COLUMN - Bij het ontluiken van mijn politieke bewustzijn bleek er ineens een beloftevolle groep te bestaan, die zich Democraten 66 noemde. Ze hadden het wel gehad met de ideologische standaardconfrontaties en hun voorman, Hans van Mierlo, ontwikkelde een “ontploffingstheorie”.
Hun eerste pamflet kocht ik bij het boekwinkeltje op de hoek, in Amsterdam Zuid. Ik vond het “pragmatisme” van Hans Gruyters een beetje schraal. Maar Hans van Mierlo kon goed verklaren waarom dat nodig was: de politiek draaide om slaapverwekkende, ideologische tegenstellingen.
We zijn nu een halve eeuw verder.
Het politieke systeem is niet ontploft, zoals Van Mierlo wilde, de kroonjuwelen der staatrechtelijke hervormingen, bleken sieraden uit een gokkast op de kermis. Femke Halsema hield voor de Correspondent in Nijmegen een verwant pleidooi voor een mentaliteitsverandering. Mijn conclusie is dat pleiten voor mentaliteitsverandering niet zinvol is.
Intussen komen er verontrustende geluiden uit het systeem; traditionele partijen hebben zoveel ledenverlies dat zij al een poging hebben gedaan nieuwe financiering te vinden. Een nieuwe partij, de PVV staat in de gunst, maar heeft maar één statutair lid en een onheldere financiering.
Ideologie en bestuur
Met de ideologie is het intussen matigjes: het pragmatisme is tot een levenshouding geworden, bij Mark Rutte, maar ook bij Diederik Samsom. Als de politiek in plaats van ideologische leiding te geven, zich profileert op bestuurlijke kleurloosheid, vloeien politiek en bestuur in elkaar over. Dan wordt het parlement tot een bestuurlijk centrum, niet een politiek. Politiek gaat om richting en waarden, bestuur om uitvoering en detaillering. Het is slecht als de politiek zich met alles bemoeit.
In Oostenrijk, Polen, Frankrijk en Nederland zien we de sociaaldemocratische stromingen terrein verliezen: werkt het paradigma nog? Volledige werkgelegenheid was er een element van. Dat robots en algoritmes steeds meer banen overbodig maken, geloof ik wel. Het streven naar rechtvaardigheid, naar een zinvol en sociaal leven is natuurlijk onverminderd. Maar juist die politieke drijfveer is in de kleurloze angst van besturende sociaaldemocraten onherkenbaar geworden.
Angst voor de kiezer
De politiek is bang voor de kiezer die altijd gelijk heeft, maar ook dubbel, want graag bevoogdend. De kiezer kan immers worden misleid. Het lijkt de versmelting van ideologie en pragmatiek, waardoor de kiezer wanhopig zoekt naar nieuwe leiders en nieuwe oplossingen? Die benoem je niet, maar de suggestie dat je oplossingen hebt is voldoende.
Als dat zo is, dan is het beroep op dat onderbewustzijn, die stemming onder het electoraat, misschien een reden voor ongerustheid. De verkiezingen in de V.S. zijn fascinerend. “Ik ben de oplossing voor alles”, kraait Donald Trump, terwijl hij vooral lompe warhoofdigheid laat zien. Robert Paxton maakt in de V.S. de vergelijking tussen Trump en Mussolini, terwijl hij de historische context accentueert: niets is in de geschiedenis ooit hetzelfde. Het is een voorzichtigheid, die bij Rob Riemen een beetje mist, als hij de PVV fascistisch noemt.
Als het waar is dat de politicus, die de behoefte van de kiezer naar nieuw leiderschap irrationeel bevredigt, het beste scoort, dan is de kans op president Trump aanzienlijk. De kiezer heeft altijd gelijk, zeker, maar laat zich ook bedotten, soms met verwoestende oorlog en massamoord als gevolg.
Boeiend plaatje: de steun voor het Front National en de werkloosheid in Frankrijk valt zeer goed samen: het is de woede van de arbeider, die zich in de steek gelaten voelt, die zorgt voor de steun voor het populisme van rechts. De beelden staan op p.10.
Grenzen
“Iets is wat het is binnen en door zijn grenzen” schijnt Hegel gezegd te hebben: het citaat trof ik bij Paul Scheffer. Het wijst naar een identiteitscrisis van ons als politieke gemeenschap. We wisten ooit wie we waren en schaften onze grenzen af. (Schengen, Maastricht)
Dat vonden we wel mooi: geen gedoe meer bij een grens, geen geld wisselen. Maar de Bolkestein richtlijn maakte de pret kleiner: in het vrachtvervoer, de tuinbouw en het bouwvak kwam nogal wat concurrentie op de arbeidsmarkt uit Oost Europa.
Daar komt nu de vluchteling als probleem bij. Wordt onze cultuur door hen bedreigd? De kiezer schijnt het te denken. Maar dat hebben wij in de geschiedenis nog nooit echt geloofd. Talloze bedreigde groeperingen uit vreemde en bekende landen hebben een thuis bij ons gevonden. Zij bleken een verrijking voor onze culturele identiteit.
Neerwaartse mobiliteit
Maar misschien gaat het helemaal niet om onze identiteit, maar wordt door politici vooral de angst aangewakkerd voor de kosten van de vluchtelingen. Het zijn geen oorlogsslachtoffers maar gelukzoekers, de uitvreters van de wereld. Daarom moeten ze ook vooral niet in onze sociale woningen, maar bouwen we wel wat semipermanente hutjes voor ze.
Je zou vluchtelingen natuurlijk ook kunnen zien als geschoolde en productieve mensen, die een bijdrage aan onze economie leveren en heel goed voor zichzelf kunnen zorgen. In Libanon is een op drie inwoners een vluchteling, hier een breukdeel van een procent. Je kunt niet ontkennen dat de opvang geld kost, maar dat wordt mede veroorzaakt door ons eigen beleid.
Angst voor dé-klassering drijft in de richting van het fascisme. Richard Rorty schreef dat vakbonden zouden inzien dat hun regeringen niets zouden doen tegen lagere lonen of verlies van banen. Dat zou de afkeer om belasting te betalen voor sociaal beleid voor anderen versterken. Dat zou de kiezer de conclusie opleveren dat het systeem niet geleverd heeft en het zoeken naar een “sterke man” bevorderen. Als er geleid moet worden, dan ook maar stevig: zo kom je bij Mussolini uit.
Partijen
Of een vrouw: in Frankrijk maakt Marine le Pen een goede kans. In de V.S. is Hillary Clinton wel vrouw, maar toch vooral een figuur uit het bestaande systeem, terwijl Trump veel trucs laat zien die aan Mussolini doen denken. Paxton maakt de vergelijking heel voorzichtig. “Build that wall” scandeert zijn aanhang. Bedoeld wordt een muur tussen Mexico en de V.S.. Bij ons wil de PVV de grens sluiten.
Het is allemaal groot en gevaarlijk. Gelukkig hebben wij slechts de kleinburger Wilders en zijn soortgenoten in het parlement, dat zich het centrum van de wereld waant en denkt over alles te gaan. Misschien is het toch nuttig het functioneren van democratische kiesverenigingen wat nader te bespreken. Hoe kan een vereniging met één lid een voorname rol hebben in onze democratie?
En wat zou helpen? Misschien moeten we de overheid alleen problemen laten oplossen als die daar effectief in kan zijn, zonder nare neveneffecten of hoge kosten. Misschien moet er een opruimplan worden ingediend bij elke begroting, voor het schrappen van overbodig beleid. Misschien moeten we burgers beter faciliteren bij hun eigen oplossingen: de decentralisaties leren hoe moeilijk dat is. Misschien moeten we ook nadenken over de politieke agendering: het is nu vooral de driftigheid der media, die de politiek opjaagt, terwijl een beetje planning, terughouding en inbreng van burgers zou helpen.
Onze politieke partijen hebben het liever over bonnetjes die niet boven komen, omdat het niet schikt. Of over details, die ze worden opgedrongen door slecht voorbereide producten uit de bureaucratie.
Maar hoe ons politiek systeem nu echt verder moet, daarover gaat het zelden. We vinden een vrouwelijke voorzitter van het parlement, ook nog van vreemde komaf, heel modern. Maar ons partijsysteem is aan renovatie toe. Dat is in dezelfde staat van verval als het oude Binnenhof.
Reacties (20)
Nee! Trap daar niet in. Rutte doet alsof er geen visie is, maar de VVD heeft een heel duidelijke visie en een heel duidelijk programma dat gericht is op doelgerichte afbraak van onze sociale en publieke voorzieningen, ten gunste van de eigen groep, de belastingsluiproutes, de mobiliteit van kapitaal terwijl de mensen zoveel mogelijk in hun hokje geprikt blijven.
Denk niet dat dat pragmatisme is, dat is keiharde ideologie.
Dat is liberalisme, de vrijheid te krijgen te doen met hun geld wat ze willen, ook rijken en bedrijven, zonder inmenging van de overheid.
Aristoteles was 1 van de eersten die al zei dat het tussen de oligarchen en democraten ging over inkomensverdeling. Oligarchen hebben daarom altijd een probleem met democratie, want bang voor het volk. Dat zie je bij de discussie rond het bedenken van de Amerikaanse constitutie ook. Meer geld, meer recht van spreken.
Een kennis van mij, een echte conservatieve VVD-er, is dan ook groot voorstander van dat kiezers alleen maar mogen stemmen zijn degenen zijn die netto belasting betalen. Zoals ze nog in de 19e eeuw deden.
“Dan wordt het parlement tot een bestuurlijk centrum, niet een politiek.” Wat is daar mis mee, de taak van de regering is toch het land ordentelijk en efficient te besturen, niet een zo spectaculair mogelijke show op te voeren?
Alle partijen evolueren uiteindelijk naar een soort optimale verhouding, wat ergens in het midden ligt. Dit geeft een stabiele lange termijn situatie waar de gemiddeld kiezer het meeste baat bij heeft. Landen met de saaiste politiek zijn doorgaans ook de meest aangename om in te wonen.
Och, allemaal weer saaie clichés van Le Redoutable. Niets nieuws. Maar ja, het politieke midden bij hem is rechts, met een gezonde hekel aan alles wat extreem en links is. Mensen moeten vooral niet teveel zelf denken. Individualisme is ook zo verdomd moeilijk voor dat soort politiek. M.a.w. een conservatief wereldbeeld, niet meer van deze tijd.
@3:
Je gooit hier nu instituten door elkaar, namelijk parlement en regering. Dat is je vergeven, want zelfs in Den Haag weten velen het verschil niet (meer).
De regering zou inderdaad moeten doen wat je zegt: zo goed als mogelijk het schip van staat besturen. Maar het parlement zou daarbij wel de koers moeten bepalen.
Het Nederlandse parlement maakt zich echter ondergeschikt aan de regering. Wetgevende en uitvoerende macht zijn hier te zeer met elkaar verweven en verstrengeld. Daar spelen partijbelangen inderdaad een rol in.
@2: Je hebt verschillende vormen van liberalisme . De lange arm van Herr Verhofstadt in Oekraïnie is minstens net zo lang als de lange arm van Erdogan in Brussel .
@2, geschiedvervalsing. Het liberalisme ging juist nadrukkelijk NIET om de bedrijven en kapitaalkrachtigen maar alles te laten doen, het was juist een beweging daartegen. De VVD van nu heeft dan ook werkelijk niets meer met liberalisme te maken.
@7 Volgens mij was het Liberalisme vooral een stroming die het bourgeoisie (kapitaalkractige burgerij) verdedigde tegen het ancién regime.
Ik heb in de geschiedenis geleerd dat liberalisme een reactie was op de zeer gedailleerde regelgeving van de gilden en ambachten die voorheen alle economische activiteit reguleerden.
Een economisch vrijheidsdenken ten tijde van de verlichting en pararallel aan de bevrijding van de kerkelijke macht.
Ondertussen doorgeslagen naar absolute macht voor de grootste economische spelers
‘De politiek is bang voor de kiezer die altijd gelijk heeft, maar ook dubbel, want graag bevoogdend. De kiezer kan immers worden misleid.’
Is het niet eerder zo dat ‘men’ de arrogante gedachte is toegedaan dat de kiezer er geen moer van begrijpt? Vandaag las ik bij Bas Heijne: ‘Heel lang was het de kiezer die het gewoon nog niet begreep, het wachten was op de aantrekkende economie, tot de hervormingen van Rutte II hun beslag zouden krijgen. Het bleek allemaal stugge ontkenning.’
Misschien is de kiezer niet altijd zo verbaal begaafd als de gemiddelde sociaal-democraat die een drol moet verkopen alsof het een overheerlijk gebakje is, maar dat die kiezer zich genaaid voelt is wel overduidelijk.
Het zal je maar gebeuren: Je stemt strategisch op de PvdA om de VVD uit de regering te houden en krijgt ze vervolgens dubbelop in een kabinet dat als reactie op een neoliberale banken- en eurocrisis een asociaal bezuinigingsbeleid voert dat (ondanks de zalvende woorden van Samsom & Co) vooral de mensen aan de onderkant van de samenleving raakt. Zij beschikken immers niet over het sociale en culturele kapitaal van hun meer bevoorrechte broeders en zusters.
Het is niet mijn keuze, maar als daar dan een geblondeerde clown met Limburgse tongval op het toneel verschijnt die de schijnt wekt op te komen voor al de misleiden, misdeelden, bejaarden en andere behoeftigen, dan kan ik me voorstellen dat de minder kritische Nederlander, die toch al het gevoel heeft dat er aan alle kanten aan zijn/haar stoelpoten gezaagd wordt, daar uit overtuiging of uit balorigheid zijn/haar stem aan geeft. Het is, in de woorden van Ewald Engelen ‘een placebo voor de slachtoffers van de globalisering.’ (http://www.groene.nl/artikel/revolutie)
Dat het daarmee een stem is op je uitbuiter doet nu even niet terzake. Ik zou de PvdA graag willen zien uitleggen dat dat het geval is, maar dat doen ze dus niet.
Want laten we eens verder kijken: wie garandeert mij dat het de kiezers en niet de verkozenen zijn die worden misleid?
De neoliberale mantra’s worden inmiddels kritiekloos door de zittende macht geaccepteerd (ook de zogeheten sociaal-democraten) en omarmd, als zou het gods woord en waarheid in één zijn.
Neoliberalisme; u weet wel, de ideologie die geen ideologie genoemd mag worden (Patrick van Schie b.v., de grote ideologische roerganger van de quasi-liberale Teldersstichting, het zogeheten wetenschappelijke instituut van de VVD) en waarvan de aanhangers ontkennen dat zij het neoliberalisme aanhangen omdat het simpelweg niet bestaat (containerbegrip en dat soort termen).
Het holt het sociale weefsel van onze maatschappij uit om daar (met als enig oogpunt rigoureus te bezuinigen) de schaamlap van de participatiemaatschappij voor in de plaats te stellen. Het stoot mensen uit en marginaliseert ze, omdat zij niet tot de ‘winners’ behoren en de markt op basis van slecht begrepen sociaal-darwinistische principes tot maat aller waarden hebben verheven.
Dit stuk komt voor mij als uit een ander universum. Echt, er gaan zo verschrikkelijk veel aannames over de context waarin dit stuk geschreven is aan het lezen vooraf, dat het niet doenlijk is, om te proberen het te ontcijferen. Dit stuk is als een stuk Goedeliaanse wiskunde, zonder dat iemand me verteld heeft dat optellen eigenlijk delen betekent, en dat ieder even getal altijd eerst dient te worden vertaald naar het dichtst bijzijnde hogere priemgetal.
Wie geen ‘D’66’s’ spreekt, heeft hier een vertaler nodig. Gelieve aub voor korter en helderder te gaan. Als in: *veel* korter. En *veel* helderder.
@11: Eens. Maar sommige mensen kunnen niet helder denken en schrijven.. De auteur van het bovenstaande stukkie lijkt me dus vrij onschadelijk.
Wie zich geroepen voelt de liberalen en het liberalisme te beschimpen, mag dat van mij. Ik zie in het echte liberale gedachtegoed wel iets meer: een voertuig voor rationalisme.
Niet iedereen schijnt het onderscheid te begrijpen dat ik maak tussen politiek en bestuur. Politiek moet richting geven, bestuur moet uitvoeren en details regelen.
De verhouding tot de kiezer is het springende punt in het verhaal: die heeft altijd gelijk, maar kan ook worden misleid.
Ik kies er niet in: in het gelinkte stuk zie je een kaartbeeld van Frankrijk, waarin werkloosheid en steun voor het FN naadloos samenvallen. De kiezer begrijpt heel goed wie niet levert.
Maar de kiezer kan door woede ook misleid worden: Trump wordt in de V.S. vergeleken met Mussolini, al leek de laatste mij intelligenter. In veel landen zien we soortgelijke bewegingen, richting rechts populisme, waar de politiek geen antwoord op heeft. Dat lijkt me de uitdaging voor de komende tijd.
Ik zie al een regering Rutte 3, van vier of vijf partijen, om de PVV te neutraliseren. Dat moet fout lopen.
Maar gelukkig hebben wij heldere denkers als Sikbock, die terecht oordeelt dat ik onschadelijk ben.
Goh, het ligt aan de lezer. Hoe verrassend!
@Inca, Heb je ook een inhoudelijk oordeel?
Ik vind het onderscheid tussen politiek (discussie over waarden en richtingen) en bestuur (uitvoering en details regelen) nogal wezenlijk. Jij niet? Of wel?
Je eerste reactie geeft daar ook geen helder beeld over: Rutte vindt zichzelf geen harde ideoloog en ik geloof niet dat iemand dat vindt. Hij vindt zichzelf een regelaar en manager.
Dat lijkt mij de teloorgang van de politiek.
Jij mag mij een slecht mens vinden, maar door de inhoud te omzeilen vertroebel je mijn poging tot een serieus debat.
@15, Ik vraag me af of Rutte zichzelf wel of niet als ideoloog ziet, daar hebben we helemaal geen zicht op. Hij presenteert zich als niet-ideoloog, als regelaar… maar dat lijkt me een magere basis om op af te gaan – hij heeft immers nogal baat bij dat imago van visieloosheid.
Het beleid dat echter onder zijn leiding wordt uitgedragen is duidelijk ideologisch gekleurd: het pesten en benadelen van de zwakkere partijen, ook in de situaties waarin dat rationeel gezien helemaal niet de beste weg is.
Het onderscheid tussen politiek en bestuur vind ik eh… niet heel erg interessant in deze context. Het misframen van de huidige politiek als ‘pragmatisme’ duidelijk wel.
Hmm, wie vertroebelt er hier nou de zaken? Ik durf toch wel heel zeker te stellen dat ik je never een slecht mens heb genoemd.
(Slechte schrijver, slechte discussiepartner die niet met kritiek om kan gaan, misleide, zichzelf voor de gek-houdende PvdA-stemmer allemaal wel geloof ik, maar slecht mens? Nou nee.)
@15 Rutte vindt zichzelf geen harde ideoloog en ik geloof niet dat iemand dat vindt. Hij vindt zichzelf een regelaar en manager.
Tom, ik vind je hier echt zo enorm naïef. Zoals Inca al in @1 aangeeft: Rutte is een meedogenloze ideoloog. Zijn Neoliberalen politieke daden (en die van zijn partij) hebben alles wat naar sociaal en solidariteit ruikt in Nederland doelbewust afgebroken. Ben je echt zo blind? Wat ik de PvdA en haar niet zo kritische leden enorm kwalijk neem is dat ze niet in zien dat ze slaafs aan de leiband lopen van een van de meest ideologische partijen die ik in mijn leven heb gekend in Nederland, uit “pragmatische” overwegingen. En dan nog een hele partij mooipraatjes weten te produceren waarom het allemaal goed is. Zeven zetels of acht?
Terug naar je stuk. Ik vind de dominantie van de politieke partijen waarbij stemgedrag 99.7% volgens de partijllijn gaat wel degelijk een van de centrale problemen van onze democratie (verder nog invloed van belangengroepen, incestueuze verhouding met pers, het algehele lage niveau van onafhankelijk kunnen denken van onze parlementariërs en de dominantie van leugenachtig gedrag). Er is geen praktisch verschil meer tussen regering en kamer. Gedoe binnen partijen blijkt veel belangrijker te zijn voor besluitvorming dan onafhankelijk gedrag van parlementariërs. Daarbij zijn “misschien moeten we” oplossingen zoals je die voorstelt niet behulpzaam. Ik ben eerlijk gezegd erg somber over de houdbaarheid van ons democratische systeem waarin zoveel mensen buitengesloten worden.
Tja Inca, ik ben door mijn tekst heen. Het gaat mij om de richting gevendheid van politiek, je kunt ook leiderschap tegenover management stellen.
Als je dat niet relevant vindt, maar het politieke pragmatisme wel, heb je het stuk eenvoudig niet begrepen.
Natuurlijk ben ik dan weer de slechte schrijver, maar er zijn ook mensen die het wel begrijpen en een zinvolle mededeling vinden.
Frankw, ik schrijf in deze kolommen regelmatig over mijn woede over mijn eigen partij en de neiging om rottige compromissen te sluiten. Ik heb mijn voormannen recent een crisis aanbevolen, omdat ik de productiviteit van de hervormingen, waarmee men zich de hemel in prijst, niet zie.
Maar het gaat om de verbetering, het herstel van democratische verhoudingen. In veel landen komt een rechts populisme op dat versterkend is voor hetgeen moet worden bestreden: ongelijkheid en zelfverrijking. Tussen de wereldoorlogen gaf men geen stuiver meer voor de democratie en de bruine greep naar de macht was het resultaat, met miljoenen doden.
Och, is dat niet een beetje grote tekst? Neen, ik denk het niet. Wat wij hebben aan vrijheid en democratie moet verdedigd en verbeterd worden. Afschrijving daarvan, dat vind ik doodeng.
@17:
Applaus voor jouw stuk. Prachtig scherp neergezet!
Waarmee ben je het eens?