Taal is een centraal onderwerp in het huidige maatschappelijke debat. Hoe benoemen we minderheidsgroepen? Hoe gaan we met elkaar om? Hoe laten we mensen aan het woord die nog niet veel aan het woord komen? De Duitse schrijfster Kübra Gümüşay laat een heel waardevol geluid horen in dat debat in haar boek Spreken en zijn. Ik vind dat het beste boek dat ik las over dit debat. Gümüşay is in de eerste plaats een publieke intellectueel en taal – de Duitse titel van het boek is Sprache und Sein – is voor haar in de eerste plaats een vorm van deelnemen aan het publieke debat. Sterker nog, er lijkt voor haar weinig verschil te zijn tussen taal en deelname aan dat debat. Wat dat betreft is de keuze van de Nederlandse vertaler Ymke van der Staay om te kiezen voor Spreken en zijn een heel gelukkige. Expositiestukken De taal van het publieke debat is publieke taal – de normale manier van over mensen praten. Gümüşay maakt in dit verband verschil tussen ‘ongelabelden’ – ruwweg de witte man – en ‘gelabelden’ – de anderen. De eersten zijn de bezoekers van het museum van de taal, die alles mogen bekijken, horen, aanraken, beoordelen en die zelf als het ware onzichtbaar zijn. De tweede groep worden besproken, gelabeld, als exemplarisch gezien voor hun soort. Die algemene observatie is vaker gemaakt, maar Gümüşay weet hem, in ieder geval voor mij, heel invoelbaar te maken door zichzelf naar voren te brengen: een gesluierde Duitse vrouw die altijd maar vragen krijgt over die sluier: Mensen stellen soms de meest absurde vragen – of ik douche met een hoofddoek op, bijvoorbeeld. Of een dergelijke vraag in een privégesprek kan worden beantwoord is één ding – maar die vraag hoort zeker niet thuis in een talkshow voor een miljoenenpubliek. Waarom? Omdat ze mij en andere hoofddoekdragende vrouwen in de positie van een object plaatst en belachelijk maakt. Iets wat ik in ieder geval nog niet goed had beseft is dat ‘gelabelden’ ook zelf in het publieke discours, ook als het gebeurt in een vriendelijke omgeving, voortdurend zichzelf aan het uitleggen zijn. Ze geven niet gemakkelijk hun visie vanuit hun eigen positie omdat ze uit ervaring weten dat die voor de ongelabelden vaak te lastig te begrijpen is. “Wij – de expositiestukken van de Taal –”, schrijft ze, “moeten ermee stoppen te spreken om begrepen te worden, we moeten spreken om te zijn. Of we nu begrepen kunnen worden of niet, als we niet meer door de ogen van anderen naar onszelf kijken.” Gelukt Tegelijkertijd leidt zulk spreken om te zijn er paradoxaal genoeg uiteindelijk juist wel toe dat je gezien wordt, en daarmee hopelijk begrepen. Gümüşay vertelt het verhaal over hoe de man die haar schriftelijk met de dood bedreigde later zijn excuses aanbood toen hij een column van haar las over het Turkse gebruik dat de bruidegom voorafgaand aan het huwelijk van zijn aanstaande bruid een kop koffie met zout krijgt dat hij – om zijn liefde te bewijzen – zonder morren moet opdrinken. Dat verhaal had de man ineens doen beseffen dat de schrijfster een mens was. Dat menselijke is wat Spreken en zijn sowieso tot een prachtig boek maakt. Gümüşay weet haar lezer aan te spreken van mens tot mens. Ze doceert niet, ze verhult niet, ze gebruikt geen geleerd of activistisch jargon. Ze is. Ze staat rechtop, fier, en spreekt de lezer aan. Het is heel lastig om dit soort debatten die toon te vinden. Het is haar gelukt. Kübra Gümüşay. Spreken en zijn. Hoe taal ons beperkt en bevrijdt. Vertaling uit het Duits: Ymke van der Staay. Atlas Contact, 2022
De Syrisch-Amerikaanse rapster Mona Haydar haalt uit naar geile sheiks die met haar willen cammen. En hier naar moslimvrezers die haar op haar hoofddoek aanspreken. Het loont de ondertiteling erbij aan te zetten. In een interview met Glamour legt de activiste uit hoe ze muziek inzet als emancipatie-instrument.
Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.
Mag een agente een hoofddoekje dragen? Nee toch? Het is immers onwenselijk dat een agent toont welke overtuigingen zij of hij heeft, om de suggestie van vooringenomenheid weg te nemen. Ik ben daarom tegen alle soorten zichtbare geloofsuitingen. Je geloof uitdragen doe je maar in je vrije tijd.
Zoals ik het hierboven beschreef dacht ik er lang over. Maar ergens begon het steeds meer te knagen. Want als je een kledingstuk al de suggestie van vooringenomenheid toekent, geef je dan niet het verkeerde signaal af? Want de vooringenomenheid is natuurlijk niet weg als het kledingstuk weg is én het suggereert dat uiterlijk er toe doet. Wat betekent dat voor moeilijker “af te zetten” eigenschappen, zoals huidskleur? Waarom zouden die dan geen vooringenomenheid suggereren? Mag een Marokkaanse Nederlander twijfelen aan de vooringenomenheid van een witte agent of rechter, net zoals iemand blijkbaar mag twijfelen aan de neutraliteit van een een hoofddoek dragende rechter of agent?
De afgelopen jaren viel me ook iets anders op: een toenemende focus op overtuigingen die je juist niét kan zien. Rechters die D66 zouden stemmen bijvoorbeeld, en daarom slap straffen. En wetenschappers die GroenLinks “zijn” waardoor je a priori elke conclusie die ze trekken bij het grofvuil kan zetten, in hoeveel peer reviewed tijdschriften ze ook publiceren.
RECENSIE - Sietske de Boer las ‘Hoofddoek en maagdenvlies. Waarom het Midden-Oosten een seksuele revolutie nodig heeft’ door Mona Eltahawy over de achterstelling van vrouwen in het Midden-Oosten.
‘Daar gaan we weer’, dacht ik bij het lezen van deze titel, ‘wordt ons de uitgekauwde discussie over de hoofddoek opnieuw voorgeschoteld?’ Want in Nederland heeft iedereen wel een mening over de hoofddoek: ‘rechts’ is tegen, zie het recente initiatief van de VVD tegen de boerka, terwijl ‘links’, met enig cultuurrelativisme, het dragen van een sluier de eigen keuze van vrouwen vindt. En het maagdenvlies – who cares?
Maar ik kwam er snel van terug. Want het boek van Mona Eltahawy is vooral interessant vanwege de vraag in de ondertitel: waarom het Midden-Oosten een seksuele revolutie nodig heeft. Dat werkt Eltahawy, een Egyptisch-Amerikaanse journaliste in de tweede helft van de veertig, goed uit, tot een verfrissend, maar ook vlammend, goed gedocumenteerd en persoonlijk relaas over de positie van vrouwen in de Arabische wereld. Ze verhaalt hoe het vrouwen verging tijdens de Arabische lente – Mona Eltahawy was erbij in Egypte, en maakte daarna voor de BBC World Service een documentaire over vrouwen tijdens de Arabische Lente, die eind 2010 begon in Tunesië en in al teveel landen tot een bloedig en gewelddadig einde kwam voordat 2011 voorbij was. Overigens spreekt zij over ‘revolutie’. In het begin van de revolutie eisten met name jongeren vrijheid, democratie en menselijke waardigheid op – vrouwen net zo goed als mannen. Vrouwen dachten daarbij ook aan hun individuele vrijheid om hun eigen keuzes te kunnen maken in het leven. Een jonge activiste, Fatma Emam, stelde: ‘ De revolutie speelt zich niet alleen af op het Tahrirplein, zij speelt zich in elk Egyptisch huis af. Het is de revolutie van de opstand tegen de patriarch’.
Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.
Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.
The “veil” is more than just a covering – at least in the eyes of those who see it as an obstruction to their own exertion of power and “truth.” It is for them, as Daumas wrote, something which covers the entire being of a society and culture – thus get through to the Muslim women, through the physical and abstract veil, and get through to ‘correcting’ her society and culture.
OPINIE - Wat is het nou, die hoofddoek? Een symbool van een specifieke eigen keuze of toch een embleem van patriarchale en misogyne onderdrukking?
De hoofddoek is allebei. Soms zelfs tegelijkertijd.
Hetzelfde geldt voor Zwarte Piet. Meestal is Zwarte Piet geen racisme, maar soms ook wel.
Het probleem van zowel de hoofddoek als Zwarte Piet is dat het symbolen zijn. En symbolen horen iets te betekenen. En dan is het nogal verwarrend als zo’n symbool meerdere, soms tegengestelde dingen betekent.
En dat is precies waarom discussies over dit soort onderwerpen eindeloos kunnen duren. Want beide partijen hebben feiten aan hun zijde. Erger nog, beide partijen staan er doorgaans op dat hun waarheid de enige waarheid is.
En dat levert tegenstellingen op als ‘Zwarte Piet is racisme’ versus ‘Zwarte Piet is niet racistisch’. Beide uitspraken zijn waar en beide zijn niet waar, want alleen soms is Zwarte Piet racisme.
De discussie zou dan ook niet moeten gaan over de vraag of Zwarte Piet wel of niet racistisch is, maar wat het betekent dat dit af en toe het geval is.
De verwarring in de discussie over de hoofddoek is zelfs nog groter. Daar gaat het namelijk niet alleen over de aan- of afwezigheid van een bepaalde betekenis (‘Is dit wel of niet racistisch?’), maar kan de vraag ook zijn welke van twee diametraal tegengestelde betekenissen aanwezig is.
OPINIE - Van tijd tot tijd borrelt de discussie weer op over moslima’s en emancipatie. Het is frustrerend dat die discussie dan vaak tussen niet-moslims plaatsvindt. Mag ik me als moslima even mengen in de discussie die over mij gaat?
Waarom wordt er in dit soort discussies altijd over de moslima gepraat alsof zij niet geëmancipeerd kan zijn als zij een hoofddoek draagt? Voor de meeste mensen die zich in deze discussie mengen, is het niet belangrijk welke betekenis de moslima’s zelf toekennen aan het dragen van een hoofddoek. Zij vinden het een symbool van vrouwenonderdrukking en dus is dat zo.
Alsof moslima’s kleuters zijn die zelf niet kunnen nadenken en geen eigen keuzes kunnen maken over wat goed of slecht voor hen is. Als het niet onze vaders, broers of mannen zijn die ons vertellen wat we moeten doen, dan zijn het wel de ‘verlichte’ Hollanders die bepalen wat goed voor ons is.
Die opmerking over vaders, broers en echtgenoten is trouwens sarcastisch bedoeld. Ik zeg het er maar even bij voor degenen die het niet hebben begrepen.
Er zijn echter genoeg dames die zelf de keuze maken om de hoofddoek te gaan dragen. Ook ik ben een van die vrouwen die er toch echt zelf voor heeft gekozen – toen ik ruim over de twintig was.
De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.
Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.
Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.
In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.
OPINIE - Een nieuwsberichtje uit de Volkskrant:
Als een vrouw in Iran zonder hoofddoek de straat opgaat, kan ze daar zeventig zweepslagen en zestig dagen gevangenisstraf voor krijgen. Tientallen vrouwen nemen dat risico door snel een foto van zichzelf te maken terwijl ze even ongesluierd zijn en die op de Facebookpagina (https://www.facebook.com/StealthyFreedom) ‘Mijn geheime moment van vrijheid’ te zetten. […]
Een andere vrouw vertelt dat ze niet alleen bang was betrapt te worden, maar zich ook zorgen maakte over de reactie van sommige van haar vrienden. ‘Maar het is geen zonde’, zegt ze. ‘De sneeuw in mijn haar is geen zonde.’
‘Een van de mooiste momenten die ik ooit heb gevoeld in Iran’, vindt weer een ander.
Als het even niet dragen van een hoofddoek ‘een van de mooiste momenten ooit’ is, laat dat zien dat een hoofddoek – althans in Iran en andere streng-islamitische landen – meer is dan een kledingstuk.
Behalve een lap textiel, is een hoofddoek ook een instrument van onderdrukking: een manier om vrouwen hun individualiteit te ontnemen, te objectificeren als onvolwaardige buitenstaander: de spreekwoordelijke ‘Ander’, in de woorden van Simone de Beauvoir.
In Iran, zo lijkt het haast, vervult de hoofddoek een vergelijkbare functie als de middeleeuwse voorloper van de gele davidster, namelijk als een manier om de uitsluiting van de drager in de openbare ruimte te garanderen.
OPINIE - Het fenomeen hoofddoek levert gegronde aanleiding voor een feministische kritiek op de Islam.
Een tijdje terug verscheen een column van Asha ten Broeke in de Volkskrant, waarin ze haar afkeuring uitsprak over het gegeven dat in sommige kringen feministische argumenten selectief worden gebruikt om moslims mee aan te vallen.
Volgens Ten Broeke wordt daarbij namelijk nogal opzichtig met twee maten gemeten:
In onze samenleving worden de acties, woorden en vragen van moslims door een luidruchtige groep roeptoeters voortdurend langs een andere meetlat gelegd dan die van andere groepen. Zo leidde het feit dat de VU een islamitische gebedsruimte heeft waar mannen en vrouwen apart bidden tot verontwaardiging, maar geen stofje waaide op toen in het Volkskrant Magazine stond dat de hippe evangelische City Life Church op sekse segregeert.
Nu is Nederland inderdaad geen feministisch paradijs. Vrouwen verdienen minder dan mannen voor vergelijkbaar werk. Jonge meisjes worden nog steeds stelselmatig richting de roze speelmeuk, onpraktische kleding en zorgzaamheid gedrongen. De woorden van Simone de Beauvoir ‘Je komt niet ter wereld als vrouw, je wordt vrouw,’ hebben hun relevantie nog lang niet verloren.
Dit laat echter onverlet dat de situatie in de islamitische wereld (en onder autochtone moslims) nog altijd een flink stuk erger is dan de allesbehalve perfecte stand van zaken in doorsnee-Nederland.
Dat kan! Sargasso is een collectief van bloggers en we verwelkomen graag nieuw blogtalent. We plaatsen ook regelmatig gastbijdragen. Lees hier meer over bloggen voor Sargasso of over het inzenden van een gastbijdrage.
In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.
Nou nou. Dat was weer lachen, hoe de minister-president vier PVV-Kamervragen beantwoordde.
Waarop Mark Rutte antwoordde:
1. Ja.
2-4. Bij een bezoek van H.M. de Koningin aan een godshuis worden de daarbij behorende kledingvoorschriften gerespecteerd. (Bron)
Ik heb er, zoals wel meer mensen vandaag, om gelachen. Maar eigenlijk is het niet grappig. In de eerste plaats getuigt het niet van goede parlementaire manieren dat de minister-president de eigenlijke kwestie ontwijkt: dat een hoofddoek kan worden beschouwd als een symbool van onderdrukking. Toevallig denk ik dat het genuanceerder ligt, maar het PVV-standpunt is niet irrationeel en de partij heeft recht op een beschaafd antwoord.
In de tweede plaats: wat doet de koningin eigenlijk in een godshuis? Natuurlijk mag ze wat plaatselijke cultuur opsnuiven, maar moet dat in functie? Ik voel me hier ongemakkelijk bij, zoals ik me ook ongemakkelijk voel als een lid van de regering (in functie) een kerk of een synagoge bezoekt.
Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.
In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.
