Voor wie het nog niet duidelijk was: deze week is de huidige Poolse regering definitief door de mand gevallen als een corrupt, ondemocratisch en a-sociaal regime. De regerende PiS-partij die met haatpropaganda tegen buitenlanders een keihard anti-immigratiebeleid voerde blijkt sinds 2021 arbeidsmigranten van buiten de Europese Unie in ruil voor duizenden dollars met voorrang een werkvisum te hebben verstrekt. En dezelfde partij die sinds de Russische inval in Oekraïne bezweerde het buurland onvoorwaardelijk te steunen weigert nu wapens te leveren terwille van het eigen land en de bescherming van de eigen boeren. Die moeten namelijk op 15 oktober weer op de PiS stemmen om het regime-Kaczyński in het zadel te houden.
Polen, en ook Slowakije en Hongarije hebben een importverbod van Oekraïens graan afgekondigd na het mislukken van de graandeal met Rusland. De vrees is dat Oekraïens graan een negatieve invloed zal hebben op de binnenlandse markt. Dat president Zelensky het graan-importverbod "politiek theater" noemt en zegt dat dit Rusland in de kaart speelt, is Polen in het verkeerde keelgat geschoten. Woensdagavond kondigde de Poolse premier Mateusz Morawiecki aan dat Polen Oekraïne niet langer gaat bewapenen. We kiezen nu voor de defensie van ons eigen land met moderne wapens, zei de premier. Morawiecki voegde er nog een waarschuwing richting het buurland aan toe: 'Als ze het conflict op deze manier willen laten escaleren, zullen we extra producten toevoegen aan het importverbod in Polen. De Oekraïense autoriteiten begrijpen niet in welke mate de Poolse landbouwindustrie is gedestabiliseerd.' Er zou inmiddels via de diplomatieke weg een oplossing voor het conflict worden gezocht. Maar voor de binnenlandse beeldvorming gaat de PiS kennelijk niets te ver om het kiezerspubliek aan zich te binden.
Verkiezingsretoriek
Morawiecki hoopt natuurlijk dat zijn ferme patriottisme de aandacht afleidt van het corruptieschandaal met de visas. Dankzij een vernuftig computersysteem boekten tussenbedrijven vrije plekken in de wachtrij voor een visum. Daardoor konden migranten versneld een visum krijgen, waarvoor tussen de vierduizend tot vijfduizend dollar (3.750 tot 4.700 euro) werd betaald. In 2022 verstrekte Polen 200.000 van dit soort visa, schrijft de regeringskritische krant Gazeta Wyborcza. Ruim 130.000 visa gingen naar mensen uit islamitische landen. Bepaald geen nieuws dat de islamofobe PiS in verkiezingstijd kan gebruiken. Inmiddels is een aantal ambtenaren gearresteerd, een onderminister is ontslagen. Partijleider Kaczynski bagatelliseert de zaak. De oppositie probeert met alle macht de affaire uit te buiten. Maar of dat gaat lukken is nog de vraag. Voorlopig leidt PiS nog steeds in de polls. Ze behalen misschien geen absolute meerderheid. Dan is een coalitie met extreemrechts nog altijd een optie. De extreemrechtse Konfederatie is in Polen even groot als verenigd links. De grootste oppositiepartij is het Burgerforum onder leiding van voormalig premier Donald Tusk. Zijn Europese carrière en zijn liberale beleid als premier hebben hem bij een aanzienlijk deel van de Poolse kiezers niet populair gemaakt.
In een VPRO documentaire over Gazeta Wyborcza, een van de weinig overgebleven oppositiekranten, tonen de journalisten zich nogal sceptisch over de mogelijkheden tot verandering in Polen. Wij hebben het ene na het andere schandaal aan het licht gebracht, zeggen ze. Het heeft niets geholpen. De overmacht van de PiS gezinde media is te groot. De persvrijheid staat onder grote druk. Journalisten krijgen voortdurend rechtszaken aan de broek. En niet omdat er een grond is voor overtreding van de wet, maar om de de krant kapot te maken, zeggen ze. Ook PiS doet aan SLAPP.
De EU blijft worstelen
De EU worstelt al bijna tien jaar met ontwikkelingen in de Poolse rechtsstaat die feitelijk niet door de beugel kunnen. Het heeft tot nu toe nog weinig opgeleverd. Polen is met 36 miljoen inwoners de op vier na grootste lidstaat van de EU. Het is niet alleen een afzetgebied voor Europese bedrijven, maar ook al jaren een belangrijke leverancier van arbeidskrachten. Het land ligt uit geostrategisch oogpunt op een voor Europa uiterst belangrijke plek. Het is, zeker sinds de Russische inval in Oekraïne, voor de andere lidstaten niet eenvoudig om Polen nog meer onder druk te zetten. Aan de andere kant kunnen de tekortkomingen op het gebied van de rechtsstaat, de persvrijheid, de gelijke behandeling en het migratiebeleid democraten elders niet onverschillig laten. De tolerantie voor een autoritaire extreemrechtse politiek in landen als Polen zou zomaar eens over kunnen slaan naar het westen, als PiS c.s. geen halt wordt toegeroepen.
[Foto van de Sejm, het Poolse parlement, CC. https://polen-heute.de/]
