Wie brengt Israël eindelijk tot bezinning (2)?

Over de intenties en strategieën van Israël en Hamas wordt hevig gespeculeerd in de media. Wat willen Israël en Hamas bereiken met deze gewelddadigheden? Hoe gaat dit verder? Ik zal trachten – voorzover dat kan – de strategische intenties van beide partijen te doorgronden. De titel van deze bijdrage zou er op kunnen wijzen dat dit geen objectieve analyse is, maar vooral een oordeel over het Israëlische optreden. Dat klopt, ik sluit deze analyse af met een oordeel.

Veelal wordt een zekere rationaliteit verondersteld bij strijdende partijen. Maar ‘rationaliteit’ is ook in deze een betrekkelijk begrip. Zijn zelfmoordaanslagen logisch? Niet helemaal een willekeurige vraag in deze context. Ja, deze blijken inderdaad logisch volgens een analyse van Robert Pape “The strategic Logic of Suicide Terrorism” (een paper kan worden gedownload). Zelfmoordaanslagen blijken vooral bruikbaar om “moderne liberale democratieën” tot territoriale concessies te dwingen. It pays to die, volgens Pape.

Startpunt voor deze analyse is het (rationele) uitgangspunt door Clausewitz geformuleerd (vrij vertaald): dat oorlog – en wat mij betreft ook terrorisme – de voortzetting zijn van politiek, maar dan met andere middelen. Oorlog en terrorisme ‘zijn’ politiek. Zowel Israël als Hamas streven (uiteindelijk) politieke doelstellingen na. Althans dat zou je dan (moeten) denken. Hier valt namelijk nog wel wat op af te dingen, zonder nu mijn eigen analyse meteen te willen ondermijnen. Geweld en oorlog zijn in beide ‘landen’ namelijk in in hoge mate onderdeel van beide samenlevingen geworden, en genereren een eigen vaak destructieve dynamiek. Organisaties en personen ontlenen in belangrijke mate hun bestaansrecht en prestige aan de toepassing van geweld. Deze vicieuze cirkel zal voor een duurzame oplossing van het conflict moeten worden doorbroken.

Allison heeft naar aanleiding van de Cubacrisis (1962) een bruikbaar denkmodel ontwikkeld om intenties en strategieën van strijdende partijen te analyseren: “Essence of Decision, Explaining the Cuban Missile Crisis” heet deze analyse. Hij onderscheidt drie analyseniveaus als het over besluitvorming gaat: (1) Het rationele-actor model, uitgangspunt van deze benadering is dat partijen rationeel (verstandig) handelen om hun strategische doelstellingen te realiseren. (2) Het organisatie-proces model, waarbij ervan uit wordt gegaan dat organisatie(onderdelen) die betrokken zijn bij het conflict eigen belangen en een eigen dynamiek hebben. En (3), het laatste analyseniveau, het bureaucratische strijdmodel, waarbij de strijd tussen individuen (van dezelfde partij) de besluitvorming beïnvloedt. Overigens wordt het eigen optreden (in de media) altijd beargumenteerd aan de hand van het rationele actor model. Elke partij zegt – en denkt vaak – rationeel te handelen.

Wat levert dit denkkader nu op? “Zelfverdediging” is de directe aanleiding voor het Israëlische offensief dat 28 december is gestart. Israël wil beschietingen door Hamas van haar grondgebied onmogelijk maken. Voorts tracht Israël Hamas verder los te weken van de Palestijnse bevolking, dit offensief is dus in feite een vervolg op de economische blokkade van de Gazastrook. Door maximale terreinwinst te boeken wil Israël haar onderhandelingspositie maximaliseren. De hoofddoelstelling van Israël is “voor eens en voor altijd” neutralisatie van Hamas. Een interessante vraag is of de timing van dit Israëlische offensief ook te maken heeft met de wisseling van de wacht in de Verenigde Staten. President Bush geeft Israël ongetwijfeld meer ‘ruimte’ dan dat president Obama dat (hopelijk) gaat doen. Ook ten opzichte van de nieuwe Amerikaanse president heeft Israël een betere onderhandelingspositie gecreëerd, althans dat zou wel een de (eigen) inschatting kunnen zijn.

Tot zover een aantal rationele overwegingen, die een rol zouden kunnen hebben gespeeld in de Israëlische besluitvorming. Tenminste een andere factor heeft echter ook nog een dominante rol gespeeld: de aanstaande verkiezingen in Israël. De huidige regering wil na haar mislukte operatie in Libanon in 2006 de kiezers vooral duidelijk maken, dat zij wel degelijk de veiligheid (zoals door Israël gedefinieerd) kan waarborgen. Livni (Buitenlandse Zaken) en Barak (Defensie) strijden om het meest strijdbare imago, en willen boven alles het ‘succes’ van de operatie aan zichzelf kunnen toeschrijven. Dat zou wel eens stemmen kunnen opleveren; een typisch voorbeeld van de eerder genoemde vicieuze cirkel. Dat kan overigens nog wel eens vervelend “backfiren“. Ik betwijfel namelijk of er sprake zal zijn van een succesvolle afloop, zoals door Israël gedefinieerd en beoogd. De vraag is namelijk of de Palestijnse bevolking zich laat losweken van Hamas. Hamas zou wel eens aan populariteit kunnen winnen. Hamas zou – evenals Hezbollah in 2006 – wel eens sterker uit de strijd kunnen komen. Ook Israël realiseert zich dit, vandaar de meedogenloze jacht op Hamaskopstukken.

Hamas heeft andere doelstellingen. Hamas heeft – door de beschiettingen op Israël te hervatten – getracht de (economische) wurggreep te doorbreken. Die niet alleen funest is voor de Palestijnse bevolking, maar ook voor Hamas als politieke beweging. Hamas zal een Israëlische militaire reactie niet hebben uitgesloten, de vraag is wel of de omvang ervan juist is ingeschat. Dit conflict kan voor Hamas ook instrumenteel zijn. Hamas hoopt haar basis in de Palestijnse bevolking te versterken, en gaat ervan uit dat Israël (wederom) haar internationale imago beschadigd. Hamas is gebaat bij escalatie, Israël is dat niet. Hamas is gebaat bij een langdurig(er) conflict, Israël is dat niet. Misschien heb ik dat – Israël is niet gebaat bij escalatie – wel iets te snel opgeschreven. Is dat eigenlijk wel zo?
Tot zover deze ‘analyse’, voor wat die waard is.

Maar hoe gaat dit nu verder? Een voorzichtige voorspelling: Hamas zal haar verzet voortzetten en trachten Israël langduriger te ‘binden’ in de Gazastrook. Het technologische overwicht wordt deels teniet gedaan in geval Israël gedwongen wordt in verstedelijkte gebieden te opereren. Daar zal Hamas trachten het gevecht aan te gaan. Volgens de analyse van Pape neemt de gebruikswaarde van zelfmoordaanslagen weer toe. Hamas zal trachten de verantwoordelijkheid voor de humanitaire ramp die zich ontwikkelt neer te leggen bij Israëi. Israël zal steeds harder roepen dat het nu tijd is voor een bestand, en dat Hamas de Palestijnse bevolking ‘gijzelt’. De internationale publieke opinie zal zich – en ik begrijp dat – in toenemende mate richten tegen Israël.

Het punt is namelijk dat (zie ook) doel en middel in de Israëlische aanpak niet meer in verhouding staan. Allerlei analyse ten spijt, ook deze, er is een aantal algemeen geaccepteerde spelregels die in een fatsoenlijke wereld moeten worden gerespecteerd (zie het Handvest van de Verenigde Naties en de conventies van Geneve). Het alternatief is algehele anarchie. Israël heeft de sleutel in handen om dit zich al decennialang voortslepende conflict in het Midden Oosten op een fatsoenlijke manier te beëindigen: de Palestijnen hebben recht op een eigen levensvatbare staat. Maar ook Hamas moet stoppen met haar gewelddadigheden en zal moeten accepteren dat Israël recht heeft op voortbestaan. Want ook dit laatste gewapende conflict zal geen winnaars hebben.