Profeet van een negatief politiek messianisme

Sargasso’s 'huispoliticoloog' Tom van Doormaal probeert de PVV en haar partijprogramma te doorgronden als dat van iedere andere partij: met een samenhang van programmapunten en de wens om deze tijdens een proces van machtsvorming om te zetten in concreet, uit te voeren beleid. Dat hem dit vervolgens met meer vragen achterlaat dan antwoorden, is niet zo vreemd: de PVV is immers geen partij zoals iedere andere. Wie dat niet doorgrondt, zal de PVV nooit begrijpen.

Door: Foto: copyright ok. Gecheckt 11-02-2022
Foto: copyright ok. Gecheckt 12-02-2022

Het populisme ontleed

, door

Populisme is in Latijns Amerika een stijlfiguur van links, terwijl sociale bewegingen als Occupy en Anonymous een populisme zonder leiderschap promoten. De vraag is niet of populisme goed of slecht is, maar waar, hoe en waarom het zich ontwikkelt.

Populisme is normaal geworden maar de wetenschap kan er geen greep op krijgen. Veel boeken en artikelen beginnen met de vertwijfelde constatering dat er geen consensus is over wat populisme betekent en leiden uit de bonte literatuur telkens weer net een andere definitie af. Vlak na de conceptuele vraag naar wat het populisme is, volgt dan vaak de normatieve vraag – vormen de populisten een bedreiging of een verrijking? Deze pogingen ketsen echter af, omdat ‘het populisme’ niet vereenzelvigd kan worden met een groep, ideologie of stroming. We kunnen het populisme beter eerst theoretisch ontleden en empirisch analyseren.

Het zijn juist de vele verschillende stijlfiguren en sentimenten van het populisme die het verschijnsel het bestuderen waard maken. Het is links, het is rechts, en het is recht door zee. Volkspartijen zijn er in het rood en in het bruin en ‘power to the people’ is een uitroep van Black Panthers, John Lennon en productinkopers. Populisme heeft geen substantie. Het is hooguit, om met Mark Elchardus en Bram Spruyt te spreken, een ‘dunne ideologie’; een set van stijlfiguren en sentimenten die zich aan verschillende ideologieën kunnen vastklinken. De tekst is telkens anders, maar de toon niet: die bestaat uit het neersabelen van elites, het aanhalen van volkse wijsheden en het profileren van de eigen zuiverheid tegenover de vervuilende anderen.

Doneer!

Mededeling

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

De populistische puinhopen van Rutte 1

, door

Mark Rutte heeft het slechtste economische beleid in jaren gevoerd. Zijn grootste blunder was het in zee gaan met de PVV.

Terug naar de campagne van de verkiezingen in 2010. Mark had één speerpunt: Nederland uit de crisis helpen. In verkiezingsspotjes zagen we Bos en Balkenende niets doen, terwijl het land ten onder dreigde te gaan. Had weinig met de werkelijkheid van doen, maar wie maalt er om de feiten?

Met nipte voorsprong op de PvdA won Mark de verkiezingen van 9 juni. Een nieuwe paarse coalitie leek in de maak en bood ook de beste vooruitzichten op economisch herstel. Immers, onder de Paarse tandem Kok-Zalm was er in de jaren ’90 een sober maar sociaal hervormingsbeleid gevoerd. Het gevolg? Voor het eerst in jaren wisselden bescheiden begrotingsoverschotten de traditionele tekorten af.

Mark koos voor een rare gedoogconstructie. Veiligheid werd een speerpunt, de economie werd vergeten. Als we kijken naar veiligheid en immigratie was de keuze voor Geert overigens een logische keus. Hogere straffen, minder tolerantie en strengere immigratieregels: dat vonden zowel Mark als Geert prima.

Op economisch gebied verschilden de PVV en de VVD echter behoorlijk. Om die reden was de keuze niet alleen merkwaardig, maar ook bijzonder onverstandig. Hoe kun je hervormen als je gedoogd wordt door een oerconservatieve partij?

Foto: copyright ok. Gecheckt 06-11-2022

De grote Amerikashow

, door

In zijn boek De grote Amerikashow schetst oud Amerika correspondent van de NRC Tom-Jan Meeus een somber beeld van de toestand van de democratie in Amerika (*). Door jarenlange polarisatie is het land verdeeld geraakt in twee kampen die elkaar verbaal naar het leven staan. Beleid wordt niet meer gemaakt op basis van feiten maar politici laten zich leiden door het electorale effect dat hun beslissingen beslissing hebben. Bovendien: over welke feiten heb je het eigenlijk? Want er zijn tegenwoordig linkse en rechtse feiten.

Het is weer een schrikkeljaar dus er zijn dit jaar weer presidentsverkiezingen. De presidentskeuze heeft grote consequenties voor de rest van de wereld, en dus ook voor Nederland. Maar niet alleen daarom is het belangrijk de politiek in Amerika te volgen. In Nederland nemen we veel van de Amerikaanse cultuur over via TV en film. Nederlandse politici nemen een voorbeeld aan Amerika. Amerikaans populisme is in de Nederlandse politiek geïntroduceerd door Geert Wilders. Hij is in de leer geweest bij zijn Amerikaanse collega’s (onder andere de conservatief Tom Tancredo) en heeft laten zien dat dit erg succesvol kan zijn. Rationele Nederlandse politici hebben hier, in 10 jaar tijd, nog steeds geen goed antwoord op gevonden. Ondertussen wordt de politiek hier steeds meer gekenmerkt door het zelfde verbale geweld en gespletenheid als in Amerika. Gaat de politiek in Nederland dezelfde kant op als in Amerika?

De politiek van het wantrouwen

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Mededeling

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Foto: copyright ok. Gecheckt 26-10-2022

Het economisch populisme van Barack Obama

, door

Terwijl de Republikeinen druk in de weer zijn met de voorverkiezingen heeft Barack Obama zijn campagne voor het presidentschap uitgerold. De motoren van Obama for America draaien warm. In de eerste uitingen van Obama valt op dat hij een populistische frame in zijn betoog verwerkt. Obama, de vertegenwoordiger van het volk, tegenover de economische elite. Mitt Romney, zijn aanstaande tegenstander in presidentsverkiezingen, is het stereotype van deze elite.

In eerste instantie klinkt het vreemd, Barack Obama en populisme? Er kleeft een negatieve bijsmaak aan het woord populisme waarmee we Obama niet zo snel associëren. Bovendien werd deze rol in de Amerikaanse politiek toch al vervuld door Tea Party champions als Sarah Palin?

Het economisch populisme is geëvolueerd uit het traditionele populisme, waarvan de tegenstelling tussen de machthebbers en het volk de kern van het politiek discours vormt. Het populisme van Obama berust op economische principes. Ten grondslag ligt het antagonisme tussen de rijke bovenklasse en de rest van Amerika. In het bijzonder spreekt Obama de hardwerkende middenklasse aan, die hij benoemt als de drijvende kracht achter de economie. Deze zet hij tegenover de bovenlaag van de samenleving die de dans ontspringt waar het gaat om de negatieve gevolgen van de huidige economische situatie. Regelgeving op het gebied van belastingen zou hen in de kaart spelen terwijl de middenklasse de eindjes aan elkaar knoopt.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Populisten kanaliseren het wantrouwen

, door

In NRC Weekend (17/3/2011) stelt Tom-Jan Meeus dat rechtspopulistische politici wantrouwen in de maatschappij injecteren. Hij veronderstelt dat wantrouwen (“in een krankzinnig hoog tempo”) is toegenomen onder de Nederlandse bevolking en dat populistische partijen hieraan debet zijn. Beide claims zijn ongegrond, zeggen politicologen Tom van der Meer en Armen Hakhverdian van de UvA (zie hun blog).

Voor een politieke vertrouwenscrisis in Nederland is geen enkel bewijs, althans niet in de zin dat het vertrouwen tegenwoordig structureel lager ligt dan voorheen. Sterker nog, in de jaren zeventig en tachtig was slechts 50% van de Nederlanders tevreden met het functioneren van de democratie, tegenwoordig ligt dat percentage tegen de 70%. Dat was zelfs in de jaren negentig niet zo hoog.

Het vertrouwen in regering en parlement is grilliger, met name sinds het afgelopen decennium. In het najaar van 2001 piekte het politiek vertrouwen wereldwijd in reactie op 9/11. Vervolgens daalde in Nederland het vertrouwen onder Balkenende II en III, piekte het tot een historisch hoogtepunt(!) tijdens de 100-dagentour van Balkenende IV in 2007 en later na de daadkrachtige overname van ABN-Amro, om vervolgens weg te zakken na interne ruzies in het kabinet.

Eurobarometer 1974-2011

Er bestaat geen bewijs voor een neergaande trend of zelfs voor een significante breuk na 2001, zoals Meeus suggereert. Nederlandse burgers zijn weliswaar grilliger geworden in hun opvattingen, maar van toenemend wantrouwen is geen sprake. Afhankelijk van de momentopname behoort het politiek vertrouwen in Nederland tot de absolute top (voorjaar 2009) of subtop (2011) van Europa.

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

Mededeling

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Foto: copyright ok. Gecheckt 06-11-2022

Partij en burger

, door

Het is een zin die in mijn hoofd blijft stuiteren: “De wereld is ingrijpend veranderd, dus we moeten de mensen geen verhalen vertellen.” De kandidaat-leiders van de PvdA knikken er instemmend bij. Maar wat betekent het? Wat is er veranderd en welke verhalen gaan ze ons dan wel vertellen? Lutz Jacobi zwaait met een oud boek en roept dat er een nieuw “Plan van de arbeid” moet komen. Ik geloof het graag, maar waarom en wat staat daar dan in?

In hoeverre doen politieke partijen nieuwe dingen en vertellen zij nieuwe verhalen? De PvdA zoekt via de leden een nieuwe fractieleider. Jan Pronk moppert dat het ongrondwettig amateurisme is, waar hij gelijk in heeft: maar elke week trekt de PvdA in de peilingen voor twee Kamerzetels steun aan! Zou het waar zijn dat de politiek de mensen niet interesseert en dat het alleen gaat om de vorm en niet om de inhoud? Je zou het niet zeggen. Mensen verwachten drama van de politiek, zei Willem Breedveld. Maar wat is er veranderd in de wereld en welke invloed heeft het op de verhalen die verteld moeten worden? Gaan politieke partijen anders om met die veranderingen?

Gravend in mijn Amsterdamse herinnering kom ik de personen tegen: Han Lammers, toen hij nog een relaxte journalist van de Groene was, en nog niet de arrogante bestuurder van later, Hans Gruyters, het scherpste brein dat ik ooit tegenkwam, uitbundig uit het hoofd delen van koningsdrama’s opzeggend tot genoegen van de bierdrinkende omstanders bij Hoppe, Marcel van Dam, voor wie ik werkte, machtspoliticus, maar met een betrouwbaar proletarisch sentiment. Van de soort waren er meer: Jan Schaefer, Frans van der Ven, Peter Lankhorst. Politiek gaat niet zonder personen en sympathie voor elkaar.

Vorige Volgende