Taboe op Bataafse tijd belemmert zicht op geschiedenis van de Nederlandse staat

In november aanstaande bestaat de Grondwet van 1848 precies 175 jaar. Het kabinet ziet de viering daarvan als een goed aangrijpingspunt voor een discussie over de rol van de constitutie in onze samenleving. Dat blijkt uit de brief die Hanke Bruins Slot als minister van Binnenlandse Zaken hierover enige tijd geleden aan de Tweede Kamer stuurde. Erg wonderlijk is, dat de brief geen woord bevat over de Staatsregeling van 1798 die toch onze eerste constitutie was. Ook deze grondwet kent een lustrumjaar, omdat ze juist 225 jaar geleden werd aanvaard. Een gastbijdrage van Jan Postma (*). De Staatsregeling van 1798 betekende het definitieve afscheid van een republiek met zeven vrij zelfstandige gewesten die werden samengevoegd tot een eenheidsstaat. Een bijzonder fundamentele wijziging van het staatsbestel, die nooit is teruggedraaid. Ontwerp voor de Staatsregeling van 1798 Blijkbaar ligt er nog steeds een taboe op de Bataafse periode in onze geschiedenis. En dat na alles wat over de constitutionele wordingsgeschiedenis in de laatste decennia is geschreven. Ik beperk mij nu tot een citaat, ontleend aan de website Parlement.com: “De Staatsregeling voor het Bataafsche Volk van 1 mei 1798 is te beschouwen als de eerste Grondwet van Nederland. Voor het eerst was er sprake van een eenheidsstaat, van burgerrechten en -plichten, en van een gekozen volksvertegenwoordiging. Uitgangspunt was de gelijkheid van alle burgers, ongeacht geboorte, bezitting of rang.” De situatie herinnert aan 1998 met de viering van 150 jaar Grondwet 1848, terwijl ook toen 200 jaar Staatsregeling door kabinet en Binnenlandse Zaken werd genegeerd. Toen was er wel kritiek en enige ophef. Zo gaf de rechtshistoricus Olav Moorman van Kappen tijdens een wetenschappelijke bijeenkomst blijk van zijn grote teleurstelling. Hij betoogde, dat als stimulans voor een actuele discussie over actief staatsburgerschap en fundamentele staatkundige vragen dit document even geschikt en in sommige opzichten zelfs beter geschikt is dan de Grondwet van 1848. Beide staatsstukken wilden immers, anders dan de Grondwetten van 1814/1815, richting en nieuw elan geven aan politiek en samenleving. Het credo van Willem I Maar een dergelijke afweging heeft ook nu in het geheel niet plaatsgevonden. Bij de kamervragen naar aanleiding van de brief over de herdenking werd het bestaan van de Staatsregeling van 1798 wel gememoreerd door een fractie, maar de minister nam zelfs niet de moeite om op deze signalering in te gaan. Hoe is dat negeren te verklaren? Blijkbaar onderschrijft het kabinet nog steeds het credo van Willem I, dat (vrij vertaald) de Bataafse tijd beter gewist kan worden uit de geschiedschrijving. Daar werd in de negentiende eeuw met wat uitzonderingen breed gevolg aan gegeven. De eerste die de politieke stilte echt doorbrak was Thorbecke, nota bene de ontwerper van de Grondwet van 1848, met zijn oordeel dat de Bataafse revolutie, “onze grootste omwenteling”, noodzakelijk was geweest. Een gemiste kans Vervolgens was er enige discussie, totdat de invloedrijke historicus Colenbrander echt werk maakte van de studie van het tijdvak met zijn Gedenkstukken die in het begin van de twintigste eeuw verschenen. Hij liet zich echter vooral kleinerend uit over de patriotten en Bataven als “pionnen in het schaakspel van de internationale politiek” en “marionetten van de Fransen". Er rees wel verzet tegen het negatieve oordeel van Colenbrander, een echte kentering ontstond echter pas na de Tweede Wereldoorlog. Intussen is er een karrenvracht aan literatuur verschenen, met onder meer de conclusie dat na de Bataafse revolutie van 1795 de staatsvorming in Nederland in elk geval tot eind 1801 weinig invloed onderging van de Fransen. Voor de Staatsregeling 1798 is in dit opzicht vooral het gedegen onderzoek van L. de Gou van belang, met als conclusie dat deze constitutie in hoofdzaak een autochtoon Bataafs product was. Blijkbaar geeft het kabinet nog steeds voorrang aan de opvatting dat de eenheidsstaat Nederland begint bij het bewind van Willem I. Daarbij gaat het voorbij aan de door de wetenschap inmiddels erkende betekenis van de Bataafse Republiek voor de vorming van het moderne Nederland. Opmerkelijk is, dat de kritiek en ophef die er 25 jaar geleden nog was over het negeren van 200 jaar Staatsregeling en het wel herdenken van 150 jaar Grondwet 1848 tot nu toe is uitgebleven. In elk geval is er sprake van een gemiste kans voor een goede discussie over de rol van de constitutie in onze maatschappij. Aandacht voor de constitutie van 1798 waarin voor het eerst al burgerrechten en principiële gelijkheid voor de wet waren vastgelegd, zou daaraan een essentiële bijdrage leveren. Dit artikel verscheen eerder op Historiek. (*) Jan Postma promoveerde op een biografie van Alexander Gogel, grondlegger van de Nederlandse staat.

Foto: Carlos Alvarez (cc)

Spaans koningshuis opnieuw in opspraak

ELDERS - De Hoge Raad gaat de financiën van ex-koning Juan Carlos verder onderzoeken, terwijl de linkse minderheidsregering worstelt met de coronacrisis en pogingen van rechts om haar ten val te brengen.

Alsof de Spanjaarden nog niet genoeg aan hun hoofd hebben zijn er opnieuw verdenkingen gerezen over onregelmatigheden in het Spaanse koningshuis. Ex-koning Juan Carlos zou betrokken zijn geweest bij een deal van 6,7 miljard euro van een Spaans consortium met Saoedie-Arabië  voor de aanleg van een hoge snelheidstrein.  Juan Carlos zou volgens in maart uitgelekte rapporten in 2008, drie jaar voordat het contract werd gegund, een betaling van € 88 miljoen hebben ontvangen van Saoedi-Arabië’s inmiddels overleden koning Abdullah. Zijn zoon, de huidige koning Felipe, reageerde met het intrekken van het stipendium dat zijn vader ontving. Hij kondigde tevens aan dat hij zou afzien van een erfenis uit het fonds waarin het Saoedische geld wordt beheerd. Afgelopen maandag kondigde de openbaar aanklager aan dat nu wordt onderzocht of activiteiten van de ex-koning na zijn abdicatie in 2014 als crimineel beschouwd moeten worden.

Olifantenjacht

Juan Carlos besteeg de troon in 1975 na de dood van Franco. Hij was jarenlang erg populair vanwege zijn rol in de democratisering van het land en zijn matigende invloed op naar onafhankelijkheid strevende regio’s. In 2012 kwam hij in opspraak toen hij bij een olifantenjacht in Botswana zijn heup brak. Het land verkeerde in een diepe economische crisis waardoor de regering zich onder andere gedwongen zag gepensioneerden een eigen bijdrage van 10 procent te laten betalen voor hun medicijnen. De olifantenjachtpartij van de koning, die opgeroepen had tot soberheid, kostte, exclusief de heupoperatie, naar schatting 33.000 euro.

Doe het veilig met NordVPN

Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.

Quote du Jour | Juliana

“Dan denk ik aan de jaren dertig waarin Nederlandse diplomaten op zoek gingen naar een man voor haar. Die mannen gingen zo denigrerend met haar om, daar werd ik echt treurig van. Zij was de onaantrekkelijke winkeldochter waar men mee leurde. Heel vernederend.”

Een nieuwe biografie van koningin Juliana schept een treurig beeld. Een aanvankelijk zelfverzekerde vrouw die aan de man gebracht moest worden en uiteindelijk ten prooi viel aan een man die niet zozeer in haar als wel in de positie geïnteresseerd was. Juliana zelf valt echter ook het nodige te verwijten.

Foto: Willem (cc)

Staatshoofd of popster?

OPINIE - Aanhangers van het dezer dagen weer zo bejubelde Nederlandse koningshuis zijn er misschien wel niet blij mee, maar het verbod op majesteitsschennis is eindelijk verleden tijd. Vorig jaar was er al een meerderheid voor in de Tweede Kamer, een jaar later is nu ook de Eerste Kamer akkoord gegaan met de initiatiefwet van Kees Verhoeven (D66) om de artikelen 118 en 119 uit het Wetboek van Strafrecht te verwijderen. CDA, ChristenUnie en SGP stemden tegen. Na het verlies van het verbod op ‘smalende godslastering’ moeten de christelijke politici opnieuw buigen voor een meerderheid die eindelijk afrekent met totaal verouderde bepalingen die de vrijheid van meningsuiting in de weg zaten. En dit keer was er geen opportunistische VVD die hen te hulp kwam.

Verhoevens voorstellen voor de wetswijzigingen werden ook door de regering bij monde van minister Grapperhaus van Justitie als ‘modernisering’ ondersteund. Maar niet nadat men zich er van verzekerd had dat de mogelijkheid voor het bestraffen van belediging van het koningshuis langs andere weg toch nog in stand blijft. Belediging van het koningshuis is nu gelijkgetrokken met de verzwaarde strafbaarheid van de belediging van een ‘ambtenaar in functie’. Om de koning niet in verlegenheid te brengen is bepaald dat het in zijn geval niet nodig is dat hij zelf een klacht indient. Tegelijk met het schrappen van de majesteitsschennis is ook het verbod op de belediging van een bevriend staatshoofd als apart strafwetartikel uit de wet gehaald.

Foto: FaceMePLS (cc)

Republikein in ruste

ANALYSE, COLUMN - Kees Alders aka Klokwerk verklaart zich republikein in ruste: Beter dan te knokken voor de afschaffing voor het koningshuis, kunnen wij gaan werken aan het vervolmaken van onze meritocratie en democratie.

De perfecte samenleving

Principieel gezien, ben ik een republikein. Onze samenleving heet een meritocratie te zijn: je krijgt in onze samenleving een functie en loon naar aanleiding van je kunnen, en je wordt beloond naar aanleiding van je verdienste. Een dergelijke samenlevingsvorm is niet alleen eerlijk, maar bovendien nuttig, want het haalt het beste in onze samenleving én de mensen in deze samenleving naar boven.

Zo’n meritocratie wordt dan idealiter aangevuld met een goed vangnet, zodat mensen niet van honger hoeven om te komen, niet vast komen te zitten in hun schulden, en niet worden geblokkeerd hun talenten te ontwikkelen. En tenslotte is onze samenleving een democratie: wij kiezen mensen in hun functies.

Zo is de theorie, en in theorie leven we daarom dan ook in een perfecte samenleving. Het idee van een koningshuis, waarin de hoogste functie van de staat geërfd wordt, staat daar haaks op, en past zodoende niet bij onze samenleving. Het is bij uitstek vreemd voor het land waar nota bene ooit de fundamenten voor de moderne republiek gelegd werden. Maar… hebben we het afschaffen van het koningshuis als symbool ook wel echt verdiend?

Foto: Swiss Pavilion (cc)

De koning kan niet authentiek zijn

ANALYSE - Volgens Willem-Alexander is ‘de belangrijkste les’ voor zijn koningschap om ‘authentiek’ en ‘jezelf’ te zijn. Maar een authentieke koning is praktisch onmogelijk. Willem-Alexander kan wel stellen dat hij ‘geen nummer’ is, maar het is precies doordat hij wél een nummer is dat hij koning mag en kan zijn.

Het televisie-interview met Willem-Alexander en Máxima van 17 april is exemplarisch voor de manier waarop er in Nederland over het huidige koningschap wordt gesproken, ook door de koninklijke familie zelf. Op de vraag welke implicaties de troonswisseling heeft voor de te gebruiken toon als koning (‘afstandelijk’ of ‘volkser’), geeft Willem-Alexander een relativerend antwoord: de toon is contextafhankelijk. De toon gebruikt de toekomstige koning als aanleiding om het domein buiten de functie aan te kaarten: ‘Je bent een koning, maar ook een mens. Je hebt ook emoties en gevoelens. Soms moet je die ook uiten, anders dan kan je niet echt jezelf zijn. Het belangrijkste is dat je authentiek blijft. Als je niet authentiek bent, dan kan je het in zo een nieuwe functie niet goed volbrengen.’ Máxima beaamt de authenticiteit van haar echtgenoot door te wijzen op de continuïteit van zijn persoonlijkheid (‘hij is zoals hij altijd is geweest, dat zal niet veranderen’) en op zijn gewoonheid (‘staat dicht bij de mensen’).

Foto: Maurice (cc)

Macht verloren, gezag versterkt

ANALYSE - De koning heeft de afgelopen dertig jaar weliswaar aan macht ingeleverd, het gezag ervan is veel sterker geworden.

Toen koningin Juliana in 1980 afstand deed van de troon, was er voor het koningschap in artistieke en intellectuele kring nauwelijks belangstelling. Alleen dankzij het initiatief van de Groningse hoogleraar C.A. Tamse kwam er nog een bundel over de constitutionele monarchie uit, maar daar bleef het wel zo ongeveer bij. Historici als Tamse riskeerden bovendien als wetenschapsbeoefenaar niet helemaal serieus te worden genomen, juist omdat zij zich met zoiets ‘achterhaalds’ als de monarchie bezighielden. Dit terwijl juist Tamse steeds kans had gezien te ontsnappen aan ofwel verkrampte afkeer ofwel hysterische verering voor koningschap en Huis van Oranje, waartussen in die jaren geen nuchterheid mogelijk leek.

Ten dele kwam dat door een algemene afkeer van traditionele instituties als uitloper van de jaren zestig. Het kwam echter ook door de ambtsuitoefening door de koningin, die zozeer gericht was op ‘gewoon zijn en gewoon doen’, dat het koningschap er sterk door aan gewicht verloor. Men kan immers veel zeggen, maar niet dat het koningschap ‘gewoon’ is. Bij velen maakte dat Juliana onmiskenbaar populair en geliefd, maar het koningschap als instituut leed eronder.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Steun ons!

De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.

Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.

Foto: Swiss Pavilion (cc)

De sneue republikeinen van Nederland

OPINIE - Al eens de site van het Republikeins Genootschap bezocht, of van het Nieuw Republikeins Genootschap? Toch eens doen. Dan weet je meteen waarom de monarchie in Nederland springlevend is.

Van republikeinen zou je verwachten dat hun topprioriteit het streven naar een republiek is. Ze bedenken manieren om de monarchie af te schaffen, desnoods met geweld. En verder discussiëren ze over de invulling van de republiek die dan volgt. Moet de Nederlandse president een alleenheerser worden zoals in Frankrijk, een geruisloze éminence grise zoals in Duitsland of een koorddanser zoals in Italië? Het boeit de republikeinen niet. Ze zijn namelijk geobsedeerd door het koningshuis.

Kijk voornoemde homepages (of die van Pro Republica) er maar op na. Het zijn litanieën tegen het koningshuis. De republiek is niet een hoger streven, het is gewoon datgene wat overblijft als de monarchie is afgeschaft. Persoonlijk vind ik dit een mooi voorbeeld, een pleidooi voor de republiek waarvan de argumenten voor de helft beginnen met het woord ‘monarchie’. Aandoenlijk zijn ook de smeekbedes aan het koningshuis om het zelf voor gezien te houden. Veel explicieter kun je je eigen machteloosheid niet etaleren.

Wat dezer dagen ook bijzonder opvalt is hoe de republikeinse zaak probeert mee te liften op de media-aandacht voor de troonswisseling. Neem de petitie over het salaris van de koning. Dat stel je aan de orde als de begroting ter tafel ligt, dus in september, maar dan interesseert het nauwelijks iemand. Dus doe je het nu (de koning verdient overigens inderdaad veel in vergelijking met de best betaalde democratisch gekozen politicus van Europa).

Foto: copyright ok. Gecheckt 10-02-2022

Afschrijvingen | De koning is een koopje

COLUMN - Levert het hebben van een koning(in) economisch voordeel op?

Het Nieuw Republikeins Genootschap (NRG) is een burgerinitiatief gestart om het salaris van de koning op de agenda van de Tweede Kamer te krijgen. Koning Willem-Alexander gaat straks, net als koningin Beatrix nu, 825 duizend euro per jaar verdienen en dat is volgens het NRG veel te veel. Andere staatshoofden verdienen namelijk veel minder: Barack Obama verdient omgerekend 310.000 euro, de Spaanse koning Juan Carlos 150.000 euro en de Duitse bondspresident en Franse president zitten rond de twee ton. En zij betalen bovendien gewoon belasting. Ook als je het Willem-Alexander’s vorstelijke salaris afzet tegen de schamele 144.000 van een Nederlandse minister is de verhouding zoek, aldus de republikeinen. Maar maakt het NRG hiermee wel de juiste vergelijking?

‘Duur’ is altijd een relatief gegeven en je kunt tot op zekere hoogte kiezen waar je een prijs tegen afzet. Laten we voor de volledigheid even de prijs van het hele koningshuis nemen: als we de laatste berekening van de Belgische hoogleraar Herman Matthijs mogen geloven is dat ongeveer 40 miljoen euro per jaar, maar dat is exclusief de uitgaven aan beveiliging, staatsbezoeken en onderhoud van de staatspaleizen bij op. Toen die posten in 2009 nog wel in Matthijs’ berekening werden meegenomen wat het totaalbedrag 110 miljoen euro.

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Volgende