen beletsel hoeft te zijn om te lenen, voor de staat althans, als zij van de Centrale Bank leent (of andere constructies).
Dat doen we in Europa echter niet. Niet omdat het niet zou werken maar omdat het per verdrag verboden is. Dat is het zotte van het geheel: per wet is verboden dat de overheid iets doet tegen werkloosheid en armoede.
Rechtse populisten spinnen er garen bij. Liever zoeken we naar oplossingen die we zelf aan opkomende landen opleggen: EPA-achtige verdragen. (Zien noot [1] en [11] die daarover gaat)
@51
Dat is voorlopig ook mijn bezwaar tegen het basisinkomen. Ik zie de wijze van financieren niet. (tenzij helikoptergeld)
@54
Volgens mij kan die heel eenvoudig zijn: we moeten onszelf gewoon aanstellen als de aandeelhouders van de planeet en het gebruik daarvan (delfstoffen, landgebruik, uitstoot en water) belasten. Van het dividend kan een basisinkomen ruimschoots gefinancierd worden. Om het moeilijk in te schatten risico dat iedereen vakantie zou gaan vieren af te dekken zou zoiets wel gepaard moeten gaan met verregaande automatisering, niet enkel van lichamelijke arbeid, zoals we tot nu toe gewend zijn, maar ook van geestelijke arbeid. Die automatisering komt er in rap tempo aan en het zou verstandig zijn om een basisinkomen en passende financiering parallel daaraan in te voeren, mede om het theoretische risico dat die automatisering leidt tot grootschalige werkloosheid (voor zover daar niet nu al sprake van is) af te dekken.
Daarnaast zou het wel degelijk verstandig kunnen zijn om een deel van zo’n basisinkomen met helikoptergeld te financieren omdat de eerder genoemde automatisering de concentratie van rijkdom enorm zal versterken. Wat hogere en goed controleerbare inflatie zou dat goed kunnen dempen.
De onderliggende filosofie spreekt me sowieso wel aan: je wordt niet arm geboren, je krijgt bij geboorte een fictief deel van de aarde toegewezen. Ik zie niet in waarom dat niet zou kunnen werken (nogmaals: uitgaande van verregaande automatisering, waar we sowieso van uit mogen gaan).
Groot voordeel van deze aanpak zou zijn dat het eenvoudig gradueel in te voeren is. Groot nadeel, maar dat geldt voor alle basisinkomenschema’s, is dat je het wereldwijd zou moeten invoeren of handelsbarrières zou moeten opwerpen, helemaal als je in een land woont dat zichzelf niet kan bedruipen qua aardoppervlak, zoals Nederland.
@54:
Misschien moet het financiële deel even loslaten en gewoon bedenken dat wat alle mensen samen produceren, meer is dan wij nodig hebben. Wij hoeven dus niet langer iedereen te stimuleren om te produceren. Verder heeft iedereen vanuit zijn intrinsieke waarde van mens-zijn recht op een deel van onze gezamenlijke productie wat genoeg is om van rond te komen.
Helikoptergeld is trouwens niets anders dan belasting op vermogen. Je drukt meer geld zodat het vermogen wat er is minder waard wordt. Vervolgens verdeel je dat ontnomen stuk waarde opnieuw aan alle consumenten.
Wat er nu gebeurt is trouwens bizar, van IEDEREEN wordt vermogen ontnomen door het geld drukken, en dat wordt gegeven aan de mensen met vermogen. Zo ongeveer als het plaatse van mijn link in @41.
@56: de link die je legt tussen helikoptergeld en minder waard worden van geld is niet zo simpel. Of die inflatie optreedt hangt af van de productie van goederen en diensten en in welke mate het nieuwe geld besteedt wordt en tot hogere prijzen leidt. Dat hoeft niet zo te zijn. Als bijvoorbeeld de helft van het nieuwe geld gebruikt wordt om hypotheken af te lossen dan doet dat niks aan inflatie. Als vervolgens de andere helft gebruikt wordt voor -nieuwe- productie van -nieuwe/extra- goederen en diensten dan blijft de prijs per eenheid goederen/dienst gelijk.
Verder klopt het niet wat je zegt over geld bijdrukken door Draghi: wat er bij QE gebeurt is dat de ECB financiele assets opkoopt in de financiele markt. Bijvoorbeeld obligaties. De verkopende partij krijgt daarvoor geld maar raakt die financiele bezitting kwijt. En is netto gezien net zo rijk of arm als daarvoor. Alleen de compositie van financiele bezittingen van bepaalde partijen (banken, pensioenfondsen) verandert. Alsof een bedrag van een spaarrekening (vergelijkbaar met een obligatie die rente betaalt) verwisseld is voor hetzelfde bedrag op een lopende rekening (deposito zonder rente): de partij is er niks rijker door geworden. Er wordt dus helemaal geen “geld gedrukt” en gratis uitgedeeld aan banken o.i.d.
Er is dus ook helemaal geen sprake van dat iedereen er armer van zou worden door waardevermindering van bestaand geld.
Het idee van helikoptergeld voor het publiek, zoals dat hier en daar besproken wordt, is dan ook anders dan de huidige QE programma’s. Het idee van helikoptergeld is dat er wél “gratis” nieuw geld rondgedeeld wordt.
@55
Uitstoot belasten zou nog kunnen. Maar uitstoot (in de zin van milieu belastend) zou er eigenlijk niet moeten zijn of we moeten er naar streven. Belasten van uitstoot houdt ook in dat je afhankelijk wordt van uitstoot. Geen uitstoot is geen inkomsten.
Land wat economisch in gebruik is kent een eigenaar. Onteigening lijkt mij geen goed idee. Belasten evenmin. Omdat land ons voedsel voortbrengt. Belasten zou ons voedsel duurder maken of indien alleen in Nederland uitgevoerd onze boeren het bestaan onmogelijk maken
Delfstoffen vallen al deels aan de staat toe. In Nederland is dat vnl gas. Maar het zelfde probleem als met uitstoot. Delfstoffen op is geen inkomsten meer. Dat gaan we sowieso merken de komende jaren.
Water is basisbehoefte en is in Nederland nagenoeg gratis. We hebben er genoeg van omdat we in een delta wonen. Zou je het desondanks toch gaan belasten dan ontstaan dezelfde problemen als bij land: ons voedsel wordt duurder. Burgers extra waterbelasting betalen heeft ook geen zin, dan dienen ze extra basisinkomen te krijgen.
De enige mogelijkheid tot basisinkomen die ik zie is om juist de basisbehoeften zo efficiënt en dus goedkoop mogelijk te produceren.
@56
Dat klopt. Maar je leeft toch niet in de illusie dat de 1% zijn vermogen in valuta heeft? Valuta is voor de vermogenden een groot probleem. Vandaar ook dat ze geld toe betalen aan Duitsland om het uit te lenen.
Vermogenden gaan niet zitten wachten totdat de overheid hun vermogen opknabbelt d.m.v. helikoptergeld. Zij beleggen vermogen in allerhande zaken. Met helikoptergeld is de kleine man de sjaak die zijn vermogen ziet verdampen.
@57
Op zich klopt het wat je hier beweert. Obligaties houden hun waarde door kwantitatieve verruiming. Maar er wordt zo wel een fictieve waarde toegekent. In jargon: een zeepbel. Zeepbellen hebben de eigenschap vroeg of laat te knappen. Draghi doet dus niks anders dan tijd kopen, hopende op een oplossing. Maar welke, dat weet hij wellicht zelf niet…
@59: hoe stel je je het voor, “een fictieve waarde toekennen” en “zeepbellen die knappen”? Kun je dat toelichten in het kader van QE? Ik zie het niet zo.
@58
Omdat delfstoffen en uitstoot inderdaad geen duurzame bron van inkomsten vormen, zou in mijn voorstel het zwaartepunt van de belasting op landgebruik uitkomen. Juist omdat daar ons voedsel vandaan komt; ik wil de kring juist rond maken. En in een verregaand geautomatiseerde wereld zou de belasting op het landgebruik sowieso bijkans de enige kostenpost voor de voedselproductie zijn. En “duurder” voedsel in vergelijking waarmee? Met nu? Lijkt me een zinloze vergelijking.
De boeren wordt het bestaan nu al onmogelijk gemaakt door verregaande automatisering en bijbehorende schaalvergroting. Die paar overgebleven boeren zullen binnenkort ook niet meer op de tractor zitten, maar gewoon een uurtje per dag achter de computer, voor zover dat niet nu al het geval is. Ze zijn dan geen boer meer, hoogstens grootgrondbezitter. Willen we hen en hun nazaten nog generaties lang de vruchten laten plukken van niet-verrichte arbeid, simpelweg omdat ze toevallig het land in bezit hebben? Dat is binnen de kaders van de maatschappij van vandaag niet meer dan normaal. In de maatschappij van de toekomst is dat vooral asociaal en oneerlijk en zal dit soort automatisering leiden tot een onstopbare extreme concentratie van rijkdom. Dat is nu al gaande en hoe eerder we die trend ombuigen, hoe beter. We hebben nu nog de macht om een alternatieve samenleving neer te zetten. Tegen de tijd dat we allemaal afhankelijk zijn van steun van de eigenaren van het geautomatiseerde productieapparaat is onheroeppelijk sprake van een oligarchie. At best.
@57
Als ik jouw auto koop voor EUR 1.000, en ik betaal jou met 2 briefjes van 500 euro die ik zelf heb getekend met paarse potloden. Die daarna ook nog eens door iedereen worden geaccepteerd, dan heb ik toch geld gecreëerd? Het klopt dat er obligaties zijn gekocht met een waarde, net zoals jouw auto een waarde heeft. Maar waar het hier om draait is dat de ECB geld uit het niets tovert om jouw auto van te kopen. Er is dus ineens 1000,- meer. Omdat er niet meer waarde is gecreëerd, is er ineens een heel klein beetje geld ontwaarding van alle overige geld. Dat geld komt niet terecht bij mensen die er schulden van af betalen, maar het komt terecht bij financiële instellingen en overheden die het weer uitgeven. Er is dus per saldo meer geld in omloop.
@62: er is nogal een groot verschil tussen een financiele asset (zoals een obligatie) en een auto o.i.d.
Het punt dat je vergeet is dat de centrale bank (in dit geval de ECB) die de obligatie koopt niet alleen het geld creëert (als je in die termen zou willen spreken), maar tegelijkertijd de obligatie “vernietigt”. Het pensioenfonds is netto net zo rijk voor als na de verkoop. Obligatie, depositie, het is allemaal financiele bezitting voor die partij. Laat staan dat het pensioenfonds met het geld de kaasmarkt op loopt en opeens een partij echte goederen gaat kopen. Er is dus helemaal geen geldontwaarding.
Hier een aantal goede papers waar het uitgelegd wordt
http://papers.ssrn.com/sol3/cf_dev/AbsByAuth.cfm?per_id=1264969
Geldontwaarding zou pas plaatsvinden als de ECB of overheid met een echte geldpers aan de gang gaat en nieuw geld gaat uitgeven zonder een financiele asset op te kopen. Gewoon door het willekeurig uit te geven. Maar dat is echt een totaal andere situatie.
@60
Met bijgedrukt geld schuldpapier opkopen (via banken) maakt de schulden van landen nog niet ongedaan. Draghi heeft dit beleid ook nog eens gaandeweg uitgebreid. Eerst zou het tot in 2016 doorgaan, dat is inmiddels al 2017 geworden. Wie weet zegt hij later dit jaar dat hij er mee door gaat tot 2018.
Dat is ook wat ik bedoel met tijd bijkopen. In principe kan de ECB altijd doorgaan met dit beleid. Totdat men er achter komt dat de probleemlanden nooit hun schulden zullen aflossen. De waarde wordt altijd uitgedrukt in euro. De euro is nu nog een harde (Duitse) munt. Dat kan veranderen door dit beleid. Dan worden de obligaties nog steeds uitgedrukt in euro, maar wel een zachte euro. Het netto gezien net zo rijk of arm gaat dan niet langer op.
Wat de euro betreft is er al jaren een ‘strijd’ gaande of dit een Duitse of een Zuid-europese munt moet zijn. In Duitsland maar ook Nederland wordt een munt geprefereerd die hard is. Vooral in Duitsland is men de hyper-ontwaarding uit het interbellum nog niet vergeten. Die trof ook vnl de kleine spaarders.
In de financiele wereld is de winst van de een altijd het verlies van een ander. Het verleden leert dat je daarin niet te ver moet gaan.
@62: Nee, dat heeft geen geld ontwaarding tot gevolg. Inflatie is gedefinieerd als de index van de prijs van vastgestelde set goederen. Dat dat niet zo is blijkt ook in de praktijk: ondanks de QE activiteiten van ECB is er nog steeds geen inflatie.
Er zijn verschillende mechanisme waarop inflatie kan ontstaan, maar de hoeveelheid geld die in omloop is, is op zijn best één van de vele factoren en er is geen eenduidige relatie tussen de hoeveelheid geld en de inflatie.
Hiermee zeg ik niets schokkends, dat is al jarenlang bekend. Een andere factor is bijvoorbeeld de omloop snelheid van het geld.
Wat misschien wel de belangrijkste factor is, is de loonstijging: als de lonen stijgen neemt de vraag naar goederen toe, en als de vraag toeneemt, zal ook de prijs stijgen.
Weer een ander factor is de productiecapaciteit: als daar tekort aan is – er is ondercapaciteit – dan stijgen de prijzen omdat er niet genoeg geproduceerd kan worden om de vraag te voldoen.
Nogmaals: niets schokkends wat ik hier zeg.
Tenslotte, en dat is mogelijk een van de factoren waarop Draghi hoopt: als de euro on waarde daalt – door QE bijvoorbeeld – dan stijgen de prijzen in het buitenland, de import wordt duurder, dus de prijzen stijgen – en dus neemt de inflatie toe.
Wat Draghi doet met waardepapieren is niet meer dan het veranderen van de ene soort geld (zeer courante staatsobligaties, en andere obligaties) door een ander soort geld. De ECB tovert geld uit het niets omdat het de centrale bank is. Banken kunnen geld maken om uit te lenen aan hun klanten. Wonderlijk, en voor ons gewone stervelingen (niet-bankiers) moeilijk te vatten, maar bedenk dat (centrale) banken dat geld zelf ook niet mogen uitgeven. Draghi, of een bankier kan wel geld maken, maar dat geld mag hij of zij niet gebruiken om mooie auto kopen. Hij of zij mag daar alleen maar schulden mee creëren, schulden die na verloop van tijd weer ingelost moeten worden.
Wat Mathijs @63 zegt is ook juist. Onze reacties hebben elkaar gekruist.
@64: het doel is ook helemaal niet dat landen hun schulden aflossen. Het doel is een goed draaiende economie in de eurozone. Dat QE niet het wondermiddel is, klopt. Maar het is een van de weinige beperkte middelen die de ECB heeft. Dat is niet de schuld van Draghi, dat is de schuld van de europese politiek. Zonder fiscaal beleid gebeurt er niet veel in positieve zin.
In die zin is het Duitse beleid bizar. Zelf beleid voeren dat de economie in de eurozone schade doet, met onder andere als gevolg lage rentes, en dan vervolgens de ECB de schuld geven van de gevolgen van je eigen wanbeleid.
Wat je zegt over “In de financiele wereld is de winst van de een altijd het verlies van een ander. Het verleden leert dat je daarin niet te ver moet gaan.” klopt niet, want in een economie is het nu juist de bedoeling dat iedereen er beter van wordt. De winst van de een hoeft niet ten koste te gaan van de ander. In een groeiende economie wordt iedereen rijker. In een krimpende economie wordt iedereen armer. Even afgezien van grote verschuivingen van arm naar rijk of omgekeerd.
@65
“Er zijn verschillende mechanisme waarop inflatie kan ontstaan, maar de hoeveelheid geld die in omloop is, is op zijn best één van de vele factoren en er is geen eenduidige relatie tussen de hoeveelheid geld en de inflatie.”
De relatie is vrij sterk als je niet rond de zero lower bound zit. In deze situatie is ie zwak, ook omdat de ECB niet eensgezind is.
Daarom is het moeilijker om inflatie aan te jagen dan te beteugelen. Overigens een reden waarom iedereen die bang was voor Zimbabwaanse toestanden toen de Fed met QE begon een brevet van onvermogen heeft afgegeven.
@64
“Met bijgedrukt geld schuldpapier opkopen (via banken) maakt de schulden van landen nog niet ongedaan.”
Wel als de ECB besluit het schuldpapier “kwijt” te raken/ te verbranden/ goed te verstoppen
@68: Lastige is ook dat de term “hoeveelheid geld” vrij vaag is. Er zijn meerdere hoeveelheden geld. Waar centrale banken mee werken, reserves, zijn niet één op één gerelateerd aan de hoeveelheid geld in de echte economie (depositos, rekeningen bij mensen). Die vaste relatie, uitgedrukt in het money muliplier model, blijkt een mythe te zijn. En dan is er ook nog een volgende stap: waar inflatie uiteindelijk om gaat is hoeveel geld er uitgegeven wordt voor een bepaalde hoeveelheid goederen of diensten. Niet om hoeveel geld er ergens op een rekening staat te slapen. Een flow dus, geen stock.
@68
Er is mij niets bekend van kwijtraken of verbranden. Mocht die handelswijze zonder gevolgen zijn dan zou de ECB op nog grotere schaal kwantitatieve verruiming moeten toepassen en schuldpapier opkopen. Het blijft echter een spelletje blufpoker met als inzet de stabiliteit in de eurozone.
@68: Wat Matthijs @69 zegt. Daar zou ik nog aan toe willen voegen dat het vooral gaat om de capaciteit van de economie. Als iedereen werk heeft – er is geen onvrijwillige werkloosheid, en hou rekening met frictiewerkloosheid – en als productie capaciteit volledig benut is – alles draait dus op volle toeren, dan zal de inflatiedruk toenemen: werknemers kunnen looneisen stellen, omdat er een tekort is aan werkkrachten, en prijzen kunnen stijgen omdat er vraag naar producten en diensten is. Ik herhaal: het is allemaal basale economie: het gaat om vraag en aanbod, als er meer vraag is dan aanbod, dan stijgen de prijzen.
@71
Je doet de aanname dat arbeid en lonen een blijvend grote factor in de economie zijn. Dat is in bepaalde branches steeds minder het geval, en dat zijn nou net de branches waar geen onvrijwillige werkloosheid is. En daar stokt je theorie. Kijk bijvoorbeeld naar tech-bedrijven. Enorm tekort aan personeel en toch stromen de geldpakhuizen vol. En veelal niet meer leeg, hetgeen een eventueel effect op de inflatie tamelijk teniet doet. Er zijn vast nog sectoren waarin het mechanisme dat je beschrijft werkt, maar het worden er m.i. steeds minder. Dat is een probleem want het mechanisme werkt alleen op grote schaal, als iedereen “meedoet”.
Ter illustratie: eind 2014 zaten Apple, Microsoft, Google, Cisco Systems en Oracle samen op enkele honderden miljarden aan cash-reserves. Het equivalent van pakweg een kwart van alle dollars. In 5 bedrijven. En dat groeit en groeit alleen maar. Zolang die stapel groeit kan het door jou beschreven mechanisme niet tot inflatie leiden.
Dat is hooguit voor een beperkte set aan producten op macro-economisch niveau nog het geval. Daarbuiten is nauwelijks nog sprake van een dergelijk mechanisme omdat schaarste door schaalvergroting nauwelijks nog aan de orde is. Vrijwel alles is tegenwoordig op voorraad of de productie is razendsnel op te schalen. Van schaarste in de praktische economische zin van het woord is zelden tot nooit sprake, in ieder geval niet in de Westerse wereld (of het moet gaan om concertkaartjes en de laatste Apple-telefoon:p).
De economie is voortdurend in ontwikkeling. De stelling dat het “allemaal basale economie is” en om vraag en aanbod draait houdt m.i. geen stand. Deze stelling (en de hele inrichting van onze economie) is erop gebaseerd dat een significant deel van de economie een directe relatie heeft met arbeid en dat prijzen worden bepaald door vraag naar schaarse goederen. Dat is al heel lang niet meer het geval, maar daar lijken theorie noch praktijk nog bepaald niet op aangepast te zijn. Toch worden economische theorieën voortdurend als absolute waarheden gebracht en wordt de concentratie van rijkdom die ik als direct gevolg van grootschalige automatisering zie afgedaan als business as usual terwijl het eerder transformatief van aard is. Als we blijven vasthouden aan onvolledige klassieke economische theorieën stevenen we af op een ramp.