Temidden van oplopende spanningen tussen Rusland en de NAVO heeft de Tsjechische Republiek vorige week achttien Russische diplomaten uitgewezen. Dat volgde op de beschuldiging van Praag aan Moskou dat Russische agenten in 2014 twee wapen- en munitiedepots hebben opgeblazen in Vrbětice. Twee mensen kwamen daarbij om. De Tsjechische regering heeft de EU-lidstaten gevraagd -net als na de Skripal-affaire in het Verenigd Koninkrijk in 2018- ook tegenmaatregelen te nemen. Tot nu toe heeft alleen buurland Slowakije daar positief op gereageerd.
Voor Tsjechië betekent de botsing met Rusland een koerswijziging. Het land heeft zich tot nu toe nogal gematigd opgesteld tegenover Moskou. Van president Milos Zeman is bekend dat hij goede relaties onderhoudt met Poetin. Hoewel hij de uitwijzing van de diplomaten zegt te steunen lijken zijn dagen langzamerhand geteld. Het gerucht gaat dat Zeman van de aanslag op de hoogte was en geprobeerd heeft het onderzoek naar de daders te verhinderen.
Ook de regering van premier en zakenman Andrej Babis stelde zich tot nu toe pragmatisch op tegenover Rusland. Maar nu even niet. De minister van Binnenlandse Zaken Jan Hamáček die op het punt stond naar Moskou af te reizen voor overleg over het Sputnik-vaccin heeft zijn bezoek afgezegd. Ook is een contract met de Russische kernreactorbouwer Rosatom gecanceld.
Wapenhandel
Waarom de depots in het najaar van 2014 zijn opgeblazen is niet duidelijk. Het ging volgens Deutsche Welle om wapens en munitie die de Bulgaarse wapenhandelaar Gebrev bestemd had voor Oekraïne of Syrië. Gebrev ontsnapte een half jaar later aan de dood door vergiftiging, die later ook werd toegeschreven aan de de Russische geheime dienst GRU. ‘Staatsterrorisme’ noemt de Tsjechische politiek analyst en voormalig adviseur van Havel Jiri Pehe de acties van de Russische geheime dienst. Op vijf leden na onderschreef de Tsjechische Senaat woensdag dit standpunt. Maar het zou natuurlijk net zo goed een ‘afrekening in het criminele milieu’ van wapenhandelaren kunnen zijn, gegeven het feit dat ondergrond en bovengrond in deze kringen nauw met elkaar verweven zijn. Wat er precies aan de hand was zullen we waarschijnlijk nooit te weten komen, maar het is wel duidelijk dat de relaties tussen Rusland en de Tsjechische Republiek door deze affaire ernstig ontregeld zijn.
Een nog veel interessantere vraag is waarom de Tsjechen juist nu met hun onthullingen over de aanslag uit 2014 komen. Er kunnen binnenlandspolitieke overwegingen hebben meegespeeld. De Tsjechische politiek is nogal verdeeld over de houding tegenover Rusland en in het zicht van de komende verkiezingen zou het conflict met Rusland kunnen duiden op het voorsorteren van de groep die meer afstand wil nemen van Moskou. Maar mogelijk is er ook een verband met het opvoeren van de druk op Rusland in antwoord op de omvangrijke Russische troepenbewegingen langs de grens met Oekraïne.
Nieuwe spanningen rond Oekraïne
’Het knettert tussen Rusland en Oekraïne, tussen Rusland en het westen, tussen Moskou en Washington’, schreef Michel Kerres in de NRC. Oude conflicten laaien op. Rusland is verbolgen over NAVO-steun aan Oekraïne. Het land is geen lid van de NAVO en Rusland zal zich met alle macht er tegen verzetten dat het zover komt. Maar NAVO-troepen gaan wel deelnemen aan militaire oefeningen in Oekraïne, een affront voor Poetin. De Oekraïense president Zelensky wil nog wel verder gaan. Hij is een paar jaar geleden gekozen op de belofte een eind te maken aan de oorlog in het oosten. Zijn aanvankelijke toenadering tot Moskou heeft geen resultaat gehad. Nu zet hij alles op steun van het westen. Maar landen als Duitsland hebben geen belang bij escalatie van het conflict. Bondskanselier Merkel kiest voor de dialoog met Poetin. Ze wil de nieuwe noordelijke gaspijpleiding Nordstream-2 graag voltooien.
Volgens Laura Starink van Raam op Rusland moeten we de Russische troepenbewegingen rond Oekraïne vooral zien als spierballentaal. Ze verwacht geen invasies in de omstreden oostelijke gebieden. Rusland wil de Russische gezinde inwoners van die gebieden wel beschermen. Wie dat wil kan zonder probleem een Russisch paspoort krijgen en eventueel verhuizen. Maar Rusland heeft verder weinig belang bij de door separatisten bezette gebieden met verouderde industrie en kolenmijnen.
Anderen zijn minder gerust over het doel van het militair vertoon van de Russen. Zo denkt voormalig NAVO-bevelhebber Breedlove dat Rusland veel belang hecht aan de integratie van het in 2014 ingenomen schiereiland De Krim. Er zijn nog altijd problemen met de drinkwatervoorziening op de Krim die door Oekraïne is afgesloten. Een verbinding over land via de door separatisten bezette gebieden zou de Russen dus wel uitkomen. De laatste berichten suggereren dat Breedlove’s scenario althans voorlopig geen werkelijkheid gaat worden.
Tsjechisch ultimatum
Intussen voeren de Tsjechen en de Russen hun ruzie via diplomatieke kanalen op. In antwoord op de uitwijzing van twintig Tsjechische diplomaten stelde de nieuwe Tsjechische minister van Buitenlandse Zaken, de sociaaldemocraat Kulhanek de Russen een ultimatum: laat onze vertegenwoordigers weer toe tot de Moskouse ambassade, of anders stuur ik nog meer van uw afgezanten naar huis. Het was Kulhanek’s eerste daad als minister van Buitenlandse Zaken. Hij is deze week door president Zeman officieel benoemd nadat zijn voorganger Petricek vanwege een conflict om het leiderschap van zijn partij moest aftreden. Donderdag bleek dat Kulhanek woord houdt. Hij kondigde een verdere reductie van de Russische ambassade in Praag aan. Buurland Slowakije reageerde -tot nu als enige in de EU- met een solidair gebaar: drie Russische diplomaten moeten vertrekken uit Bratislava.
Officieel is het niet direct gerelateerd aan de diplomatieke ruzie, maar het volgende bericht past wel in de nieuwe, gespannen verhoudingen tussen Tsjechië en Rusland. Persbureau Reuters meldde woensdag dat de Tsjechische politie vijf mensen heeft opgepakt op verdenking van terrorisme. Het zou gaan om een paramilitaire groep die betrokken is bij de strijd van de separatisten in Oost-Oekraïne. Een lid van de groep heeft daar meegevochten met de pro-Russische rebellen en heeft na terugkeer geld voor hen ingezameld. In het verleden werden al eerder Tsjechische vechtjassen vervolgd voor steun aan de separatisten. De band met het ‘Slavische broedervolk’ leeft nog sterk bij een deel van de bevolking in Centraal-Europa. Het blijft een onderwerp op de politieke agenda, en niet alleen in Tsjechië: waar wonen onze beste vrienden, in oost of west?
Reacties (15)
Ik ben heel benieuwd hoe het gaat lopen ALS Baerbock Merkel zou opvolgen. Merkel kent het klappen van de Russische zweep als geen ander en weet hoe ze Poetin moet aanspreken!
Als Baerbock nu al aangeeft dat ze het Nordstream-2 project NIET wil voltooien, gaat dat pijn doen: Europa minder afhankelijk van Russisch gas (insert American cheers) en minder inkomsten. Vooral dat laatste zal de intimi van Poetin pijn gaan doen. En daarmee Poetin ook …
Ik denk dat Merkel niet veel invloed op Poetin heeft, al weet ze wel hoe ze hem aanspreken moet (“Товарищ Владимир”, denk ik).
Ik vraag mij af wat haar overwegingen bij Nordstream-2 zijn. Ik kan mij moeilijk voorstellen dat zij Europa afhankelijker wil maken van Russisch gas.
Ik denk dat je Merkel onderschat: die heeft meer dan eens de Russische beer weer terug in z’n hokje weten te krijgen. En met meer dan ‘Tovarishch Vladimir’ …
Ik denk niet dat Merkel Europa afhankelijker wil krijgen, maar dat ze ook heel praktisch kijkt naar de leidingen die er nu liggen (via Oekraïne = risicogebied) en de snelheid waarmee Duitsland nu bezig is om haar energievoorziening te vergroenen. Politiek gezien zou je denken dat Nordstream-2 een risico is (zal ook voor een deel zo zijn), maar zoals ik al schreef: Poetin is erg afhankelijk van de inkomsten die de Russische energiebronnen opleveren. DAAR ligt zijn macht! Als Duitsland/Europa geen cent meer richting het Oosten laat gaan, is Poetin binnen no-time weg.
En Merkel is realistisch genoeg om niet op de Amerikanen te wachten. Die kunnen wel staan te juichen als Poetin minder mag leveren, maar Europa blijft dan met de vraag zitten waar de energie dan wel vandaan moet komen.
Nordstream komt er praktisch op neer dat men in Duitsland / Midden-Europa niet nog eens het probleem wil hebben dat het gas uit gaat op het moment dat Putin weer wat gaat doen in Ukraine, zoals dat een aantal jaar geleden gebeurd is. Eigen zekerheid dus.
Interessant stuk!
Ik wil best geloven dat sommige Tsjechen een band met de Russen voelen, maar Oekraïners zijn toch ook een “slavisch broedervolk”?
Ik denk dat het hele ‘broedervolk’-verhaal Poetin worst zal wezen. Hij gebruikt het als excuus om in te grijpen: etnische Russen moeten beschermt worden (Hitler gebruikte dat ook in Sudetenland). Dat de Krim religieus ook een sterke symbolische plek was, was een mooie bijkomstigheid om de Russische bevolking achter zich te krijgen. Maar het ging nog meer om de ijsvrije havens en de ZwarteZee-vloot.
En dat ‘redden’ van de etnische Russen is iets waarmee ook richting Baltische staten wordt geschermd. Activiteiten daar gaan dan meer over toegang tot de Oostzee.
Zoals we helaas gewend zijn weer veel kritiekloze aandacht voor het Russische perspectief van Jos van Dijk. Bijvoorbeeld door eerst de toenadering van Oekraïne met de Navo te behandelen en pas daarna het grote Russische wapengekletter, waardoor oorzaak en gevolg omgedraaid worden. Of door wel heel erg te benadrukken dat we niet zeker weten of de Tsjechische beschuldiging klopt, alsof Tsjechië dit zonder hard bewijs zou doen.
Het is jammer, want het onderwerp is zeker een stukje waard, en doorgaans is Jos goed ingevoerd in de lokale politieke ontwikkelingen.
Beter opletten, Zelensky heeft een decreet ondertekend waarin hij opdracht geeft de Donbas en de Krim te bevrijden (staat niet in hoe en wanneer), en toen heeft Poetin laten zien dat het hem ernst is.
Als je het niet met me eens bent, reageer dan op de inhoud en laat svp die bevooroordeelde etikettering achterwege.
Wat betreft de inhoud: bij dit soort internationale politieke conflicten kun je moeilijk spreken van oorzaak en gevolg. Er is sprake van een continue interactie die voor een groot deel ook nog onttrokken wordt aan de openbaarheid. Vervolgens wordt er aan beide kanten vanuit verschillende perspectieven in de media over geschreven. Ik probeer het genuanceerd te doen, maar dat lijkt een hopeloze opgave.
We hoeven niet te doen alsof we niet weten hoe het conflict tussen Rusland en Oekraïene in elkaar zit en hoe dit zo gekomen is.
Rusland is in 2014 Oekraïene binnengevallen en heeft de Krim volledig geannexeerd en de Donbass half; sinds dat moment leeft Oekraïene continu onder dreiging van verdere Russische agressie.
In deze context is het volstrekt logisch dat Oekraïene steun zoekt bij de navo. Oekraïne heeft hierbij geen offensieve aspiraties, en als zelfstandig land heeft het dit recht. Dat Rusland dit niet leuk vindt klopt, maar jij legitimeert dit door te spreken van ‘een affront aan Poetin’. WTF?
Ook over de acties van de Russische GROE weten we heel veel, zo veel dat we niet hoeven te twijfelen aan het verhaal van de Tsjechische regering in deze. Bellingcat heeft al een tijd geleden aangetoond dat de agenten die Skripal vergiftigd hebben en nu verdacht worden van de explosie in Tsjechië waarschijnlijk ook betrokken waren bij de vergiftiging van Gebrev, de eigenaar van de wapens in het wapendepot. Dat we nog niet precies weten hoe de vork in de steel zit betekent niet dat we niet kunnen oordelen over de waarschijnlijkheid van het verhaal van de Tsjechen. Zie het als een extra puzzelstukje dat het verhaal weer completer maakt, in plaats van een willekeurig verhaal dat waar of niet waar kan zijn.
De argumenten tegen Nordstream 2 zijn altijd wel grappig.
1. Nordstream 2 is slecht, want gas uit Rusland.
2. Als Nordstream 2 gebouwd wordt dan verlies Oekraïne haar transit functie en dus hoopjes geld.
3. We worden meer afhankelijk van Rusland.
Maar gek genoeg hoor je deze argumenten nooit als dat zelfde gas via Oekraïne naar Europa komt, het maakt geen zak uit of dat gas via Oekraïne of via NS2 naar Europa komt, het is en blijft Russisch gas, en als het gas via NS2 komt en niet via Oekraïne dan worden we dus helemaal niet meer afhankelijk van Rusland, dan blijft de geleverde hoeveelheid het zelfde, het enige verschil is, nu zitten Rusland EN Oekraïne met hun handjes aan de gaskraan, via NS2 enkel alleen Rusland.
Maar ik snap het wel, Polen en Oekraïne willen a graag transit geld blijven melken en tevens hun handen hebben op de gaskraan van Duitsland en dat laatste is vooral Duitsland een doorn in het oog.
Inderdaad waren Duitsland en (iets minder) Nederland afhankelijk van Rusland, Oekraïne en Polen.
Vroeger was het standpunt van Duitsland: Als je aan Oekraïne komt, kom je aan mij.
Nu kan Rusland de gastoevoer naar Oekraïne afsluiten zonder dat de woningen in Duitsland bevriezen.
Moeten Europese landen Oekraïne en Polen steunen?
Voor mij hangt het antwoord af van de regeringen in die landen.
Op dit moment heeft de Poolse regering autoritaire trekken (en wil hij homoseksuelen discrimineren) en in Oekraïne hebben volgens mij diverse corrupte personen te veel invloed.
Van de andere kant wordt het natuurlijk nog erger als die landen hulp bij Rusland gaan zoeken.
Dan kan het een situatie worden zoals in Bielarus (vroeger: Wit-Rusland).
Mjah de regeringen in het algemeen in dat deel van de wereld zijn weinig soeps, maar dat is te makkelijk. Oekraine is nog immer corrupt, maar de EU helpt hier veel met het opnieuw organiseren van (vooral lokale) overheden en zet druk. De corruptie is echt verminderd, maar het blijft problematisch.
Waar de schoen vooral wringt is dat de huidige kliek in Rusland (denk aan Dugin) landen als Oekraine en de Baltische staten vooral ziet als vervelende opstandige provincies die hoognodig terugmoeten naar het Russische empirium. Putin heeft al ’s voorgesteld om Belarus op te heffen en bij Rusland te voegen ( een opmerking die Lukashenko direct hulp deed zoeken bij de overige buren ) .
Afgezien van de gasverslaving, zodra je deze gebieden makkelijk kan passeren, wat let Rusland nog om de ‘provincies’ op te komen eisen? Bij een dergelijke oorlog in Europa heeft de rest een immens probleem. Bovendien kan Putin op elk moment de gasknop beroeren op het moment dat Duitsland cs weer eens kritiek hebben op dingetjes als mensenrechten enzo.
Het zou op alle fronten beter zijn om het gas verderop te laten, het maakt ook lui en makkelijk om echte oplossingen vooruit te schuiven.
Die diplomaten mogen niet klagen dat ze gewoon het land zijn uitgezet. In Tsjechië vallen mensen anders opvallend vaak uit het raam…
“Zo denkt voormalig NAVO-bevelhebber Breedlove dat Rusland veel belang hecht aan de integratie van het in 2014 ingenomen schiereiland De Krim.”
Dat is wel een feit. Rusland gooit er letterlijk miljarden tegenaan, bijvoorbeeld in de Krech-brug (bouwkosten vooraf geprojecteerd op ruim €2,5 miljard).
“Een verbinding over land via de door separatisten bezette gebieden zou de Russen dus wel uitkomen.”
Die grenzen alleen niet aan de Krim, dus daarvoor is toch echt een groot militair offensief (met uitgebreide steun van Russische troepen) nodig.