ANALYSE - Hoe groot is de druk van uitkeringen op de (beroeps)bevolking? Hoe hebben de uitkeringen zich ontwikkeld? Dit onderzoek naar de ontwikkeling van het aantal uitkeringen sinds 1970 bevat enkele verrassende uitkomsten en daarnaast enkele anekdotes van mijn kant waarvan je misschien zal denken ‘Hoe was het mogelijk?’
Oorspronkelijk zou dit stuk onderdeel zijn van deel II van mijn drieluik – deel I hier – over uitkeringen aan allochtonen en autochtonen, maar vanwege de lengte heb ik er toch maar een losstaand artikel van gemaakt.
Uitkeringen en beroepsbevolking
In veel reacties op internetfora merk je dat men niet goed weet hoe het staat met het aantal uitkeringen. Door bepaalde politieke partijen en media wordt vaak verkondigd dat het met het aantal uitkeringen helemaal de pan uit rijst. In figuur 1 laat ik zien hoe het aantal uitkeringen aan mensen tussen de 15 en 65 jaar zich sinds 1970 heeft ontwikkeld.
De grafiek geeft het aantal uitkeringen als percentage afgezet tegen de beroepsbevolking (nationale definitie). Een percentage van bevolking in een jaar geeft over zo’n lange periode een wat beter beeld dan alleen de aantallen uitkeringen, omdat de (beroeps)bevolking de afgelopen decennia sterk is gestegen. Zo bestond in 1970 de beroepsbevolking uit 4,8 miljoen mensen en in 2013 uit 7,9 miljoen, een stijging met twee derde. Ik heb echter ook een grafiek gemaakt met de aantallen.
De meeste percentages die ik hier in tekst noem, heb ik tevens in de grafiek gezet.
Het is een dubbele grafiek. Het percentage uitkeringen in verhouding tot de beroepsbevolking en het werkloosheidspercentage hebben een schaal die staat aan de linkerkant. Het totaal (rood) van beide percentages staat rechts. De schaal van de rechteras is precies twee keer zo groot.
De belangrijkste uitkeringen zijn de arbeidsongeschiktheidsuitkeringen. Tussen 1970 en begin jaren negentig verdubbelde dit percentage van 11% naar 20% van de beroepsbevolking. Dat kwam niet doordat Nederland ineens zoveel zwakker, zieker en misselijker was geworden, maar door dumping van werknemers in de WAO. Dat werd mogelijk gemaakt doordat de WAO rekening kon houden met de kans op werk van de werknemer. Begin jaren negentig is dat artikel uit de WAO gehaald.
Er zijn meerdere arbeidsongeschiktheidsuitkeringen. De WAO is de bekendste en is zelfs een soortnaam geworden. De WAO is echter opgeheven en bestaat alleen nog voor oude gevallen. Daarvoor is in de plaats gekomen de WIA. Naast deze werknemersverzekeringen is er ook de volksverzekering voor jonggehandicapten de Wajong. Ook is er nog WAZ, maar deze regeling voor zelfstandigen is tien jaar geleden gesloten voor nieuwe gevallen.
Door allerlei maatregelen in de WAO is het aantal arbeidsongeschikten gedaald naar 12% en vormt daarmee de helft van het totaal aantal uitkeringen dat nu 23% van de beroepsbevolking is. Die 23% is niet het hoogste percentage. Begin jaren negentig was de uitkeringsdruk zelfs 38%.
Tot begin de jaren tachtig hoefde je maar zes weken gewerkt te hebben om in aanmerking te komen voor een WW-uitkering van een half jaar. Daarna kon je bij de Sociale Dienst een WWV-uitkering krijgen van twee jaar. Veel voorwaarden waren bij de WWV hetzelfde als bij de WW, maar een van de uitzonderingen was dat gehuwde vrouwen geen recht op WWV hadden, tenzij zij konden bewijzen kostwinner te zijn. Mannen hoefden dat niet. Inderdaad dat was nog een stukje regelgeving slechts dertig jaar geleden. Omdat de WW en WWV in elkaars verlengde lagen, heb ik die samengevoegd. De WWV is opgeheven halverwege de jaren tachtig.
De knik in de WW(V) kwam begin jaren tachtig doordat de toegangseisen sterk werden verscherpt en door een daling van de werkloosheid. De bijstand steeg door naar 11% van de beroepsbevolking. Veel jongeren kwamen begin jaren tachtig in de bijstand, maar al ras kwamen er met name voor jongeren strengere toegangseisen. De bijstand volgt maar in beperkte mate de golfbewegingen in de economie. Ook in de huidige crisis is dat zo.
De werkloosheid (nationale definitie) was in 1983, met bijna 11%, het hoogste. Sinds 2008 steeg deze van 3,8% naar 8,3%, oftewel 4,5 procentpunt. De WW en bijstand samen stegen met 4,6 procentpunt van 5,9% naar 10,5%. Net zoveel stijging dus. Dat lijkt logisch, maar vaak wordt de oorzaak van de stijging van het aantal uitkeringen exclusief bij bepaalde groepen of gedragingen gelegd. De relatie, zoals we heel goed in de grafiek kunnen zien, ligt bij de stijging en krimp van de werkloosheid.
Tot slot de ANW, de Algemene nabestaandenwet. Deze wet geeft uitkering aan weduwen (m/v) met kinderen onder de 18 jaar. Ook wezen kunnen een uitkering krijgen.
De voorloper van de ANW was de AWW. Alleen weduwen konden daarin een uitkering krijgen. Grappig was dat een weduwe onder de 40 zonder kinderen maximaal een jaar lang deze uitkering kon ontvangen. Bij overlijden van de echtgenoot als ze al 40 was, ook zonder kinderen, echter tot aan de AOW-gerechtigde leeftijd. Het idee daarachter was dat zij tot haar veertigste nog wel een nieuwe man kon vinden maar dat dat niet meer het geval was zodra zij veertig was geworden. Daarom moest zij tot haar 65ste een uitkering krijgen. Ik verzin het niet. Uiteraard kwamen mannen niet in aanmerking voor AWW.
In 1970 bedroeg het aantal AWW’ers 3,2% van de beroepsbevolking en dat is inmiddels gedaald naar 0,7%.
De EU
Het Hof van Justitie van de EU moest er aan te pas komen om vrouwen te vrijwaren van de kostwinnerstoets in de WWV en om mannen, net als vrouwen, recht te geven op AWW.
Dankzij die uitspraak kwam er een EU-verdrag dat onder andere gelijke behandeling van mannen en vrouwen voorschrijft. Daarmee maakte het Hof een einde aan de lange traditie van ongelijke behandeling van mannen en vrouwen in de uitkeringen. Ik herinner me nog dat het Ministerie van Sociale Zaken gilde dat het gelijkheidsbeginsel in de WWV miljarden zou gaan kosten. Niet dus.
Conclusie
De uitkeringsdruk van het aantal uitkeringen verstrekt aan de bevolking van 15 tot 65 jaar steeg van 18% in 1970 naar 38% van de beroepsbevolking in slechts veertien jaar tijd. Vervolgens heeft het een kwart eeuw geduurd om in 2008 met 19% weer op het niveau van begin jaren zeventig te komen.
Sindsdien steeg de druk naar 22,7% in 2013, een stijging met 3,5 procentpunt. De werkloosheid steeg in diezelfde periode met 4,5 procentpunt naar 8,3%. Het totaal aantal uitkeringen is dus bijna een derde minder gestegen dan de werkloosheid. Het is opmerkelijk dat de uitkeringsdruk in 2013 kleiner was dan die in 2005 en de tientallen jaren daarvoor. Ik moet zeggen dat ik dat niet had verwacht toen ik aan deze klus begon.
Er is vooral sprake van een daling van de arbeidsongeschiktheidsuitkeringen van 20%, twintig jaar geleden, naar 12% nu en van de bijstandsuitkeringen van 11% halverwege de jaren tachtig naar 5% nu.
De afgelopen veertig jaar overziend, kan de conclusie niet anders luiden dan ‘Waar maakt men zich nu druk om?’ Gewoon zorgen dat er een half miljoen banen bijkomen, dan volgen de uitkeringen ook. Het lijkt er nu op dat de werkloosheid wordt gebruikt als excuus om te hakken in de uitkeringen.
Het instrument dat daarvoor wordt gebruikt, is het opzetten door bepaalde media tegen sommige groepen mensen in de samenleving.
Bronnen
Zie ook:
Ook minister Kamp goochelt met de cijfers
De kromme redeneringen van De Krom
Uitkeringen: autochtonen hebben er meer
PS: Ik wil ook een stuk maken met bedragen. De tijdreeks van het CBS is echter niet compleet. Wie wil de ontbrekende gegevens opzoeken om samen tot een mooi artikel komen?
Reacties (40)
Mooi werk weer! Dank.
Prachtig werk. Hulde!
Verhelderend stuk. Ook ik ben door de media een beetje op het verkeerde been gezet. Ik had de indruk, dat het ‘net zo erg’ als in de jaren 80 was, maar dat blijkt vooralsnog niet het geval.
Het geklaag lijkt me wel erger, maar dat is 21e eeuw… We moeten met de gevoelens rekening houden, naast de feiten… En als het gevoel zegt, dat je te veel belasting betaald, heb je het recht te kagen, en moet er deze eeuw zelfs naar je geluisterd worden, ook als de feiten dat gevoel tegenspreken. We moeten immers kunnen zeggen wat we denken. Met dank aan de VvMv2 dus.
Waar blijft die idiote hoeveelheid belastinggeld dan?
Nieuwe snelwegen, JSF, Noord-Zuid lijn, etc.
Flip for president.
@4: Sargasso hier. Niet GS.
Dank voor de complimenten.
@3 Als je kijkt naar de grafiek met de aantallen dan zie je veel minder verschil http://www.flipvandyke.nl/wp-content/uploads/2014/10/f1a.jpg
maar de bevolking is gestegen en de beroepsbevolking nog meer: van 5 naar 8 miljoen.
In de berichten over het aantal werklozen zie je hetzelfde. De absolute aantallen werklozen met elkaar vergelijken, maar dat kan je alleen maar doen als de beroepsbevolking, waar het percentage van genomen wordt, hetzelfde is.
@7: Ah, ongemakkelijke vraag, direct een dooddoener er tegenaan ;-)
@8:
Leuk artikel.
Waar kom jij aan 8 miljoen werkzame beroepsbevolking?
Ik vind enkel de 7.2 miljoen op de website van het CBS:
http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/arbeid-sociale-zekerheid/publicaties/barometer-beroepsbevolking/barometer-werkzame-beroepsbevolking-art.htm
Van de 7.2 miljoen zijn er ook nog bijna 1,5 miljoen zorgmedewerkers, en meer dan 1 miljoen ambtenaren.
Misschien dat hier de overgebleven belasting gelden blijven steken?
@10 Je verwijst naar cijfers van de werkzame beroepsbevolking.
De berekeningen gaan over de beroepsbevolking
http://statline.cbs.nl/Statweb/publication/?DM=SLNL&PA=71882NED&D1=1-2,12,17&D2=0&D3=0&D4=170,l&HDR=G2,T,G1&STB=G3&VW=T
@9: je ziet hoe veel mensen je serieus nemen, als je domme en niet ter zake doende vragen stelt hier. Daarom zei ik al, dat je op de verkeerde site zit. Maar prijs jezelf nog maar wat aan, alsof je echt wat te melden had. Ik wil je immers geen minderwaardigheidscomplex aanpraten. Dus praat jezelf lekker moed in, en denk bij jezelf maar dat niemand antwoord geeft omdat je te intelligent bent en te moeilijke vragen stelt.
Next.
Misschien ligt het aan mij hoor maar 23% VAN DE BEROEPSBEVOLKING is bijna 1 op de 4. Dat het historisch vrij laag is wil nog niet zeggen dat bijvoorbeeld 10% oftewel 1 op de 10 mensen een radicaal ander beeld geeft.
Nu heb je dus van alle 8 mensen incl. kinderen & bejaarden maar 3 mensen die waarde toevoegen en 5 mensen met een uitkering, kinderbijslag of AOW naast het gegeven dat ze niets meer produceren en meestal veel zorg gebruiken.
Ik vind het terecht dat we ons hier druk om maken. Is hier ook internationaal vergelijkend onderzoek van? Ik denk dat het een typisch Scandinavisch, Deens en Nederlands verschijnsel is binnen de westerse welvarende landen en dat Japan, VS, UK een heel ander beeld geven.
@13 Er van uitgaand dat geen van de uitkeringsgerechtigden (deeltijd) werkt, mantelzorgt of op een andere manier zijn waarde voor onze prachtige participatiesamenleving bewijst.
Dat haal ik niet uit dit stuk.
@13: daarom horen de Scandinavische landen en Nederland ook bij de meest welvarende landen.
De grootste druk die komt natuurlijk van de AOW. AOW is natuurlijk niet voor de beroepsbevolking, maar moet wel betaald worden.
En om dat de AOW-leeftijd veel minder steeg dan de levensverwachting wordt dat toch nijpender en nijpender.
Het percentage beroepsbevolking van de totale bevolking is kleiner. (of zie ik dat verkeerd?).
@16: ik denk dat het eerder de gezondheidskosten zijn, die met de leeftijd gepaard gaan, die de stijgende overheidsuitgaven veroorzaken. De AOW is niet zo een vetpot.
Toch nog steeds erg veel uitkeringen…
@pedro: geen vetpot denk ik maar toch is het duur:
http://www.baasvannederland.nl/Overheidsuitgaven/1
Algemene Ouderdomswet (AOW) 32,7
Arbeidsongeschiktheidsregelingen (WAO, WIA) 13,7
Werkloosheidswet (WW) 5,1
Bijstand (WWB) 4,6
Het aantal mensen met een uitkering tussen de 15 en 65 is hoog met 23%. Dat is best veel. Het zijn 1,6 miljoen mensen. Het zijn allemaal mensen met een eigen verhaal waarom ze in die situatie zijn terecht gekomen.
Ik heb een studie gelezen waaruit blijkt dat 70% van bevolking tot z’n 65ste voor een korte of lange periode een uitkering heeft gehad. Ook dat is veel.
De reden waarom ik het heb onderzocht is dat ik wilde weten of de huidige periode -‘ongekend grote crisis,’ zoals je zo vaak hoort- voor invloed heeft op het aantal uitkeringen. Dat blijkt dus veel geringer te zijn dan dat in ieder geval ik dacht.
Over de lange termijn gezien is het zelfs bijzonder klein.
Paniekverhalen zijn dus paniekverhalen.
Neemt niet weg dat we moeten (blijven) streven dat iedereen naar vermogen een bijdrage kan leveren aan de samenleving.
De scherpe daling van arbeidsongeschiktheid/ziektewet sinds 1992 wordt mede veroorzaakt doordat de loondoorbetaling van 2 jaar nu direct door de werkgever moet worden betaald (aanvankelijk 6 weken). Hierover zijn m.i. weinig harde gegevens bekend. Deze wijziging heeft de kosten van arbeidsongeschiktheid voor een groot deel onzichtbaar gemaakt. Deze zijn echter niet nul!
Klopt Pjotr, maar de ziektewet bestaat nog steeds (is wel veel kleiner)
De kosten zijn ‘grootdeels’ onzichtbaar gemaakt.
Dat lijkt mij ogv de cijfers niet erg waarschijnlijk
http://statline.cbs.nl/Statweb/publication/?DM=SLNL&PA=03763&D1=0-1&D2=42-85&HDR=T&STB=G1&VW=T
Bovendien is het ziekteverzuim sterk gedaald hoor ik steeds. Dat scheelt enorm ‘ziektewet’ voor de werkgevers.
Ad @22: Uit de genoemde statline tabel blijkt toch juist, dat vooral de ziektewetuitkeringen sinds 1994 substantieel zijn gedaald. Ook het aantal WAO-ers daalt dan, zij het minder, omdat de oude WAO-ers veel langer WAO-er blijven.
Een groot deel van wat vóór 1992/1994 nog ziektewet was, is daarna onder de regeling van “loondoorbetaling” direct door de werkgever terechtgekomen. Die komen dus niet meer voor in de statistieken van de ziektewet. Mede door die maatregel is het ziekteverzuim inderdaad lager geworden. Maar in je tabel mis je de bulk van het ziekteverzuim, dat nu immers onder de “loondoorbetaling” valt. Voor een goede vergelijking zou je die cijfers moeten meenemen, maar die zijn er niet.
@23 Zoals je terecht schrijft is de ziektewet voor het grootste deel terecht gekomen op het bordje van de werkgever. Ze maakt dus (voor het grootste deel) geen deel meer uit van ons sociale zekerheidsstelsel.
Dat de cijfers best interessant zijn is een andere verhaal. Vroeger stond op je loonstrookje premie ziektewet. Dat is dus niet meer zo.
De ziektewet drukt dus niet op het gros van de werknemers. Ze is er nog wel voor bv zieke WW’ers en uitzendkrachten.
Die laatste groep zit dus wel in de cijfers van het artikel.
@pjotr die aanpassing is met kleine stapjes gegaan. Een sterpe daling op 1 moment in de gafiek is daarmee wat onwaarschijnlijk.
http://nl.m.wikipedia.org/wiki/Loondoorbetaling_bij_ziekte
Volgens mij mis je i.d.d. De ziektedoorbetaling van werkgevers van na de aanpassingen in 1994/1996/2004/2014.
@flip van dyke met de laatste bulk wijzigingen in arbeidswetgeving is de kans toegenoemen dat NA uitkering (ziektewet en WW), de werkgever (een deel van) het uitkeringsbedrag aan de overheid terug moet geven. Je hebt dan x als uitkeringspercentage, maar de kosten drukken op werkgevers en uiteindelijk niet op de staat. Aangezien uitkering via de overheid plaats vindt, staan ze wel in de staatjes die je in 2015 en verder gaat maken. Dan kan de overheid mauwen over de hoge uitkeringskosten, terwijl ze de financiering hiervoor keurig op orde hebben. Complimenten voor je werk @flip!
Ik heb even een grafiekje gemaakt met alleen ziektewet en arbeidsongeschiktheidsuitkeringen.
Een bloedbad die ziektewet begin jaren negentig.
@16: Sorry AltJohan, had je vraag even niet gezien.
De beroepsbevolking is nu juist sterk toegenomen doordat een hoger percentage van de potentiële beroepsbevolking tot de beroepsbevolking wordt gerekend.
Bevolking 15-65 jaar is gestegen, maar de beroepsbevolking nog meer. Hetgeen ook een oorzaak is dat de uitkeringendruk is gedaald.
De rode lijn geeft de bruto arbeidsparticipatie (dus inclusief werklozen)
Als ik het plaatje niet mag aanpassen zodat het past dan gaat het fout.
@24: Dat bordje van de werkgever wordt weer doorgeschoven naar de zzp’er die uiteindelijk in de bijstand terecht komt.
@29 bijzondere bijstand. Bijstand bestaat, net als ziektewet, wia en ww niet voor een zzper.
@30 Dat is niet wat ZZP-Nederland daarover zegt:
Bovendien is er het Besluit Bijstandsverlening Zelfstandigen (BBZ), om zzp’ers uit de bijstand te houden.
Laat onverlet dat heel veel zzp’ers eigenlijk geen zelfstandigen zijn, maar gewoon een verkapte arbeidsrelatie hebben met een opdrachtgever, die daarmee slinks de arbeidswet ontduikt.
@29: bijstand is het laatste redmiddel, maar is er wel voor (echt) iedereen die geen middelen van bestaan heeft en rechtmatig in Nederland verblijft.
@31: Joost zou zeggen (uit een ander draadje) dat de arbeidswet niet bedoeld is voor grote bedrijven, of het nou de post of de zorg of Van den Ende is.
@Flip: Je uitsmijter: “Het instrument dat daarvoor wordt gebruikt, is het opzetten door bepaalde media tegen sommige groepen mensen in de samenleving.”
Welke groepen mensen bedoel je?
#34, ik zou zeggen de uitkeringsgerechtigden, die met zeer grote regelmaat worden afgeschilderd als fraudeurs, profiteurs, lui (ww, bijstand) of aanstellers (wia/wajong.)
@34: de groep die door sommigen daarom als “dwangarbeiders” wordt aangeduid. Zoals die straatveger uit Den Haag die zijn baan verloor en toen gedwongen werd straten te vegen voor zijn uitkering.
Of wist je dat wel en ben je aan het trollen?
@34 Tegen niet-westers, Oost-Europeanen.
De sociale zekerheid zou onbetaalbaar zijn geworden of wordt dat binnenkort door de ‘massa-immigratie’.
De cijfers wijzen wat ander uit.
@35/36/37: om het even welke groep dus, zo lang er maar gewezen kan worden naar een andere groep en de hand niet in eigen boezem gestoken hoeft te worden.
@31 even verder lezen dan @prediker
http://www.zzp-nederland.nl/artikel/bijstand-zelfstandigen-bbz
http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/bijstand-voor-zelfstandigen-bbz/vormen-van-bijstand-voor-zelfstandigen
Dit is geen gewone bijstand. Er zitten regels aan die niet voor gewone bijstand gelden. Het valt dan ook onder een aparte wet, de BBZ inderdaad. Ook wel genoemd Bijzondere Bijstand, zoals ik in @29 al aangaf.
Het Arbeidseinsatz-virus (ontsla mensen en laat ze voor hun uitkering hun oude werk doen) heeft ook Engeland al bereikt.