Lof der botheid

U verwachtte deze maandagmiddag leesadvies van Sargasso's huisneerlandicus Marc van Oostendorp, maar omdat een computercrash hem belet te werken, stel ik u voor aan Lof der botheid, het nieuwe boek van René van Stipriaan. Dat is niet de eerste de beste. Van Stipriaan, die lange tijd heeft gewerkt bij de onvolprezen Digitale Bibliotheek der Nederlandse Letteren, is bijvoorbeeld de auteur van Het volle leven: Nederlandse literatuur en cultuur ten tijde van de Republiek (ca. 1550-1800), een van de mooiste mij bekende boeken over de Gouden Eeuw. Ik was dus benieuwd naar Lof der botheid, ook door de ondertitel Hoe de Hollanders hun naïviteit verloren. Het boek stelde me niet teleur. Laat ik het zwakke punt maar meteen benoemen, dan hebben we dat ook gelijk gehad: Lof der botheid is een bundel ongepubliceerde lezingen en in ontoegankelijke tijdschriften gepubliceerde artikelen. Weliswaar zijn er voldoende terugkerende motieven om het geheel meer te maken dan de som der delen, maar de waarheid gebiedt te zeggen dat het soms een wat onaffe indruk maakt. Zo is er een hoofdstuk dat zou moeten gaan over de memoires van Jan Francken, de knecht van Johan van Oldenbarnevelt, maar in feite gaat over de carrière en ondergang van die laatste. Juist als je denkt "mooi, ik begrijp de context, nu wil ik weten wat die Francken te melden heeft over de raadspensionaris", breekt het hoofdstuk af. Uit de verantwoording blijkt dan dat het de inleiding is geweest bij Thomas Rosenbooms hertaling van Franckens herinneringen aan Van Oldenbarnevelt.

Door: Foto: Sargasso achtergrond wereldbol
Foto: copyright ok. Gecheckt 10-11-2022

Gratis meesterwerk: Sara Burgerhart

RECENSIE - Deze zomer bespreekt Marc van Oostendorp elke donderdag een gratis te downloaden meesterwerk uit de Nederlandse literatuurgeschiedenis. Deze week: ‘Historie van mejuffrouw Sara Burgerhart‘ van Elisabeth Wolff en Agatha Deken, uit 1778.

Met wie breng je liever je tijd door als je negentien bent, geld hebt, net ontsnapt bent aan het huis van je kwezelachtige tante? Met een betrouwbare man die je nooit zal aanraken voordat je degelijk getrouwd bent? Of met een charmante edele man die je de mooiste boeken uitleent en prachtig en vlammend kan vertellen over de meest uiteenlopende onderwerpen.

Sara Burgerhart weet het ook niet precies. In de gelijknamige roman, volgens sommige criteria de eerste in de Nederlandse literatuur, luistert ze beleefd naar alle volwassenen die haar aanraden om met de o zo beschaafde Edeling om te gaan, maar ondertussen voelt ze ook het avontuur met de man die van de auteurs vanaf het begin een initiaal krijgt zodat je weet dat het niet pluis is: R.

Zo’n 220 jaar oud is de roman Sara Burgerhart nu, en het behoort nog steeds tot de levendigste van de Nederlandse letterkunde. In een goede roman zie je een situatie door zoveel mogelijk verschillende ogen; zie je dat iedereen gelijk heeft ook al spreken alle personen elkaar voortdurend tegen. Sara Burgerhart heeft even gelijk dat ze met R. meegaat naar het huis van zijn vriend waar hij haar nog een heel mooie medicinale plant zal laten zien als haar hospita die haar voor R. waarschuwt.

Doneer!

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Foto: copyright ok. Gecheckt 23-11-2022

Gratis meesterwerk: Vincent Haman

Deze zomer bespreekt Marc van Oostendorp elke donderdag een gratis te downloaden meesterwerk uit de Nederlandse literatuurgeschiedenis. Deze week: ‘Vincent Haman‘ van Willem Paap, uit 1908.

Er is iets raars met de beste boeken: ze tintelen van leven, ze borrelen van persoonlijkheid, ze bruisen van een wereld die je eigenlijk alleen kunt ervaren buiten de boeken. Terwijl er musici zijn die zich van jongs af aan bijna alleen maar op de muziek toeleggen, en je wonderkinderen hebt onder de beeldend kunstenaars, kan een schrijver alleen schrijven wanneer hij voldoende heeft geleefd.

Althans in de grote wereld, maar volgens Willem Paap niet in Nederland.

In Vincent Haman geeft hij een afschuwwekkend portret van een literair wonderkind. De hoofdpersoon is een jongen die niet kan leren, die zich als kind ernstig misdraagt (op een dag introduceert hij het spel ‘koetje’: een vriendje en hij trekken allebei hun broek uit en gaan op handen en voeten staan. Twee vriendinnetjes mogen melken.)

Maar Vincent komt uit een geslacht van letterkundigen, die stuk voor stuk een carrière hebben gebouwd op het uitpluizen en navertellen van wat buitenlandse schrijvers hebben gezegd, en vervolgens ‘polemieken’ voeren over die buitenlandse schrijvers. Het ene lid van de familie is er een belangrijk schrijver mee geworden, de ander een al even deftige hoogleraar.

Foto: copyright ok. Gecheckt 22-11-2022

Gratis meesterwerk: Een revolverschot

RECENSIE - Deze zomer bespreekt Marc van Oostendorp elke donderdag een gratis te downloaden meesterwerk uit de Nederlandse literatuurgeschiedenis. Deze week: ‘Een revolverschot‘ van Virginie Loveling, uit 1905.

Een van de prettige kanten van lezen: dat je in hoofden kunt kijken waarin nooit iemand kijkt, hoofden waarin het gist en borrelt. Hoofden van een Vlaamse jonge plattelandsvrouw van dertig, Marie Sanders, die altijd voor een ander klaar staat: wie er midden in de nacht een splinter in zijn duim slaat, laat hem er door haar met haar pinnetje uit halen.

Tot er iets in haar knapt.

Ook voor haar tien jaar jongere zusje heeft ze altijd gezorgd. Na de dood van beider ouders leven ze samen, tot er een ramp gebeurt: de vrouw van hun buurman, Luc Hancq (‘mijnheer Luc Hancq’, de muziekleraar van het dorp) komt te overlijden.

Ineens is hun buurman een begerenswaardige vrijgezel.

Marie denkt zeker te weten dat hij wel wat voor haar voelt. Maar gaandeweg krijgt ze in de gaten dat er tussen haar zus en mijnheer Luc Hancq ook iets moois aan het opbloeien is, en misschien zelfs wel iets veel mooiers. En dan gaat het dus gisten in Marie’s hoofd, en het loopt allemaal niet goed af, maar met een revolverschot, zoals de titel al suggereert, en allerlei ellendige nasleep ervan.

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Foto: copyright ok. Gecheckt 22-04-2022

Gratis meesterwerk: De stille kracht

RECENSIE - Deze zomer bespreekt Marc van Oostendorp elke donderdag een gratis te downloaden meesterwerk uit de Nederlandse literatuurgeschiedenis. Deze week: ‘De stille kracht‘ van Louis Couperus, uit 1900.

Carola Janssen heeft een mooie, zwoele stem en daarmee leest ze gratis een van de broeierigste verhalen voor die er ooit in het Nederlands werden voorgelezen: De stille kracht van Louis Couperus. (De opname staat hier; de geschreven tekst, ook als epub, hier.)

Carola doet dat voor Librivox, een website waarop vrijwilligers luisterboeken maken van klassieke, rechtenvrije boeken. Die opnamen voegen ze ook zelf toe aan het publieke domein. Download Carola, zet haar op je telefoon, doe je ogen dicht en ga naar ons Indië.

Het is er niet pluis.

Althans, niet voor de Nederlanders, want die zitten daar wel, maar ze horen er niet. Ze begrijpen de lokale bevolking niet, ook al hebben ze de macht over hen en ook al zijn ze verknocht geraakt aan hun eten en aan sommige van hun gewoontes. Ze kunnen niet tegen de volkomen afgelegenheid van de plaatsen waar ze door het koloniale regime gevestigd worden. Ze krijgen het op hun heupen van het klimaat.

Leonie van Oudijck, met name, hoort daar niet. Zij houdt van het leven en van de stad, als vrouw van een resident verveelt ze zich en gaat uit pure balorigheid maar met de zoon uit een vorig huwelijk van haar man naar bed. Waarop de ‘stille kracht’ begint te werken: ze wordt bespogen met een rood goedje als ze in bad gaat, een spiegel breekt, haar man krijgt bedorven whisky. Of dat echt een magische, oriëntaalse kracht is, of alleen maar verzet van de bevolking, blijft in het midden. Uiteindelijk gaat Otto, de man van Leonie, die meent dat hij zo thuis is in Indië, eraan ten onder.

Foto: copyright ok. Gecheckt 14-10-2022

Gratis meesterwerk: De verlatene

RECENSIE - Deze zomer bespreekt Marc van Oostendorp elke donderdag een gratis te downloaden meesterwerk uit de Nederlandse literatuurgeschiedenis. Deze week: ‘De verlatene. Een roman uit het Joodsche leven‘ van Carry van Bruggen, uit 1910.

Het gevoel van verlatenheid is nooit zo krachtig in het Nederlands uitgedrukt als in Carry van Bruggens debuutroman uit 1910. Een arm Joods gezin van rond de eeuwwisseling valt uit elkaar zonder dat iemand er iets aan kan doen. Wie zich na het dichtslaan van het boek niet voor altijd een beetje allener voelt, heeft geen hart.

Het boek begint en eindigt met de beschrijving van een seideravond aan de vooravond van het Pesachfeest. Het eerste feest is nog warm: ondanks het onbegrip van het dorp gaat het gezin Lehren op in het feest waarmee de uittocht uit Egypte gevierd wordt. Aan het eind van het boek doet de vader het gezinsfeest in zijn eentje over tot de dood erop volgt.

De vader is daarmee misschien de verlatene van de titel, maar tegelijk heeft hij zelf misschien juist zijn voer kinderen verlatenen. Zijn God, en vooral: zijn godsdienst, heeft hij nooit vaarwel willen zeggen. Vooral nadat zijn vrouw overleed, trok hij zich juist steeds verder terug in een orthodoxie die voor zijn kinderen, net als voor de rest van zij n dorp, niet meer vol te houden was.

Steun ons!

De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.

Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.

Doe het veilig met NordVPN

Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.

Foto: copyright ok. Gecheckt 23-11-2022

Gratis meesterwerk: Het land van herkomst

RECENSIE - Deze zomer bespreekt Marc van Oostendorp elke donderdag een gratis te downloaden meesterwerk uit de Nederlandse literatuurgeschiedenis. Deze week: ‘Het land van Herkomst’ van E. du Perron, uit 1935.

Wie ben ik? Hoe kan ik dat uitzoeken? Moet ik niet op zijn minst een beetje rust hebben om daarover na te denken? Rust in mijn privé-leven, rust in mijn omgeving, rust in mijzelf?

Nee! Wie gaat wachten tot de omstandigheden ideaal zijn, komt nooit toe aan een beetje nadenken over zichzelf. Dat moet E. du Perron gedacht hebben toen hij in de vroege jaren 1930 aan Het land van herkomst begon. Hij had net een nieuwe liefde. Zijn moeder was onverwacht overleden en bleek vooral ellende te hebben nagelaten. De nazis rukten op in Europa. Du Perron besloot in zijn jeugd te gaan graven.

Hij besloot alle onrust ook in dat boek op te nemen. In de roman – de hoofdpersoon heet Arthur Ducroo, maar er is vermoedelijk nog nooit ook maar één lezer geweest die dacht dat dit iemand anders was dan Du Perron – vertelt de schrijver twee dingen tegelijk: over de jeugdjaren van Ducroo, die zich vooral in Nederlands Indië afspeelden, en over zijn heden waarin hij probeert de nalatenschap van zijn moeder geregeld te krijgen, verslag doet van het opkomend nationaal-socialisme en het communisme, en allerlei gesprekken voert met vrienden – over de liefde, over de politiek en zelfs ook over het boek Het land van herkomst.

Foto: Henk-Jan van der Klis (cc)

Gratis meesterwerk: Kamertjeszonde

RECENSIE - Deze zomer bespreekt Marc van Oostendorp elke donderdag een gratis te verkrijgen klassieker uit de Nederlandse geschiedenis. Deze week: ‘Kamertjeszonde’ van Herman Heijermans, uit 1894.

Zaten mensen in Amsterdam aan het eind van de negentiende eeuw weleens scheef op de plee? Bepeuterden zij de knoopjes van hun gulp? Krabden ze soms in gezelschap aan hun kont?

Wel in het Amsterdam van Herman Heijermans’ roman Kamertjeszonde (1894). Ja, Heijermans! Anno 2013 kennen mensen nog maar één zin van hem – De vis wordt duur betaald, uit zijn toneelstuk Op hoop van zegen. Onbegrijpelijk: lees één bladzijde van die man en hij grijpt je bij je kraag en sleurt je zonder pardon Amsterdam binnen. Een bedompt,smerig, benauwd, armoedig, benepen, bang Amsterdam van het eind van de negentiende eeuw. Download het boek en treed een wereld binnen die dichtbij is en tegelijkertijd totaal anders.

Kamertjeszonde vertelt het verhaal van een schrijver, Alfred Spier, die, net als  zijn vrienden, op een armoedig kamertje in Amsterdam woont en gaat samenwonen met een getrouwde vrouw: Georgine, een actrice van wie de man al jaren in Amerika zit. Al dat gezanik over moraal en goede zeden, daar moeten Alfred en Georgine niets van weten. Het gaat om de echte hartstochtelijke liefde – wie maalt er dan om alle roddels en tegenwerking?

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Foto: boris drenec (cc)

Gratis meesterwerk: Een nagelaten bekentenis

RECENSIE - Deze zomer bespreekt Marc van Oostendorp elke donderdag een gratis te verkrijgen klassieker uit de Nederlandse geschiedenis. Te beginnen met ‘Een nagelaten bekentenis’ van Marcellus Emants, uit 1894.

Hoe moet je toch leven? Hoe moet je in vredesnaam leven, hier in onze polder, waar het zo vol mensen is? De anderen lijken het allemaal precies te weten, van het leven te genieten en te begrijpen hoe het allemaal verder moet. Hoe doen ze dat toch? Hoe kiezen ze uit de oneindige mogelijkheden die de wereld biedt? De moed erin houden of chagrijnig zijn? Opeens meer op je werk verschijnen of  iedere ochtend vroeg opstaan? Je vrouw vermoorden of het toch nog eens proberen?

Wat de zelfhulpboeken en de godsdienstige leiders ook beweren: er zijn geen regels. Je kunt op zijn best wat leren uit voorbeelden, uit eindeloze voorbeelden, door goed en nauwkeurig te kijken hoe anderen het doen, wat er maalt en omgaat in hún hoofden, hoe zij reageren op alles wat er gebeurt. Je enige hoop om wat te leren is, kortom, gelegen in het lezen van mooie boeken.

Overwoekerd

Een woeste kreet uit 1894 bijvoorbeeld, een verzameling woorden waaruit zonder dat je het kan helpen ineens een man voor je opstaat, Willem Termeer. Een aangenaam mens is hij bepaald niet, integendeel: verwend, kleinzerig, opgeblazen, verwaand, achterdochtig, egocentrisch, narcistisch. Net zo iemand, kortom, als jij en ik. Een man die van allerlei plannen heeft, maar er uit pure lamlendigheid niet toe komt, die ieder menselijk contact zoveel mogelijk vermijdt tot op het eind als hij eindelijk eens iets doet met een medemens. Hij vergiftigt zijn vrouw.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Nederland Leest of Nederland Koopt Boeken?

Het begint onderhand een traditie te worden, mijn furieuze woorden richting CPNB en de actie Nederland Leest. Vorig jaar was ik verbaasd over de hernieuwde aandacht voor Oeroeg van Hella Haasse, dit jaar is het winnende lot gevallen op De Grote Zaal van Jacoba van Velde. Niets tegen het boek of de schrijfster, maar de simpele insteek van CPNB en ‘Nederland Leest’ is van een tenenkrommende naïviteit. Laten we eerst eens wat aan onze literaire cultuur doen, en dan pas de containers papier binnenhalen.

Net als vorig jaar konden scholen het onderwijspakket van Nederland Leest bestellen bij de lokale openbare bibliotheek. De inhoud bestaat uit 32 exemplaren van De grote zaal plus twee Nederland Leest-affiches voor in de klas of de mediatheek,’ klinkt het moedig op de site van Nederland Leest. Ook ieder lid van de bibliotheek krijgt een gratis exemplaar van De grote zaal. Het klinkt gek, maar voor literatuur heb je boeken pas in tweede instantie nodig. Het begint met liefde voor literatuur, het ontwikkelen van een leescultuur in het onderwijs.

Van literatuuronderwijs op middelbare scholen word ik doorgaans verdrietig. Niet omdat er te weinig aandacht voor literatuur zou zijn – er is altijd te weinig aandacht voor volgens de vakdocenten, zoals de docent Wiskunde dat ook over zijn vak zal zeggen – maar omdat docenten Nederlands dikwijls een zeer behoudende visie op literatuur propageren. Zij verzieken in eerste instantie al de ‘begeisterung’ van adolescenten, de jeugdige lezers, door hen lastig te vallen met misselijkmakende canons. Sommigen van deze docenten kijken nauwelijks verder dan de grenzen van Oegstgeest. Literatuur is zo veel rijker. Ik heb altijd gepleit voor een apart vak (populaire) literaire cultuur, waarbij de hele wereldliteratuur wordt betrokken. De adolescenten uit het werk van Karel Eykman gaan hand in hand met de personages van Haruki Murakami, 3D-games hebben veel weg van Belcampo en Burroughs en is er geen overeenkomst tussen Willem Elsschots Kaas en de Amerikaanse serie Mad Men? Brr, roepen de conservatieven dan. ‘Waarom moet literatuur altijd maar leuk zijn?’ verzuchten ze. Tja. Stel je voor.

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Volgende