WW: De allerlaatste wondere woensdag

De woensdagmiddag is op GeenCommentaar Wondere Woensdagmiddag. Met extra aandacht voor de nieuwste ontwikkelingen in Wetenschap- en Techniekland. Met bovenstaande zin -of een variatie daarop- begonnen de afgelopen vier jaar de wetenschapsstukjes die ik met veel plezier schreef. Maar aan alles komt een eind en zo ook aan de Wondere Woensdag op GeenCommentaar. Dat dit iets eerder dan de opheffing van het blog zelf gebeurt heeft te maken met de altijd drukke maand september in universiteitenland. En laten we eerlijk zijn, de tijd was wel aangebroken na al die honderden stukjes. Vorige week verscheen dus de laatste normale WW, vandaag een korte terugblik. Het begon allemaal op 25 juli 2007 met een stukje -nog onder mijn pseudoniem pokeythecat- over de (on)mogelijkheid om menselijke energie om te zetten in bruikbare electriciteit. Een idee dat dusdanig bizar was dat het tot dan toe alleen in SF-werk voorkwam. En bladerend door de 16 pagina's met Wondere Woensdagen wordt duidelijk dat de relatie tussen wetenschap en science fiction niet alleen mij, maar veel uitvinders en onderzoekers blijft fascineren. Dit leidde tot (stukjes over) échte Iron Man pakken, vliegende auto's en anti-piraten lasers. In totaal verschenen er 239 stukjes in de WW categorie. De meeste takken van beta- en gamma-wetenschap werden wel een keer behandeld maar sterrenkunde, psychologie, wiskunde en informatica bleken toch favorieten. Heel soms kon ik een stukje schrijven waarin geraakt werd aan alfawetenschappen.

Door: Foto: Sargasso achtergrond wereldbol
Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Historici en de Textual Revolution

Afgelopen week woonde ik een workshop bij over e-history op het NIOD, het voormalige Nederland Instituut voor Oorlogsdocumentatie. In het prachtige, historische pand in Amsterdamse grachtengordel praatten historici over de digitale revolutie die steeds meer hun vakgebied beïnvloedt. Ik was mee gekomen op de slippen van de net gepromoveerde doctor in de Politieke Wetenschap, Tom Louwerse, om een paper te presenteren over parlementair gedrag.

In de politieke wetenschappen vond 40 jaar geleden een revolutie plaats: de samenwerkende staatsjuristen, politiek-historici en politiek-theoretici werden opgeschikt door iets wat de behavioural revolution werd genoemd. Politicologen moesten niet alleen maar de politieke instituties beschrijven, maar ze moesten ook verklaren waarom die zo waren in gesteld en voorspellen hoe die zich zouden ontwikkelen. Plotseling moesten er modellen gemaakt worden, data statistisch geanalyseerd en surveys uitgezet. Kwantitatieve methodologie sloeg aan in de sociale wetenschappen. Statistiek werd een basisvak in het programma. En in politicologische journals werden termen als r-squared, t-test en h-waarde voor common knowledge aangenomen. Ook bij de geschiedenis werd op de deur geklopt. De historici lachten daarom: tellen? Dat doen wij niet! Wij lezen teksten en interpreteren deze om zo een begrip te krijgen van een tijdsperiode. Behalve een paar sociaal-economische historici bleef het effect van de behavioural revolution grotendeels uit in de geschiedenis.

De politicologie kon daarom goed inspelen op ontwikkelingen in omliggende velden: door haar verbinding met statistici en data-specialisten voelden zij goed aan wat de Internet-revolutie kon betekenen voor de politicologie. Nog nooit was er zoveel tekst beschikbaar om te analyseren. Dit stond politicologen toe om een aantal van hun vaste variabelen geavanceerder te meten. Het meten van partijposities bijvoorbeeld, kon door de internetrevolutie plotseling met grotere precisie, betrouwbaarheid, accuraatheid gemeten door methoden als NOMINATE (op basis van parlementaire stemmingen), WordFish of WordScores (op basis van politieke teksten). Politicologen deden al aan kwantitatieve tekstanalyse. Deze methoden werden nu alleen een stuk minder arbeidsintensief.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Wetenschappelijk onderzoek naar hersenen Rutte I?

Ik zie ook voorbeelden van onderzoeksvragen die van belang zijn voor de grand challenges. Als staatssecretaris van cultuur ben ik heel benieuwd naar hoofdstuk 4 over cultuur en identiteit. Mijn minister zal op haar beurt veel interesse hebben voor het hoofdstuk over hersenen (…)”

Staatssecretaris Halbe Zijlstra, in toespraak tot de KNAW (Koninklijke Nederlandse Akademie Wetenschappen).
De toespraak zo lezende, hoeft het wetenschappelijk onderwijs de bezuinigingen niet te vrezen. Want “onze wetenschap is excellent, mede dank zij úw inspanningen” en het kan nog beter “om als kenniseconomie en kennissamenleving in de race te blijven”.

Dat hoofdstuk over de hersenen, zou dat wat zijn voor alle leden van het kabinet?

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Lieve vrienden van Radio Maria…

Roberto de Mattei is een vermaard Italiaans historicus. Hij schreef boeken over Pius de Negende (1846-1878), en over het tweede Vaticaanse concilie (1962-1965), en nog een aantal andere – een draagt de titel ‘Turchia in Europa. Beneficio o catastrofe?’, een andere ‘Evoluzionismo: il tramonto di un ipotesi’. De eerste titel spreekt voor zich. Voor het begrip van de tweede moet u weten dat ’tramonto’ het Italiaanse woord voor ‘zonsondergang’ is. U begrijpt waar dit heengaat. De Mattei mag dan een babyboomer zijn (bouwjaar 1948), maar dan wel op z’n Italiaans. U moet weten, in Italië is het natuurlijk ook 1968 geweest, maar dan wel op z’n Italiaans. En voor velen die nu de touwtjes in handen hebben is die hele vlieger van 1968 überhaupt nooit opgegaan. Voor sommigen in het land – welopgeleide mensen heb ik het over – is de tijd zelfs stil blijven staan in de negentiende eeuw. Of ver daarvoor. Roberto de Mattei is zo iemand. Roberto ontkent de evolutie. Roberto vindt de tsunami in Japan een straf van god. En Roberto heeft een column bij – godbetert – Radio Maria.

Op Radio Maria zegt hij dan ook voortdurend hele verstandige dingen. Neem nou die column, eerder dit jaar, op 19 januari, waarin Prof. Roberto spreekt over de ondergang van het Romeinse Rijk. Wij luisteren naar zijn belezen woorden:

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Doe het veilig met NordVPN

Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

WW: Kleiner dan “een hair van mijn baart”

De woensdagmiddag is op GeenCommentaar Wondere Woensdagmiddag. Met extra aandacht voor de nieuwste ontwikkelingen in Wetenschap- en Techniekland.

Model van de Antoni van Leeuwenhoeks microscoop (Foto Flickr/Fujoshi)Bovenstaande frase werd gebezigd door onze Antoni van Leeuwenhoek toen hij tussen 1673 en 1723 naar woorden zocht om de schaal te beschrijven van de belachelijk kleine dingen die hij door zijn microscoop zag. Met de door de Nederlandse lenzenmakers gefabriceerde apparatuur kon Van Leeuwenhoek kijken op wat we nu de milli- en de micrometer noemen. In de eeuwen daarna is de optische microscoop weliswaar steeds verbeterd en konden steeds kleinere zaken bestudeerd worden, maar tot die tijd was er nog nooit zo’n geavanceerde optische microscoop gemaakt en gebruikt. Optische microscopen werken met licht, en bij licht is er op zeer kleine schaal sprake van diffractie, waardoor lichtpuntjes eruit zien als vage schijven: zogenaamde Airy-schijven. Hoe beter de microscoop -hoe hoger het oplossend vermogen– hoe kleiner de minimale afstand tussen twee puntjes waarvan je de Airy-schijven nog kan onderscheiden. Maar uiteindelijk is er een theoretische grens aan het schaal die je met een optische microscoop kan bekijken. Met de optimale lichtfrequentie is deze ongeveer tot 200 nanometer terug te brengen.

Nu zijn er andere manieren om kleiner te kijken. De bekendste manier is die van de elektronenmicroscoop, maar het kan ook met laser-licht of metamaterialen. Probleem is dat deze manieren erg kostbaar zijn en destructieve effecten kunnen hebben op het preparaat. En daarom zochten wetenschappers naar manieren om de theoretische limiet voor optische microscopen te omzeilen. Een team van wetenschappers, aangevoerd door Professor Lin Li en Dr Zengbo Wang, van de Universiteit van Manchester beschrijft in het Maart-nummer van Nature Communications hoe met behulp van superkleine glazen bolletjes veel kleinere objecten bekeken kunnen worden. De glazen bolletjes zijn de grootte van rode bloedcellen (ofwel “globule die het bloet root maeckt” aldus Van Leeuwenhoek). Ze worden op het te bekijken object aangebracht en ze werken min of meer als mini-vergrootglazen, in de zin dat ze het licht verspreiden. Door hier weer met een -hele goede- microscoop naar te kijken wisten de onderzoekers een oplossend vermogen van 50 nanometer te bereiken. En in principe is er geen theoretische limiet. De techniek biedt volgens de auteurs mogelijkheden om individuele virussen te bekijken.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

De Minister en het Plagiaat

Sinds enige dagen is de Duitse minister Karl-Theodor zu Guttenberg op een bijzonder manier in opspraak geraakt. De charismatische adellijke minister – de “Duitse Kennedy” – die veelvuldig getipt wordt als opvolger van Angela Merkel – blijkt grote delen van zijn in 2007 verschenen proefschrift te hebben overgenomen uit allerhande bronnen.

Hoewel de precieze schaal van het plagiaat nog niet volledig is vastgesteld lijken de voorlopige uitkomsten van het onderzoek van honderden vrijwilligers bijzonder ernstig. De voorlopige tussenstand is dat op bijna driekwart van de bladzijden van zu Guttenberg’s proefschrift er geplagieerde passages lijken te staan en dat betekent concreet dat +/- 20% van de tekst overgeschreven is. Dit is een adembenemende hoeveelheid.

Voor de medestanders van zu Guttenberg, zijn partijgenoten en fanbase, lijkt dit alles geen probleem te vormen. De CSU-voorzitter heeft trouw geronkt dat de interesse in zu Guttenberg’s proefschrift slechts een uiting is van een infaam kommunistisch complot. Kanselier Merkel heeft al gauw gezegd dat ‘wetenschappelijke kwesties’ niet relevant zijn voor het functioneren van zu Guttenberg. De minister zelf heeft, volgens zijn fans op grootmoedige wijze, berouw getoond over de fouten die hij gemaakt heeft en heeft toegezegd zijn titel niet meer te zullen voeren. Hiermee is volgens velen de kous af.

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Doneer!

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

You Are Darwin/Calvin -een gesprek tussen Darwin en Calvijn

Deze bijdrage aan het open podium is van Ovidiu Opris (website)

De ideeën van Darwin en Calvijn hebben nog steeds een grote invloed op de hedendaagse kijk op wetenschap en religie. In 2009 was het zowel Calvijnjaar als Darwinjaar. Hun volgers organiseerden verschillende evenementen en namen verschillende initiatieven wat tot polarisatie leidde. Onderling bleek weinig dialoog te zijn; beide groepen bleken weinig bekend met elkaars ideologieën.

Het doel van het project You Are Darwin/Calvin is de dialoog te stimuleren. De fictieve dialoog tussen Darwin en Calvijn is geconstrueerd vanuit een aantal bekende quotes. De weblog vertegenwoordigd illustraties met elk een eigen positie binnen het gesprek. Doormiddel van een vergelijking van de ideeën van zowel Darwin als Calvijn heeft het publiek de mogelijkheid tot reflectie. Bezoekers kunnen reageren op de quotes maar ook eigen commentaar geven. Aan de hand van deze interactie kan een dialoog en de uitwisseling van ideeën gestimuleerd worden. Het doel van de weblog is twee verschillende groepen met twee tegenovergestelde ideologieën dichter bij elkaar te brengen zonder één van hen te kwetsen.

http://www.youaredarwin.blogspot.com

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Detailpolitiek (2): Onnodige dierproeven

Een rat die als proefdier dient (Foto: Wikimedia Commons/Janet Stephens)

Esther Ouwehand van de Partij voor de Dieren heeft zich deze week verdiept in wetenschappelijk onderzoek. Zij ontdekte op de website voor beslissers in de zorg, skipr.nl, dat er wellicht miljoenen minder proefdieren nodig zijn. Tijd dus voor Kamervragen!

Aldert Piersma is ‘reproductietoxicoloog’ aan het RIVM en de Universiteit Utrecht. Zijn onderzoek gaat over het effect van chemische stoffen op de vruchtbaarheid bij dieren. Hiervoor keek Piersma met zijn internationale collega’s naar de effecten van deze stoffen op twee achtereenvolgende generaties ratten. Wat bleek? De resultaten van de tweede generatie waren nooit anders dan die van de eerste. Zijn conclusie is daarom dat er minder proefdieren nodig zijn.

Nieuwe onderzoeksmethode
De Partij voor de Dieren strijdt voor minder proefdieren en dus lijkt het onderzoek van Piersma goed nieuws. Er kunnen immers wellicht miljoenen dierenlevens worden gered met de door Piersma ontworpen onderzoeksmethode. Bovendien zou de nieuwe methode volgens Piersma beter zijn de vorige en dit wordt inmiddels ook door de OESO erkend. Er is alleen nog een beslissing van de EU nodig. Nederland en Frankrijk blijken al voor die beslissing te zijn, maar men verwacht weerstand uit Scandinavië omdat men daar bang zou zijn voor de veiligheid.

In haar Kamervragen wil Ouwehand dat de minister bevestigt dat het onderzoek daadwerkelijk het door het ANP beschreven resultaat heeft. Ouwehand vraagt bovendien of de minister de conclusie over proefdieren onderschrijft. Ook wil ze een bevestiging dat Nederland voorstander is van deze nieuwe methode en vraagt zich af hoe Nederland de besluitvorming in Europa kan versnellen.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Eindeloos typende apen

Typende chimpansee (Foto: Wikimedia Commons)

Wanneer je een oneindig aantal apen eindeloos laat typen, komt er ooit een dag dat ze Shakespeares Hamlet hebben getypt. Foutloos. Zo luidt de prikkelende gedachtengang die vooral bekend werd onder de Engelse naam Infinite Monkey Theorem. De typemachine is uiteraard een 20e eeuwse toevoeging, maar het is een eeuwenoude klassieker. Je vind het idee onder meer terug in het werk van Aristoteles en in Cicero’s De Natura Deorum. Het Theorema van de Eindeloos Typende Apen appelleert aan de intuïtieve overtuiging van velen dat eindeloze reeksen van intrinsiek toevallige handelingen of mutaties onvermijdelijk leiden tot betekenisvolle uitkomsten.

Je eerste gevoel is in dit geval misschien toch tamelijk misleidend: de statistiek is onverbiddelijk. Wanneer je voor het gemak spaties, interpunctie en hoofdletters negeert, blijven er nog altijd 26 letters over. Een aap die op een speciaal geprepareerde typemachine elke keer een willekeurige toets aanslaat, heeft een kans van 1 op 26 om de eerste letter van Hamlet – de tekst begint met Barnardo die zegt “Who’s there?” (Oh no, it’s Typo Monkey!) – te typen. De kans dat onze chimpansee na de eerste letter W een H typt is 1/26 x 1/26 = 1 op 676. De kans om de eerste 20 letters foutloos te typen vrijwel verwaarloosbaar, namelijk 1 op 2620 , wat neer komt op 1 op 19.928.148.895.209.409.152.340.197.376 ofwel bijna 1 op 20 quadriljard.

Uitgaande van een tekst met ruim 130.000 letters die allemaal foutloos achter elkaar moeten worden getypt, kom je uit op een kansberekening die elk voorstellingsvermogen te boven gaat. De waarschijnlijkheid dat een aap heel Hamlet foutloos achterelkaar intypt, bedraagt namelijk 1 op 3.4 × 10183.946.  Ook al zet je een miljard apen miljard jaar lang aan het werk, met een maniakale 1000 aanslagen per minuut, dan kom je nog niet verder dan 109 x 109 x 525.960.000 = zo’n 5,26 x 1026.  Zelfs vergeken met het aantal atomen in het zichtbare universum dat conservatief geschat wordt op 3 ×1079 is de kans op een perfecte kopie van Shakespeares meesterwerk een getal van een totaal andere orde. Geheel terzijde: het aantal atomen in het universum is op zijn beurt trouwens significant lager dan het aantal unieke bordstellingen dat mogelijk is tijdens een schaakpartij van gemiddeld 80 zetten. De Amerikaanse wiskundige Claude Shannon berekende daarvoor tot wel 10123 variaties.

Doe het veilig met NordVPN

Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.

Volgende