RECENSIE - Deze zomer bespreekt Marc van Oostendorp elke donderdag een gratis te verkrijgen klassieker uit de Nederlandse geschiedenis. Te beginnen met ‘Een nagelaten bekentenis’ van Marcellus Emants, uit 1894.
Hoe moet je toch leven? Hoe moet je in vredesnaam leven, hier in onze polder, waar het zo vol mensen is? De anderen lijken het allemaal precies te weten, van het leven te genieten en te begrijpen hoe het allemaal verder moet. Hoe doen ze dat toch? Hoe kiezen ze uit de oneindige mogelijkheden die de wereld biedt? De moed erin houden of chagrijnig zijn? Opeens meer op je werk verschijnen of iedere ochtend vroeg opstaan? Je vrouw vermoorden of het toch nog eens proberen?
Wat de zelfhulpboeken en de godsdienstige leiders ook beweren: er zijn geen regels. Je kunt op zijn best wat leren uit voorbeelden, uit eindeloze voorbeelden, door goed en nauwkeurig te kijken hoe anderen het doen, wat er maalt en omgaat in hún hoofden, hoe zij reageren op alles wat er gebeurt. Je enige hoop om wat te leren is, kortom, gelegen in het lezen van mooie boeken.
Overwoekerd
Een woeste kreet uit 1894 bijvoorbeeld, een verzameling woorden waaruit zonder dat je het kan helpen ineens een man voor je opstaat, Willem Termeer. Een aangenaam mens is hij bepaald niet, integendeel: verwend, kleinzerig, opgeblazen, verwaand, achterdochtig, egocentrisch, narcistisch. Net zo iemand, kortom, als jij en ik. Een man die van allerlei plannen heeft, maar er uit pure lamlendigheid niet toe komt, die ieder menselijk contact zoveel mogelijk vermijdt tot op het eind als hij eindelijk eens iets doet met een medemens. Hij vergiftigt zijn vrouw.
Geloof de geleerden niet die zeggen dat Termeer een typisch 19e-eeuws voorbeeld is van een dégénéré, iemand die ongezond is doordat hij stamt uit een verzwakt geslacht. Termeer gelooft dat smoesje zelf misschien, maar de lezer weet wel beter. Al die achterbakse smiechterigheid, al dat luie steeds maar weer de makkelijkste weg kiezen, al die vreselijke arrogantie die alleen maar stand houdt door zich nooit eens écht met een ander te vergelijken, die heb je zelf ook. De wereld wordt overwoekerd door dégénérés. Termeer voelt niets en doet niets en bedenkt niets omdat niemand iets voelt of doet of bedenkt.
Giftig
Termeer heeft geen idee wat hij met zijn leven moet. Hij heeft geld genoeg om zich nergens zorgen over te maken, maar niets lukt hem. Wanneer hij naar Brussel of Parijs gaat om daar van het echte leven te genieten – drank, drugs, mooie vrouwen – weet hij wanneer hij eenmaal rondloopt niet waar dat echte leven zich nu eigenlijk precies afspeelt. Zodat hij maar naar de hoeren gaat. Uiteindelijk keert hij terug naar Nederland, terug naar de overvolle polder, en trouwt maar met een wat fletse ouwe vrijster omdat hij te bangelijk is om écht iemand te versieren.
De ouwe vrijster zegt meteen ja omdat ook zij bang is om achter te blijven en zo begint het zoveelste vreselijke huwelijk uit de geschiedenis van de mensheid. Een huwelijk dat ook nog eens bezegeld wordt met een kindje dat na anderhalf jaar overlijdt. Waarna man en vrouw helemaal niet meer met elkaar praten, in gescheiden kamers slapen, zij haar emotionele behoeften bevredigt tijdens gesprekken met de buurman, en hij zijn lichamelijke met een prostituée die al snel meer geld wil hebben.
Ook de enige echte daad die Termeer ooit pleegt, de moord op zijn vrouw, overkomt hem min of meer. Toevallig ligt zij daar te slapen, toevallig staat de fles met het giftige slaapmiddel daar, zodat hij er alleen maar wat meer in hoeft te gieten. Je zou je zelfs kunnen afvragen of dat nog wel nodig was, of ze zelf al niet genoeg had ingenomen.
Nagelaten
Als er een ‘les’ is, nee, als er iets is waarin je zou mogen hopen te verschillen van Willem Termeer, is het de communicatie. Termeer dringt in geen enkel hoofd door, alles speelt zich alleen maar in zijn eigen bolletje af. De tekst is dan wel een bekentenis, maar blijkens de titel is het een nagelaten bekentenis – bij zijn leven heeft hij hem kennelijk nooit laten lezen. Gesprekken voert hij niet of nauwelijks, nooit leert hij iemand kennen, nooit dringt hij zo diep door in een ander als Marcellus Emants wel tot hem is doorgedrongen, en wij via de schrijver.
Geloof de geleerden niet die zeggen dat je Een nagelaten bekentenis in zijn historische context moet zetten om haar te kunnen begrijpen. Willem Termeer heeft geen historische context, hij staat helemaal alleen. Je hoeft niet veel te weten om zijn verhaal te begrijpen. Je moet alleen kunnen lezen en niet kunnen leven.
Marcellus Emants. Een nagelaten bekentenis. Oorspronkelijke uitgave: Holkema & Warendorff, 1894. Elektronisch (dbnl): html, epub
Volgende week: Herman Heijermans, Kamertjeszonde.
Reacties (1)
Goed initiatief.
Ben benieuwd geworden.