De kracht van ideeën

Soms kunnen gebeurtenissen zo onbegrijpelijk, laag en wreed zijn, dat cynisme op de loer ligt. Mij overkwam dit de laatste weken na de reeks terroristische aanslagen in Frankrijk en Duitsland, racistische uitspraken van de gekozen Amerikaanse presidentskandidaat en de ‘overwinningsspeech’ van Nigel Farage in het Europese parlement. Is dit het begin van het einde van een lange periode van vrede, van onze democratische rechtsstaten? Bevinden we ons in een vergelijkbare situatie als in de 30’er jaren van de vorige eeuw? De signalen zijn niet vrolijk, maar er is hulp. Ik wil het deze week dan ook graag hebben over twee boeken die mij de laatste weken hebben geïnspireerd: Tolstoj’s meesterwerk Oorlog en vrede *), en het minder bekende Geschichte eines Deutschen van Sebastian Haffner **). Om met het laatste boek te beginnen, dit is een verslag van het leven in Duitsland in de periode van 1914 tot 1933. Haffner woonde en studeerde in Berlijn, waar hij de opkomst van de Nazi’s van dichtbij meemaakte. In 1938 emigreerde hij naar Engeland waar hij, nog voordat de Tweede Wereldoorlog begon, zijn herinneringen aan deze jaren opschreef. De manier waarop hij de dagelijkse toenemende Nazi-onderdrukking beschrijft, is beklemmend maar zeker voor ons, in deze verwarrende en gevaarlijke tijden, heel waardevol. Haffner laat ons zien hoe de maatschappij langzaam, in hele kleine stapjes doorlopend verandert, tot er op een gegeven moment geen weg terug meer is. Zo’n 90 jaar voordat Haffner zijn ervaringen over de machtsovername door de Nazi’s documenteerde, schreef Tolstoj al over dit fenomeen. Volgens Tolstoj verloopt de beweging van de mensheid, die voortvloeit uit ontelbare wilsuitingen, niet schoksgewijs maar continu. Geschiedkunde neemt eenheden uit de geschiedenis, en probeert deze vervolgens te analyseren. Maar omdat de beweging nu juist continu is en elke eenheid willekeurig is gekozen, kan iedere historische conclusie worden betwist door het kiezen van een andere eenheid.

Quote du Jour | Rijp voor dictatuur

Elites still matter in a democracy. They matter not because they are democracy’s enemy but because they provide the critical ingredient to save democracy from itself. The political Establishment may be battered and demoralized, deferential to the algorithms of the web and to the monosyllables of a gifted demagogue, but this is not the time to give up on America’s near-unique and stabilizing blend of democracy and elite responsibility.

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Soevereiniteit, een valse belofte

COLUMN - Vlakbij de Higher Ferry in Dartmouth, Engeland, is een pub met de prachtige naam ‘The Floating Bridge’. Hier kun je aan de river Dart een drankje drinken en genieten van de drukke activiteiten op het water. Geen wonder dat het terras aan het eind van de middag altijd vol is, maar een tafel kun je natuurlijk ook delen. Zo kwam ik in gesprek met een ouder Engels echtpaar. Na wat obligate introductieopmerkingen – are you on holidays, do you like Dartmouth, where do you come from – stelden zij mij de nu zo brandende vraag: wat vind je van Brexit? Omdat ik het gesprek open wilde houden, retourneerde ik de vraag: wat vinden jullie van Brexit? Ik dacht dat dit echtpaar – bereisd en zo te zien niet onbemiddeld – tot het ‘remain’-kamp zou behoren. Maar ik vergiste me, zij hadden ‘leave’ gestemd.

Waarom, vraag je je af, waarom willen juist deze reizende, geïnteresseerde mensen dat hun land uit de EU gaat? Hun antwoord hierop was dat ze het belangrijk vinden dat het Verenigd Koninkrijk weer soeverein wordt. Op mijn vraag wat soevereiniteit voor ze betekent en wat ze hebben gemerkt van een inperking van de Britse soevereiniteit door de EU, bleven ze het antwoord echter schuldig.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Uit de oude doos: Linkse en rechtse politiek

COLUMN - De politieke scheidslijn ‘links – rechts’ is volgens Hans van Haastert vervangen door de scheidslijn ‘kosmopolieten – nationalisten’. Zoals de opkomst van het socialisme en de sociaaldemocratie heeft gezorgd voor een correctie op het kapitalisme in de vorige eeuw, is het nu tijd voor een correctie op overmatige neoliberale globalisering

Vroeger had je een politieke indeling naar links en rechts. Dat was verschrikkelijk handig en overzichtelijk. Je wist dan dat linkse politici opkwamen voor de armen en rechtse politici opkwamen voor de rijken. Links wilde belastingen verhogen en allerlei voorzieningen goedkoper maken (of gratis), rechts liet het liever allemaal over aan de vrije markt. Het was de oude strijd tussen de socialisten en de conservatieven.

Maar door het sociaal-liberale compromis, dat in het Westen heeft geleid tot een gematigde markteconomie in combinatie met een verzorgingsstaat, is het links-rechts conflict minder belangrijk geworden. Niet onbelangrijk, maar minder. De Derde Weg van Tony Blair, Gerhard Schröder en Bill Clinton had de oude klassenstrijd overbodig gemaakt!

Wat daarvoor in de plaats is gekomen is een nieuwe scheidslijn, die door politicologen al jaren werd voorspeld en nu, anno 2016, volwassen is geworden. Het gaat tegenwoordig om vraagstukken als de globalisering, migratie en identiteit. Bestuurskundige Mark Bovens noemt dit het onderscheid tussen Nationalisten en Kosmopolieten. Nationalisten willen dat de globalisering wordt afgeremd, zijn tegen Europese samenwerking, willen de grenzen sluiten voor migratie en vinden het behoud van de Nederlandse identiteit belangrijk. Kosmopolieten zijn de hoogopgeleide wereldburgers die daar dus net even heel anders over denken.

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Over feiten, fictie en toon van het politieke debat

COLUMN - De afschuwelijke moord op de Britse parlementariër Jo Cox heeft de discussie op gang gebracht over feiten, fictie en toon van het politieke debat. De laatste jaren is er sprake van een verruwing: er komen geen vluchtelingen of ontheemde mensen meer die alles kwijt zijn, maar er komt een ‘tsunami van asielzoekers’. Van Marokkanen willen we ‘minder, minder, minder’ en Trump wil het liefst helemaal geen moslims meer toelaten tot de VS. Ook de Brexit-campagne was hard en meedogenloos: voor veel Engelsen was de poster van UKIP met een stroom vluchtelingen en daarboven de titel ‘Breaking Point’ het keerpunt.

In heel Europa is de moord op Cox als een bom ingeslagen. Hoewel er officieel nog niets over kan worden gezegd, lijkt het er verdacht veel op dat de harde, verdeeldheid en haat zaaiende Brexit-campagne in ieder geval een bijdrage heeft geleverd aan de gestoorde gedachten van de moordenaar. Dan ga je je als politicus, en zeker als rechts-populistische politicus, toch wel afvragen of je misschien niet wat te ver bent gegaan. Zou je zeggen.

Dat geldt kennelijk niet voor de PVV. Deze week nog noemde Fritsma het kabinet een ‘gevaar voor de samenleving’. Hij doelde daarmee, hoe kan het ook anders, op het vluchtelingenbeleid. Fritsma en de PVV bouwen liever vandaag dan morgen hekken en muren om Nederland om asielzoekers buiten te houden. Heel humaan en ook erg effectief, toch?

Foto: Screenshot campagnefilmpje Opération Libero, Youtube

Operation Libero drijft populisten in de hoek

COLUMN - Onlangs publiceerde Alexander Pechtold een artikel in NRC Handelsblad met de titel: ‘Het einde van de redelijkheid? Dat geloof ik helemaal niet’. Hierin legt hij uit hoe moeilijk het is om populisme te bestrijden. ‘Als ik niet op de kletspraat van Wilders reageer, ben ik een wegkijker. Als ik er niet serieus op reageer, ben ik elitair. Als ik er wel op reageer, heb ik louter electorale motieven’, aldus Pechtold.

Hij is niet de enige politicus die door populisten soms tot wanhoop wordt gedreven, politici door heel Europa en sinds Trump ook in Amerika worstelen met dit probleem. Pechtold is waarschijnlijk wel een van de grootste ervaringsdeskundigen op dit gebied, en zijn doorzettingsvermogen heeft hem al veel steun en stemmen opgeleverd. Maar desondanks staat de PVV nog steeds hoog in de peilingen, zoals Pechtold vertwijfeld toe moet geven.

Ik heb goed nieuws: in Zwitserland, het land waar populisme al vele jaren zeer nadrukkelijk aanwezig is, lijkt er een antwoord te zijn gevonden. Dit antwoord heet Operation Libero.

Operation Libero is een beweging die zich ten doel stelt de Zwitserse politiek ingrijpend te veranderen. De aanleiding voor de oprichting was de aanname van het beruchte Masseneinwanderungsinitiative. Met dit volksinitiatief eiste de rechts-populistische Schweizer Volkspartei (SVP) dat Zwitserland de immigratie weer zelf zou gaan ‘sturen’. Dat dit niet compatibel is met het vrije personenverkeer van de EU, en dat hierdoor de samenwerking met de EU in gevaar zou komen, werd weggewuifd. De uiterst krappe aanname van dit volksinitiatief zette de relatie tussen Zwitserland en de EU op scherp, de SVP had haar doel bereikt.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Foto: Mike Licht (cc)

De ‘rechtse’ uitdaging?

OPINIE - Onder de schaduw van een Amerikaanse presidentskandidaat die veel op Mussolini lijkt, de schaduw van een Brexit, de schaduw van een Franse president le Pen of een minister president Wilders, worden muren gebouwd in Europa en zwemmen we in onze vakantie in zee, waarin opnieuw duizenden verdrinken.

Kant zag een eeuwige vrede naderen, maar hoe staat het er voor?

Internationaal

Europa is de wereldlijke macht voorbij en beweegt zich naar een introverte wereld van wetten en regels en supranationaal onderhandelen en samenwerken. Robert Kagan schreef dat in 2003, toen de narigheid met de euro en de Grieken nog moest komen. Hij zag meer in krijgshaftigheid.

De Verenigde Staten zijn afkomstig van Mars. De Twin Towers waren de aanleiding voor een ‘War on Terror’, zonder concreet doel of eindpunt. In oktober 2002 verschafte een meerderheid van Democraten in de Senaat Bush de ruimte voor oorlog met Irak, verbaasd gadegeslagen door politici in Frankrijk, Duitsland, België en zelfs twijfelende Britten.

Het bracht weinig goeds. Ook na de Arabische Lente bloeiden democratieën in het Midden Oosten niet. De tegenstelling tussen Sjiieten en Soennieten verscherpten en IS ontwikkelde zich. De chaos is aanzienlijk.

Economisch

Er is veel geschreven over de crisis van 2007 en de samenhangen met internationale ontwikkelingen. De lichtzinnigheid in het vastgoed en de ongebreidelde ontwikkeling van de financialisering speelden een rol.

Foto: copyright ok. Gecheckt 02-03-2022

Ook het volk heeft niet altijd gelijk

COLUMN - Populisten houden van directe democratie. De Oostenrijkse ex-presidentskandidaat Hofer wil referenda invoeren, de Hongaarse premier Orbán houdt in september een referendum over het gezamenlijke Europese asielbeleid, en in het verkiezingsprogramma van de PVV staat ‘ons kroonjuweel heet het bindend referendum’.

Zwitserland is hierbij het lichtende voorbeeld – de Duitse AfD wil ‘meer Zwitserland voor Duitsland’, en Wilders pleitte in november 2015 in de Volkskrant voor bindende referenda volgens Zwitsers voorbeeld. Maar dat het ook in Zwitserland niet altijd rozengeur en maneschijn is, laat het Masseneinwanderungsinitiative van de rechts-populistische SVP wel zien.

In februari 2014 stemden de Zwitsers over de vraag of Zwitserland de immigratie weer zelfstandig moet gaan sturen. Er waren direct al zorgen dat de aanname van dit initiatief in strijd zou kunnen zijn met de bilaterale overeenkomsten met de EU. Hierin hebben de EU en de niet-EU-lidstaat Zwitserland afspraken gemaakt over het vrije verkeer van goederen, diensten, financiën én personen.

De SVP wuifde alle zorgen weg: wij gaan gewoon met de EU onderhandelen over het beperken van de immigratie, de EU heeft per slot veel belang bij een goede relatie met Zwitserland. Het initiatief werd hierop met een uiterst krappe meerderheid – 50,3% – aangenomen. Het beperken van de immigratie uit de EU was een feit. Of toch niet?

Doe het veilig met NordVPN

Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Foto: Hans Porochelt (cc)

Oostenrijk kan niet kiezen

COLUMN - Gisteren moesten de Oostenrijkers hun nieuwe president kiezen. Omdat de kandidaten van de middenpartijen in de eerste ronde waren afgevallen, ging deze verkiezing tussen twee kandidaten: van links en extreem-rechts. De Oostenrijkers moesten kiezen tussen groen en bruin, tussen oud en jong, tussen samenwerking en alleengang. Tussen Van der Bellen en Hofer. Ze kwamen er niet uit, ‘s avonds stond de teller nog steeds op 50/50. De briefstemmen, die vandaag worden geteld, zullen de winnaar bepalen. Deze politieke impasse legt de wortels van het huidige Europese probleem bloot: we hebben het centrum, het midden opgeblazen en onszelf opgezadeld met de uitersten.

Democratie is synoniem met compromissen sluiten. Kiezers hebben verschillende meningen, verschillende belangen, verschillende ideeën. In een verkiezingscampagne kan elke partij zijn eigen denkbeelden compromisloos uitdragen, maar in de politieke dagelijkse realiteit is het devies: luisteren, overleggen, onderhandelen en gezamenlijk een voor iedereen acceptabele oplossing zoeken.

Voor de kiezer, die op een belofte had gestemd, is dat vaak moeilijk te verkroppen. Politici leggen de achtergrond van gemaakte compromissen niet altijd duidelijk uit. Dit kan verschillende redenen hebben, bijvoorbeeld omdat het onderhandelingsproces ingewikkeld was of omdat het compromis voor henzelf niet gemakkelijk was. Menig politicus had graag meer voor zijn kiezers, voor zijn eigen ideeën en principes binnengehaald, maar heeft voor het gezamenlijk belang water bij de wijn moeten doen.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Maak Europa en de EU weer sexy

COLUMN - Wij leven in een tijd van hoge snelheid, van continue prikkels, van snelle veranderingen. Winkelen is allang shoppen geworden en moet een belevenis zijn. Vakantie betekent avontuur, in Azië door de jungle trekken, op de mountainbike door de Alpen rijden of met de bus dwars door Iran reizen. We houden van veel en van samen, van collectieve vreugde – Koningsdag of een wedstrijd van Oranje – en van collectief verdriet – de dood van Prince of de aanslagen in Parijs en Brussel. En we houden niet van saaiheid, van traagheid, van het grijze midden. Dat is niet sexy.

En juist dat laatste is de EU, een bedachtzame, schijnbaar kleurloze, ondoorzichtige overlegorganisatie. Een vergadertafel waar 28 verschillende landen het eens moeten zien te worden over de meest uiteenlopende thema’s, waar wordt gehandeld, onderhandeld, waar wordt gegeven en genomen, en waar dan uiteindelijk een soms onbegrijpelijk compromis uitrolt. Daar wordt de kiezer van de 21e eeuw echt niet blij van. Want dat is niet sexy.

Dan de beloftes van de PVV, UKIP, het Front National, de SVP, de AfD: stem op ons, dan wordt ons land weer soeverein, onafhankelijk, kunnen wij weer zelf internationale verdragen afsluiten en onze grenzen bewaken. Dan hebben wij onze eigen munt weer, dan betekenen wij weer iets in de wereld. Natuurlijk gaan wij ook handelen met die anderen, maar dan alleen nog op ónze voorwaarden. Wij bepalen zelf wie er naar ons toe mag komen, we willen alleen nog maar harde werkers die ons geld brengen, want bij ons geldt: eigen volk eerst! Dat is toch een veel aantrekkelijkere boodschap? Een heldere visie, een glanzende toekomst! Dat is pas sexy!

Doneer!

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Vorige Volgende