Schrap ‘Groen’, behoud ‘Links’

“Ik wil wel de eerste vrouwelijke premier van Nederland worden” zei Mei Li Vos tegen Volkskrant voor ze in de Kamer kwam. Bijna drie jaar zat Vos in de Kamer. Daar werd ze zoals te lezen is in haar openhartige boek Politiek voor de Leek gemakkelijk gemarginaliseerd door de PvdA-top. Vos miste zoals ze zelf analyseerde de drive om zichzelf tot een politiek succes te maken. Het boek geeft een bijzonder eerlijk en open beeld van hoe iemand faalt in de parlementaire politiek. Een must read voor iedereen die ook maar een beetje politieke ambitie heeft.

De kandidatuur van Vos was controversieel: als voorzitter van het Alternatief voor Vakbond en als columniste had Vos stelling genomen voor een nieuwe generatie van jonge werknemers en het conflict met de bestaande vakbeweging niet geschuwd. Het wekte dan ook geen verbazing dat deoud-linkse FNV-vleugel van de PvdA, in de kandidatencommissie vertegenwoordigd door Lodewijk de Waal, zich verzette tegen de kandidatuur van Vos. Plaats 38 kreeg Vos toegewezen door het congres. Zelf had Vos ook niet de ambitie om veel hoger te komen, ze had decommissie plaats 36 voorgesteld. Toen ze drie jaar laterterugkeerde bij de kandidatencommissie plaatste deze haar op dezelfde plek, met als voornaamste argument dat ze was tegengevallen als kandidaat.

Nog voor ze Kamerlid werd, maakte Wouter Bos haar duidelijk dat ze geen mooie portefeuille zou krijgen. Vos accepteerde dat terwijl ze zich realiseerde dat de portefeuille het kostbaarste bezit van een Kamerlid is. Ze kreeg een patchwork portefeuille met met name sociaal-economische onderwerpen: consumentenzaken, flexwerkers, mededinging en financieel toezicht. Ze was naar eigen zeggen veel te onbelangrijk en te liberaal om de portefeuille arbeidsmarkt te krijgen, waar haar hart lag.Omdat men verwachtte dat Vos de conservatieve lijn van de PvdA op bijvoorbeeld ontslagrecht niet deelde, mocht ze zelfs niet naar De Wereld Draait Door of Pauw & Witteman van de afdeling voorlichting. Ze kon dan nog wel eens live the question kon krijgen (“wat vindt u, mevrouw Vos, van het ontslagrecht?”). Zelfs op haar eigen onderwerp (flexwerkers) werd Vos met een kluitje het riet in gestuurd. De voorstellen die op dit onderwerp met de SP uitwerkte (niet de meest liberale partij in de Tweede Kamer zullen we maar zeggen), zouden volgens de fractietop niet in goede aarde vallen bij het centrum-rechtse CDA en eindige daarom onder in een la. Financieel toezicht werd door de financiele crisis te belangrijk voor een backbencher en dus werd Paul Tang daar woordvoerder op.

Een van de principes achter straffen is het idee van vergelding. De centrale notie is dat als iemand iets misdaan heeft, we hem of haar moeten straffen om daarmee ons gevoel dat ons iets onrechtvaardigs aan gedaan mee te repareren. Iemand heeft een ander iets aangedaan en nu moet hem schade aan gedaan worden, om het geschonden rechtsgevoel te herstellen en om recht te doen aan de schade die aan mensen gedaan is. Het beste komt dit naar voren in de reactie op de moord op Osama bin Laden. Dat was een verschrikkelijke terrorist die 3000 mensen heeft laten vermoorden. Hij verdient het om door Amerikaanse special ops gedood te worden zonder proces. Alleen zo kon er genoegdoening gegeven worden aan de families van de slachtoffers van 9/11.

Ik denk dat daar een fundamentele denkfout in zit. Als je straft uit vergelding dan behandel je iemand als middel maar niet als doel. Dan laat je de overheid iemand straffen om zo de gevoelens van het slachtoffer en van de gemeenschap weg te nemen. Immanuel Kant stelde zeer terecht dat de kern van moreel gedrag is dat je mensen behandelt als een doel op zich en niet als een middel. Als je andere mensen alleen maar ziet als middelen om je eigen gevoelens te bevredigen, dan behandel je ze niet als mensen maar als dingen.

Femke Halsema zeilde tegen de maatschappelijke wind: tegen het rechtse populisme dat de Nederlandse politiek steeds sterker kenmerkte, stelde zij een vrijzinnig, links-liberaal, ideaal. Maar ook binnen haar eigen partij, GroenLinks, moest Halsema zich soms staande houden tegen een zware tegenstroom.

De grootste weerstand ontstond door de praktische voorstellen voor vrijzinnige sociaal-economische politiek die Halsema samen met Ineke van Gent in 2005 schreef onder de titel “Vrijheid Eerlijk Delen”. Henk van der Kolk, voorzitter van FNV-Bondgenoten en tot 2005 lid van GroenLinks, stelde dat Halsema in haar analyse van de arbeidsmarkt “regelrecht in sommige valkuilen stapt[e] die de neoklassieke ideologen hebben gegraven.” In zijn ogen schoof Halsema onterecht “zo’n beetje alles wat er mis gaat” op sociaal-economisch terrein “op het bordje van de vakbeweging.” Leo Platvoet, op dat moment nog senator voor GroenLinks, miste in de voorstellen fundamentele kritiek op de economische verhoudingen en voorstellen om de grote bedrijven te vermaatschappelijken: “de economische machten moet je durven aan te vallen.”

Nadat Halsema in 2007 voor de vierde keer verkiezingen had verloren en de boot had afgehouden tijdens de formatiegesprekken zwelde de kritiek aan. Joost Lagendijk, Europees Parlementariër voor GroenLinks begreep niet waarom GroenLinks “onder tafel” was gedoken “toen de macht langskwam.” Om die reden koos oud-partijleider Ina Brouwer voor een dubbellidmaatschap van GroenLinks en de PvdA. Na de verkiezingsnederlaag richtte de kritiek zich op de politieke stijl van Halsema. Het verwonderde Diana de Wolff, op dat moment fractievoorzitter van GroenLinks in de Eerste Kamer, dat Halsema had “kennelijk haar politieke leiderschap” had willen tonen “door vanuit splendid isolation met een nieuwe koers te komen.” Het gebrek aan debat binnen de partij was ook anderen een doorn in het oog, Frank Kohler, voormalig wethouder voor GroenLinks in Amsterdam: “GroenLinks lijdt aan een soort leiderschapscultus (…). Wie de baas is, wordt toegejuicht.” Sommigen twijfelden er openlijk aan of Halsema nog wel op haar plaats was, Jos van der Lans: “Ik ben niet zo zeker dat Femke Halsema nu op de plek zit waar ze het liefst wil zitten. Femke kan iets moois bedenken, kan nadenken en analyseren, maar daar zit de politiek niet op te wachten. Dan ben je al snel dat betweterige meisje dat heel vaak bij de interruptiemicrofoons is te vinden.”

De laatste tien jaar heeft het milieupolitiek in een verdomhoekje gezeten: andere onderwerpen, zoals integratie (volgens 75 sociale wetenschappers het meest overschatte probleem van de huidige tijd) domineert de politiek, in het Nederlandse parlement zitten 24 klimaatprobleemontkenners, milieu is nu verbannen naar een staatssecretariaat, internationaal komen de Verenigde Staten, Europa en de ontwikkelingslanden niet tot een oplossing.

Ondertussen heeft het bedrijfsleven het milieu wel opgepakt: duurzame auto’s van Toyota, groene stroom van GreenChoice, biologische katoen bij de HEMA, duurzaam sparen bij de ASN, vleesvervangers van van de Vegetarische Slager, led lampen van Phillips. Grote bedrijven en kleine ondernemers, iedereen gaat duurzaam. Kleine innovatieve bedrijfjes springen in niches. Maar grote bedrijven vergroenen ook. Consumenten vragen erom: een groene lifestyle is hip en duurzaamheid is vaak goed voor je portemonee.

Dit stelt mensen met groene politieke idealen voor twee fundamentele problemen: als de markt het zonder de overheid redt waarom zet ik me dan nog in voor groene politiek? En als zoveel consumenten voor groen gaan, waarom zien we dat dan niet terug in stemgedrag?

Hoe zit de relatie tussen overheid, markt en milieu precies in elkaar? Jarenlang dachten we dat de overheid de maat moest zetten voor het milieubeleid. Waar de overheid het gemeenschappelijke belang vertegenwoordigde, zetten grote bedrijven zich alleen maar in voor hun eigen korte termijnwinsten.