Epiktetos (1): Stoa en Vrije Wil

De antieke stoïcijnen hadden een volkomen deterministisch wereldbeeld. Alles gebeurt zoals het gebeuren moet. Dit staat natuurlijk op gespannen voet met het idee van de vrije wil. Hoe is een vrije wil mogelijk in een wereld waarin alles al vastligt? En hoe is het mogelijk om in een wereld waarin alles vastligt vrije emoties te hebben over die wereld? Dit lijkt in tegenspraak met elkaar. Karneades Even terugspoelen: de stoïcijnen verweten de skeptische platonist Karneades een filosofie te hebben ontworpen die apathie in de hand werkt. Want als niets zeker is, hoe kunnen we dan handelen? Karneades’ antwoord op dit probleem lazen we een eindje terug: hij vond het pragmatisme uit.

Door: Foto: Bron: Livius.org
Foto: Bron: Livius.org

Karneades in Rome (2)

, door

In de derde eeuw v.Chr. kregen de Academie van Plato en de Peripatetische school van Aristoteles gezelschap van nieuwe filosofische stromingen, zoals het Cynisme, de Cyreense School, het Epicurisme, de Stoa en de Skepsis. Het was onvermijdelijk dat er ook combinaties zouden komen.

Karneades in Rome

Sceptisch en pragmatisch als hij was, stelde Karneades dat het Romeinse Recht niet was gebaseerd op een natuurlijke orde, maar op praktisch nut. Het ‘natuurrecht’ is volgens Karneades een fictie. Mensen vinden geen wetten uit op basis van een hogere waarheid, maar uit overwegingen van praktisch nut. De natuur drijft alle levende wezens naar wat voor hen nuttig is, en dat is de werkelijke basis van het recht. Wetten verschillen dan ook van elkaar, net als de gewoonten van de volkeren die ze uitvinden. En ze veranderen naar gelang hun cultuur verandert.

Hiermee sluit Karneades aan op de gedachten van Epikouros over recht. Epikouros meende ook dat recht teruggaat op praktisch nut. Het verschil is dat Karneades, in tegenstelling tot Epikouros, de nadruk legde op de veranderlijkheid van het recht. Epikouros beschouwt de moraal als een individuele afweging, met als doel het maximaliseren van genot. Maar wat genot is, is volgens Epikouros afhankelijk van het mens-zijn, niet van de cultuur waar iemand in leeft. Op die manier streefde Epikouros naar een moraalfilosofie met universele morele uitspraken.

Doe het veilig met NordVPN

Mededeling

Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

Mededeling

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Foto: Bron: Livius.org

Karneades in Rome (1)

, door

In de derde eeuw v.Chr. kregen de Academie van Plato en de Peripatetische school van Aristoteles gezelschap van nieuwe filosofische stromingen, zoals het Cynisme, de Cyreense School, het Epicurisme, de Stoa en de Skepsis. Het was onvermijdelijk dat er ook combinaties zouden komen.

Toen de Romeinen rond 270 v.Chr. het Italiaanse vasteland in hun macht hadden, kwamen ze als vanzelf in botsing met de andere grote machten rond de Middellandse Zee: eerst het rijk van Karthago en daarna de hellenistische staten in het oosten.

Tijdens al deze oorlogen was er volop diplomatiek verkeer. Vanuit de Griekse stadstaten en koninkrijken reisden talloze gezanten naar Rome. Zij zagen in de nieuwe supermacht een mogelijke bondgenoot in hun eigen conflicten. Zo kwam in 155 v.Chr. vanuit Athene een zekere Karneades naar Italië.

Karneades in Rome

Karneades was een aantal jaar eerder voorzitter geweest van de platoonse Academie. Het was de tijd geweest waarin de Romeinen hun invloed in Griekenland vergrootten en meer dan ooit belangstelling kregen voor de Griekse cultuur. In Rome was dus een in filosofie geïnteresseerd publiek, dat hij op twee opeenvolgende dagen toesprak. Hij hield twee betogen die volkomen met elkaar in tegenspraak waren. Op de eerste dag hield hij een lang en vurig betoog waarin hij het Romeinse rechtssysteem verheerlijkte. Op de tweede dag maakte hij zijn eigen argumentatie, en daarmee ook het Romeinse rechtssysteem, met de grond gelijk.

Foto: copyright ok. Gecheckt 23-02-2022

Politieke partijen als probleem

, door

COLUMN - Bij het ontluiken van mijn politieke bewustzijn bleek er ineens een beloftevolle groep te bestaan, die zich Democraten 66 noemde. Ze hadden het wel gehad met de ideologische standaardconfrontaties en hun voorman, Hans van Mierlo, ontwikkelde een “ontploffingstheorie”.

Hun eerste pamflet kocht ik bij het boekwinkeltje op de hoek, in Amsterdam Zuid. Ik vond het “pragmatisme” van Hans Gruyters een beetje schraal. Maar Hans van Mierlo kon goed verklaren waarom dat nodig was: de politiek draaide om slaapverwekkende, ideologische tegenstellingen.

We zijn nu een halve eeuw verder.

Het politieke systeem is niet ontploft, zoals Van Mierlo wilde, de kroonjuwelen der staatrechtelijke hervormingen, bleken sieraden uit een gokkast op de kermis. Femke Halsema hield voor de Correspondent in Nijmegen een verwant pleidooi voor een mentaliteitsverandering. Mijn conclusie is dat pleiten voor mentaliteitsverandering niet zinvol is.

Intussen komen er verontrustende geluiden uit het systeem; traditionele partijen hebben zoveel ledenverlies dat zij al een poging hebben gedaan nieuwe financiering te vinden. Een nieuwe partij, de PVV staat in de gunst, maar heeft maar één statutair lid en een onheldere financiering.

Ideologie en bestuur

Met de ideologie is het intussen matigjes: het pragmatisme is tot een levenshouding geworden, bij Mark Rutte, maar ook bij Diederik Samsom. Als de politiek in plaats van ideologische leiding te geven, zich profileert op bestuurlijke kleurloosheid, vloeien politiek en bestuur in elkaar over. Dan wordt het parlement tot een bestuurlijk centrum, niet een politiek. Politiek gaat om richting en waarden, bestuur om uitvoering en detaillering. Het is slecht als de politiek zich met alles bemoeit.

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

Mededeling

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Foto: Lara604 (cc)

Meer dominees!

, door

OPINIE - Het wordt tijd dat Nederland weer voor idealen staat. Ook als dat ten koste gaat van het pragmatische gewin, meent Annelies Pilon.

Om met de deur in huis te vallen: ik wil dat Nederland weer met zijn vingertje gaat wijzen. Dat ‘we’ weer aan anderen gaan vertellen hoe het moet. Dat we weer meer dominee worden en minder koopman. Te beginnen met premier Rutte.

De afgelopen jaren heb ik met stijgende verbazing toegekeken hoe ons land blaft als het gaat om het hooghouden van mensenrechten, maar nooit durft te bijten.

Zoals recentelijk de Olympische Spelen in Sochi. Waarom moesten wij per se door zo’n topzware delegatie worden vertegenwoordigd? Koning en Koningin, goed daar kon ik me nog iets bij voorstellen vanwege het erelidmaatschap van het IOC van Willem-Alexander. De aanwezigheid van premier Rutte was daarentegen niet nodig. Niet gaan was een duidelijk signaal geweest hoeveel waarde wij hechten aan het respecteren van alle mensenrechten, dus ook homorechten.

Het werd nog pijnlijker toen bleek dat hij op de tribune in het vak met drie illustere politici werd geplaatst: Erdogan, Lukashenko en Janoekovich. Deze heren hebben, zacht gezegd, niet echt een track record op het beschermen van mensenrechten. En net toen ik dacht ‘Gelukkig, Rutte is weer naar huis’, dook Putin op in het Holland Heineken Huis. Die man weet tenminste hoe je een ander land te kijk moet zetten.

Foto: copyright ok. Gecheckt 13-10-2022

Moralisme vs. pragmatisme

, door

COLUMN - Ben je moralistisch als je handelt naar je ideeën over goed en slecht? En is moralisme dan afkeurenswaardig?

Voor een filosoof is er weinig zo interessant als filosoferen met andere mensen. Ieder gesprek kan de gedachten slijpen, of ze juist afbreken door een gat tussen denken en realiteit bloot te leggen. Soms gebeurt er echter ook iets tussen die twee in. Dat overkomt mij de laatste tijd geregeld. Het werpt bij mij de vraag op: wat is het werkveld van ethiek? Waarop is ethiek van toepassing?

Als ik uitleg waar ik mij filosofisch gezien mee bezig houd op het moment, krijg ik regelmatig terug: ‘oh, ja, maar dat is dus een filosofische werkelijkheid, zo werkt het niet in de realiteit.’ Grappig genoeg is het alsof mensen dat niet eens een probleem vinden, dat iemand fulltime bezig is een gedachtewereld te creëren die met de realiteit niets van doen heeft.

Voor mij is dat echter wel een probleem, of – het zou voor mij een probleem zijn als die mensen gelijk hadden. Maar dat is nu de vraag: heeft een ethische theorie wel of niet iets te maken met de echte wereld? Ik heb de afgelopen jaren altijd gedacht van wel. Sterker nog, zo voelde dat niet alleen op papier, maar ook in de supermarkt. Daar heeft u de afgelopen tijd getuige van kunnen zijn hier op Sargasso.

Doneer!

Mededeling

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

Mededeling

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.