Rilke als dode leraar

Ik lees graag boeken van lezers, en het liefst van al lees ik boeken van lezers die heel anders lezen dan ik. Jan Oegema is zo iemand, zijn manier van lezen is zo ongeveer tegenovergesteld aan die van mij: op zoek naar wijsheid, naar mystiek, naar het onzegbare, Dat zijn allemaal dingen waarnaar ik zelf soms vergeet te zoeken en die ik dus niet zie in zo’n tekst. Daarvoor is het dan prettig om door iemand als Oegema bij de hand te worden genomen: kijk, dáár is ook nog eens te zien. Hij schrijft dan ook nog eens meestal over schrijvers die ik ook bewonder, die iedereen bewondert. Zijn nieuwste boek gaat bijvoorbeeld over Rainer Maria Rilke, vermoedelijk de dichter met de grootste invloed op de twintigste-eeuwse Nederlandse literatuur: zeer uiteenlopende dichters als Martinus Nijhoff, Lucebert en Stefan Hertmans ondergingen zijn invloed, een studie over die invloed zou een dik boek zijn. Maar Oegema wijst dus op iets heel anders: zijn boek gaat vooral over ‘de kunstenaar als leraar’ zoals de ondertitel zegt, hoewel het minstens evenzeer gaat over Rilke als leerling van andere kunstenaars zoals Auguste Rodin en Lou Andreas-Salomé. Onvervangbaar De relatie tussen leerling en leraar, gezel en meester, wordt volgens Oegema in onze tijd en onze hoek van de wereld onderschat. We zijn goeroes en andere autoriteiten zozeer gaan wantrouwen dat we ze helemaal geen plaats meer bieden: bang voor misbruik, bang om de autonomie te verliezen. Terwijl iemand als Rilke liet zien hoe je iemand mateloos kon bewonderen en tegelijkertijd aan je eigenheid kon werken. Hij illustreert dat in een wervelend betoog, vol citaten van de meester, de meeste in zeer goede Nederlandse vertaling. Ik blijf aan zo’n betoog wel op allerlei manieren haken. Oegema lijkt bijvoorbeeld Rilke te beschouwen als een van zijn eigen leraren, en als iemand die je potentieel als leraar zou kunnen nemen. Maar dat kun je dan natuurlijk alleen doen op basis van diens werk en hooguit een enkele foto. Maar kan dat wel? In de relatie tussen leerling en leraar zit altijd een fysieke component, zou ik zeggen; niet zozeer in de zin dat je elkaar aanraakt, maar anderhalf jaar zoomonderwijs heeft toch wel laten zien dat bij elkaar zijn in een ruimte onvervangbaar is. De overdracht van kennis en eventueel wijsheid kan eigenlijk alleen op die manier plaatsvinden. Oegema zegt dat in zijn boek trouwens ook, al noemt hij die overdracht ‘transmissie’. Torso Nu was Rilke natuurlijk ook de dichter van de Sonnetten aan Orfeus, gewijd aan de mythologische zanger die de grens met het dodenrijk overschreed en met name over die transgressie – dat woord gebruikt hij dan weer niet – heeft Oegema behartenswaardige dingen te zeggen: hij laat zien dat de doden voor Rilke even nabij waren als de levenden, en hij citeert zelfs modern onderzoek naar rouwenden die laten zien dat meerderen van hen de aanwezigheid van hun gestorven geliefde fysiek ervaren: ze zien haar, horen haar stem, voelen haar naast zich in bed, ruiken haar, en zo voort. Bovendien had Rilke zo’n relatie niet alleen met doden die hij als levende gekend had: de Sonnetten droeg hij op aan een jonggestorven dochter van een vriendin, een meisje dat hij slechts één keer had gezien. Tegelijkertijd kun je ook zeggen: Rilke had die bijzondere relatie niet alleen met dode mensen, maar ook met dingen, met name met kunstwerken. Niet alleen zijn gedicht ‘Archaïsche torso van Apollo’, waarin een hoofdloos torso de beschouwer eraan herinnert dat hij zijn leven moet veranderen, getuigt daarvan: er zijn veel kunstwerken die iets lijken mede te delen. Bij Rilke kun je van zo ongeveer alles dat je ziet wat leren, wat dat betreft is Rilke vooral een leerling. Al kun je dat leerling-zijn dan weer van hem leren. [boeklink]9789044646504[/boeklink]

Foto: Boekomslag Doe het toch maar - Babs Gons © Uitgeverij Atlas. copyright ok. Gecheckt 10-02-2022

we hebben al genoeg van jullie

ANALYSE - In de debuutbundel doe het toch maar van spoken-wordartieste Babs Gons staat een gedicht dat gaat over jullie. Het is een beetje lang om helemaal te citeren, het gedicht beslaat twee pagina’s, maar hier zijn vier representatieve strofes van ‘zou je woensdag zwart willen zijn?’

hallo

wij willen je uitnodigen
op ons podium als vrouw
zou je woensdag zwart willen zijn bij ons programma
wij hebben een voorstelling en zoeken mensen zoals
jij
jullie
bij onze show
op ons platform
in ons tijdschrift
bij ons debat

iets minder vrouwelijk graag vanavond
en we boeken je graag zaterdag
donker mag
maar niet té
liever wat lichter
wat dichterbij
gewoon, normaal

(…)

we slaan je even over
we hebben namelijk al iemand
zoals jij
we hebben al genoeg
van jullie
dank je wel
misschien een andere keer

(…)

Je kunt het lezen als een geslaagde citeren: er worden zinnen gebruikt die volkomen bizar zijn en waarvan je tegelijkertijd moet vrezen dat ze echt worden gezegd – een satire op een cultureel leven waarin iedereen zich bewust is van het belang van diversiteit en tegelijkertijd niemand er echt mee wordt omgegaan, en waarin je dus als zwarte vrouw bij iedere uitnodiging je moet afvragen of je nu als jezelf wordt gevraagd, of als een onderdeel van jullie.

Want jullie is een verraderlijk voornaamwoord, het is informeel (het is geen u) en tegelijkertijd is het bijna per definitie afstandelijk. De spreker benoemt een groep, maar rekent zichzelf niet tot die groep. In sommige gevallen staat het zelfs expliciet tegenover wij dat juist betekent ‘ik en enkele anderen’ met in sommige gevallen de implicatie ‘dus jij niet’.

Doneer!

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Closing Time | Rakaya Fetuga, Windrush DAY 2020

Poëzie, park, podium, zomer, blazers, trommeltjes, reggae, kinderen, zon, zeepbellen, gras, picknick, hoedjes, dansen, giga-oorringen, drankje – feest ter gelegenheid van Windrush Day. The Windrush was een passagierschip dat in 1948, 1017 passagiers vervoerde van The British West Indies, onder andere Jamica, toen nog onderdeel van het Britse Rijk, naar Engeland. Ze waren welkom als arbeidskrachten om de economie te helpen opbouwen. De Onafhankelijkheidsdag binnen die koloniën verschilt van eiland tot (ei-)land. De spoken word artiest Rakaya Fetuga zegt hier een, misschien wat erg direct gedicht, maar hoe ze het brengt, maakt dat weer goed.

Foto: Maria Willems (eigen foto - met toestemming)

Kunst op zondag | Ik ben er zo eentje

Ik ben er zo eentje die in prozateksten natuurbeschrijvingen overslaat

Ik ben er zo eentje die in prozateksten natuurbeschrijvingen overslaat. Stuit ik op zo’n passage, dan laat ik mijn blik over de bladzijde naar beneden gaan, tot de plek waar ik weer het begin van een dialoog of een actie vermoed. Voor mij hoeft dat niet zo, zo’n lyrische beschrijving van zo’n stuk groen tussendoor. In het echte leven zal het allemaal best indrukwekkend, ontroerend, majestueus, pril, dartel, schattig, ruig, ontzagwekkend, ongelooflijk, romantisch en prachtig zijn, maar voor mij hoeft dat niet op papier: die branding, die horizon, die duikvlucht van de valk, die herfstkreet van die havik, het bidden van de buizerd, die dauwdruppels in een spinnenweb, die rokende vulkaan, dat verborgen vennetje, die regenboog, die tekening op de vleugels van die vlinder, die tere bloemblaadjes, die pluim alleen, dat met vliegen overdekte karkas van dat konijn, die ruisende populieren, dat kronkelende dijkje, die zonsopgang in de stille polder, die kikker in je handpalm, die zingende merel ’s avonds, die zingende merel ’s ochtends, zo’n slootkant vol met bloemen, zo’n plotse ontmoeting met een roedel herten in het bos, zo’n hagedis die op een muurtje een zonnebad neemt, zo’n onbetreden besneeuwd pad, zo’n wandeling op het strand bij windkracht acht, zo’n nestje kale blinde vogels, dat eindeloze geluid van die cicaden, die trillende hete lucht boven de lavendelvelden, de kringen van regendruppels in de vijver, de roep van de grutto, grutto, grutto, herfstbladeren die knisperen onder je voeten, boomgaarden vol met appels, het geklater van de waterval, de bloesem altijd in elk voorjaar, de maansverduistering, de vis die uit het water springt, een hommel die van bloem tot bloem vliegt, een storm die bomen knakt, een fossiel gevonden in het zand, een vers geploegde akker, een net gemaaid weiland of koeien die langzaam opgenomen worden door de optrekkende mist – nee, dat hoeft voor mij allemaal niet zo.

Foto: Tjitske Jansen, Deventer, 3 augustus 2013. Emelha, CC BY-SA 3.0 via Wikimedia Commons

Een experiment met Tjitske Jansen

COLUMN - Helemaal aan het begin van haar nieuwe bundel Iedereen moet ergens zijn vertelt Tjitske Jansen dat ze in 2014 haar eigen Wikipedia-pagina heeft aangepast: “Omdat ik wel wat interessantere zaken wist te melden / dan dat ik in pleeggezinnen had gewoond / als serveerster, administratief medewerker / marktkoopvrouw en kokshulp had gewerkt’ (enz.)

Het blijkt echt gebeurd te zijn. Wikipedia bewaart alle wijzigingen en pogingen tot wijzigingen en op 16 juli 2014 heeft “Nvd.Ven” geprobeerd precies de wijzigingen aan te brengen die Jansen in haar bundel opsomt. Die zijn verwijderd vanwege ‘kletsen’, daarna heeft “Nvd.Ven” het op dezelfde dag nogmaals geprobeerd, en dat is weer geweigerd.

Wat Jansen in haar gedicht niet vertelt is dat ze ook de eerste regel van haar biografie wilde veranderen. In plaats van “dichteres en schrijfster van theaterteksten” wilde ze ervan maken “een schrijfster die in haar teksten poëzie, proza en theater combineert”. Terwijl het hele experiment met Wikipedia daar natuurlijk een voorbeeld van was. Ze wilde van haar biografietje in Wikipedia een gedicht maken, terwijl de redacteur van dienst zulks als ‘kletsen’ beschouwde:

Haar lievelingshorloge (een Pontiac Sympatico met groene wijzerplaat) raakte ze ooit kwijt in Praag.
Ze liet hem liggen in de sauna. Sindsdien draagt zij geen horloge meer.
In een schrijfworkshop over geheimen, die ze aan kinderen gaf, schreef een jongen van 9
”Mijn geheim is overal waar ik ben
”En het is altijd”

Waarom is deze informatie minder geschikt voor een encyclopedie dan een opsomming van baantjes die iemand heeft gehad? De tekst die Jansen ooit had willen verwijderen staat er nog steeds vrijwel ongewijzigd, van de Pontiac Sympatico is nergens een spoor te vinden.

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Closing Time | Voetbalknieën

Sinds Amanda Gorman haar gedicht las bij de inauguratie van Joe Biden, was er een lichte opleving in de belangstelling voor poëzie. In het bijzonder de gesproken variant, niet de gedichten uit die dunne bundeltjes met die saaie voorkanten. De Spoken Word variant dus. En die komt in verschillende soorten. Alleen de stem, of de stem begeleid door ritme zoals Anne Clark en John Cooper Clarke  en de variant dat je zegt, ja, eerlijk gezegd vind ik het weer gewoon een popband: Linton Kwesi Johnson. En je hebt de popdichters. In Nederland had je natuurlijk Bart Chabot, die op het podium stond met alleen zijn lichaam en stem. En er was Ton Lebbink die een culthitje (1981) had met Voetbalknieën. Gesproken tekst met een strak ritme eronder. Verleden jaar verscheen, door crowdfunding, op initiatief van Leonor Faber-Jonker, een uitgave van het werk van Ton Lebbink: de elpee Luchtkastelen (met daarop natuurlijk Voetbalknieën) en een bundel met gedichten van hem.

Foto: Maria Willems (eigen foto - met toestemming) / Lille Fantastic - 2012 Børre Saethre (Untitled - The Tarkin Doctrine)

Kunst op zondag | Besmette wereld

In de zomer van 1920 verwerkte de Belgische dichter Paul van Ostaijen zijn ervaringen uit de Eerste Wereld Oorlog tot de dichtbundel Bezette Stad. Een bundel die ik nog elke keer als ik ‘m opensla als modern beschouw. De bundel is nu nog steeds aanwezig: op T-Shirts is het Boem Paukeslag nog elke zomer weer te lezen. De aantrekkingskracht van deze bundel zat ‘m vooral in het typografische aspect. Er zijn geen saaie bladspiegels in Bezette Stad te vinden, je bladert daar van de ene verrassing naar de andere. Dan bestaat een enkel gedicht uit vijf verschillende lettersoorten, dan weer danst en buitelt een gedicht over de bladzijde. Dan weer staat er een ode aan de toen erg populaire actrice Asta Nielsen, dan weer een lofrede aan de Singer naaimasjien. Als je iemand in je omgeving hebt die zegt niet van gedichten te houden deze bundel geeft, dan zou zij wellicht een uitzondering kunnen maken voor Bezette Stad. En tot besluit een financieel feitje: het originele manuscript van Bezette Stad (‘de Heilige Graal van de Vlaamse Literatuur’) is dit jaar aangekocht door Vlaanderen voor 725.000 euro. Letterlijk een waardevolle dichtbundel.

In 2020 werden we geconfronteerd met het coronavirus. Dat besmette niet alleen de stad maar inmiddels de hele wereld. Het culturele Vlaams-Nederlands Huis deBuren, een forum voor cultuur en samenleving, nodige Vlaamse en Nederlandse dichters en kunstenaars uit om artistiek te reflecteren op de dichtbundel van Paul van Ostaijen. En dat is gelukt. En hoe. Het is een magnifieke bundel geworden. Kloek ook. Een plezier om te lezen. Of om gewoon te kijken naar het feest van typografische aspecten, want ja, Van Ostaijen inspireert nog steeds. Ook mij.

Foto: Maria Willems (eigen foto – met toestemming) copyright ok. Gecheckt 13-10-2022

Kunst op Zondag | Corona, het eerste jaar

De groenbak moet aan de weg gezet

Coronaviruscrisis of niet,
de lente staat ondertussen
wel mooi voor de deur.
En het leven gaat, met ons
of zonder ons,
toch gewoon door. Wie weet
blijven, uiteindelijk,
alleen, de pissebedden,
over als hoeder van onze tuin,
ik kan me er geen
voorstelling van maken.
Daar vliegt al een vlinder,
daar groent al wat, en hier ook al,
en daar gaat al een bloem uit z’n bol.
Dus, schat, of je vanavond wel gewoon
even de groenbak aan de weg zet.

Foto’s maart-mei 2020

 20 maart 2020 - Maria Willems (eigen foto - met toestemming) groenbak   

   

     

   

   

   

       

Foto’s juni – september

  

   

   

  25 september 2020 - Maria Willems (eigen foto - met toestemming) groenbak

   

Foto’s oktober 2020 – maart 2021

   

   

  5-3-2021  27 februari 2021 - Maria Willems (eigen foto - met toestemming) groenbak

Doe het veilig met NordVPN

Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Foto: dmbosstone (cc)

Poetry du Jour | Hou contact

Beperk uw verblijfsduur
Houd afstand
Anderhalve meter
(Op z’n minst)
Check uw temperatuur
Hoest in uw elleboog
Was uw handen
Met ontsmettingsgel
Volg de instructievideo
Gebruik papieren handdoekjes
Volg het nieuws
Hamster niet
Check de app
Zing het viruslied
(Of toch maar liever niet)
Draag een mondkapje
Raak uw gezicht
Niet aan
Besmet
anderen niet
Houd afstand
In het park
Ga niet naar
Het strand, bos,
Bouwmarkt of bollen
Blijf thuis
Word immuun
Houd afstand
Werk thuis
Isoleer u
Ontvang geen bezoek
Schud geen hand
Hou contact
Blijf gezond
En sterf niet

Foto: Joan (cc)

Kunst op Zondag | Muren en bruggen

In Den Bosch krijgen winkeliers steun van street art kunstenaars. Onder het motto ‘Using Walls to Build Bridges’ (muren voor bruggen) gaat Frank Willems van Kings of Colors er voor zorgen dat de dichtgetimmerde winkels er niet zo troosteloos uitzien.

De winkeliers hebben uit voorzorg hun zaken dichtgetimmerd na de rellen van vorige week. Nu afwachten of het rustig blijft in Den Bosch en de kunstwerken het overleven. Dat zou wel zo aardig zijn, want als de panelen er weer af kunnen, worden ze geveild en gaat de opbrengst naar de winkeliers.

Het street art platform ‘King of Colors’ kennen we onder andere van de silo’s aan de Bossche Tramkade.

bruggen Flickr Henk-Jan van der Klis Silo's Tramkade 's-Hertogenbosch 2 CC BY-NC-ND 2.0

Flickr Henk-Jan van der Klis Silo’s Tramkade ‘s-Hertogenbosch 2 CC BY-NC-ND 2.0

Bruggen en muren. Daar weten ze in Den Bosch meer van. Bijvoorbeeld in de muurgedichten. Dit gedicht van een anonieme 14e eeuwse dichter, is uiterst toe[passelijk bij wat veel Bosschenaren voelden na de rellen: ‘Ghequest’.

bruggen Flickr Blinde Schildpad GeQuetst CC BY-NC-SA 2.0

Flickr Blinde Schildpad GeQuetst CC BY-NC-SA 2.0

Een  gedichtje van Jan Emmens mag misschien enige troost bieden. Een nachtje er over slapen en dan met goede moed weer verder: ‘De slaap is als een brug’.

Flickr Metro Centric DE SLAAP is als een brug CC BY 2.0

Flickr Metro Centric DE SLAAP is als een brug CC BY 2.0

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Doe het veilig met NordVPN

Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.

Vorige Volgende