Plato (15): De ideeënleer, of vormenleer

Dit is de vijftiende aflevering van een reeks over de Atheense filosoof Plato, die veel mensen vooral kennen om zijn zogenoemde ideeënleer, om de Platonische liefde, en om zijn ideale filosofenstaat. Dat is echter wat misleidend. Plato’s filosofie is breder en gaat dieper.]  Wat betreft de onsterfelijkheid van de ziel meende Plato een rationeel bewijs te hebben gevonden. Zijn argumentatie gaat ongeveer als volgt: Wat maakt dat wij een mens als een mens zien, een paard als een paard, en een tafel als een tafel? Iedere individuele verschijning verschilt toch wel iets van het beeld dat we van die dingen bij ons dragen? En toch herkennen we al die voorwerpen meteen als dat wat ze zijn.

Door: Foto: Bron: Livius.org
Foto: Bron: Livius.org

Plato (7): De onevenwichtige psyche

ACHTERGROND - Dit is de zesde aflevering van een reeks over de Atheense filosoof Plato, die veel mensen vooral kennen om zijn zogenoemde ideeënleer, om de Platonische liefde en om zijn ideale filosofenstaat. Dat is echter wat misleidend. Plato’s filosofie is breder en gaat dieper.

In de menselijke psyche, waarover we het vanmorgen hadden, gaat het volgens Plato eigenlijk op dezelfde manieren mis als in de samenleving. Hij onderscheidt dan ook een aantal menstypen, analoog aan de verschillende staatsvormen die hij beschrijft.

Plato’s psychologie

De timocratische persoonlijkheid wordt overheerst door wil, door ambitie. Hij is een CV-builder, is gek op sport, maar verwaarloost zijn studie. Hij wordt materialistischer naarmate hij ouder wordt, bij gebrek aan harmonie van geest.

Ook bij de oligarchische psyche is de wil de baas. Maar voor deze persoon draait alles van het begin af aan al om geld. Hij is zuinig, ijverig, en een hamsteraar. Omdat hij uit het oog verliest waarvoor hij eigenlijk werkt, is hij, alle verworven rijkdom ten spijt, een armzalige persoonlijkheid.

Bij het democratische menstype zijn de wil en de ratio ondergeschikt aan de hartstochten. Emoties zijn echter vaak tegenstrijdig en de democratische persoonlijkheid is daarmee een doelloze fladderaar. Hij heeft onvoldoende respect voor gezag of kennis. Zijn gebrek aan richting maakt hem ongelukkig.

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Doneer!

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Foto: bron: livius.org

Plato (6): De menselijke psyche

Dit is de zesde aflevering van een reeks over de Atheense filosoof Plato, die veel mensen vooral kennen om zijn zogenoemde ideeënleer, om de Platonische liefde en om zijn ideale filosofenstaat. Dat is echter wat misleidend. Plato’s filosofie is breder en gaat dieper.

Plato heeft zeker niet alleen geschreven over politiek. Hij schreef over vrijwel alles. In zijn werk zocht hij echter altijd naar een samenhang tussen de verschillende onderdelen. Zo beschrijft hij de menselijke psyche – laten we dit gemakshalve vertalen met “ziel” – als parallel aan de menselijke samenleving.

Ziel en maatschappij, het kleine en het grote

Volgens Plato zit de mens net zo in elkaar als de maatschappij. In die vergelijking komt ‘het volk’ overeen met de emoties binnen de psyche. Hier heerst geen eenheid, maar vindt een voortdurende innerlijke strijd plaats van verschillende verlangens en andere emoties. Ze proberen allemaal zoveel mogelijk aandacht te krijgen.

De ‘ordehandhavers’ in een samenleving vergelijkt Plato met de wil in de psyche. De term ‘wil’ moeten we hier niet verwarren met verlangen. Verlangens horen bij het emotionele deel van de psyche. De pure wil is bij Plato de energie of het temperament van de psyche. De emoties geven de richting aan, de wil vormt de kracht die aan de emoties wordt gegeven en over de emoties wordt verdeeld.

Foto: Bron: Livius.org

Plato (4): Geld, tirannie en milities

ACHTERGROND - [Dit is de vierde aflevering van een reeks over de Atheense filosoof Plato, die vooral bekend is om zijn ideeënleer, om de aseksuele liefde en om zijn ideale filosofenstaat. Plato’s filosofie is echter breder en gaat dieper.] 

Er valt veel voor te zeggen dat onze hedendaagse maatschappij eerder geregeerd wordt door het geld dan door het volk. In die zin heeft ze meer weg van een Griekse oligarchie dan van de Atheense directe democratie. Daarom is de kritiek die Plato had op de oligarchie, wellicht herkenbaar.

Oligarchie

In een oligarchie, zegt Plato, is geld een doel op zich. Net als democraten hebben oligarchen het niet zo op met kennis en kunde. Of iemand gaat besturen hangt in dit bestuurstype meer af van de inhoud van zijn beurs en zijn connecties, dan van zijn capaciteiten.

In een dergelijke maatschappij is iedereen dus gericht op geld. Mensen lenen geld om macht en status te kopen. Door rente en schuld groeit de kloof tussen arm en rijk. Er kan nooit rust en vrede heersen, want de klassenstrijd zal altijd voortwoeden. Zelfs als die ten einde komt, heerst er onder degenen die aan lager wal zijn geraakt nog altijd  criminaliteit.

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Steun ons!

De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.

Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.

Foto: Bron: Livius.org

Plato (3): De richtingloze democratie

ACHTERGROND - [Dit is de derde aflevering van een reeks over de Atheense filosoof Plato, die veel mensen vooral kennen om zijn zogenoemde ideeënleer, om de Platonische liefde en om zijn ideale filosofenstaat. Dat is echter wat misleidend. Plato’s filosofie is breder en gaat dieper.] 

We gaan, zoals in het vorige stukje aangekondigd, eerst eens kijken naar hoe Plato stond tegenover de democratie. Wie hoopt dat hij een bevlogen democraat is geweest, zal teleurgesteld zijn. Bij het beschrijven van een democratie trekt Plato verschillende pijnlijke vergelijkingen.

Zo is een democratie volgens hem als een kleuterklas die moet kiezen wie het beste dieet voorschrijft: de banketbakker of de dokter. Natuurlijk kiezen de kinderen voor de banketbakker. Maar is dat wel de beste keuze met het oog op hun gezondheid of hun toekomst? Natuurlijk niet. En dat is nu juist het probleem.

Het stuurloze Schip van Staat

In een democratie, zegt Plato, heersen vrijheid en gelijkheid zo fundamenteel, dat de burgers onvoldoende waarde toekennen aan vaardigheid en inzicht. Daarmee wordt de democratische maatschappij stuurloos als een schip waarvan de bemanning de koers mag bepalen, in plaats van de kapitein met zijn navigatie-instrumenten. In een democratie heersen dan ook verwarring en richtingloosheid. Het is een vrolijke maar oppervlakkige maatschappij.

Foto: Bron: Livius.org

Plato (2): Plato’s politieke indeling

ACHTERGROND - [Dit is de tweede aflevering van een reeks over de Atheense filosoof Plato, die veel mensen vooral kennen om zijn zogenoemde ideeënleer, om de Platonische liefde en om zijn ideale filosofenstaat. Dat is echter wat misleidend. Plato’s filosofie is breder en gaat dieper.] 

Geboren in 427 v.Chr. werd Plato volwassen tijdens de door Athene verloren Dekeleïsche Oorlog. De Atheense politiek ging door een crisis en oogde instabiel. Dat gold ook voor Griekenland in het algemeen, waar de ene oorlog volgde op de andere. De afzonderlijke stadstaten hadden onderling sterk verschillende politieke systemen, waarin de macht op uiteenlopende manieren werd verdeeld. Het had zijn weerslag op het denken van Plato. Hij houdt zich in zijn oeuvre weliswaar niet bezig met de alledaagse politieke zaken, maar des te meer met de filosofie van het politieke.

In China hadden denkers al eerder over politiek gefilosofeerd, maar in het Westen is Plato de eerste die er echt fundamentele theorieën over opstelt. Hij stelt daarbij de vraag die misschien wel het meest kernachtig samenvat waar politiek om draait: hoe moet een samenleving het best ingericht worden?

Typologie

Plato sluit aan bij een in zijn tijd gangbare indeling van de bestaande politieke systemen. Het criterium daarbij is welke groep de macht heeft. Hoewel hij daarbij niet rechtstreeks verwijst naar de bestaande stadstaten in zijn tijd, herkennen we ze wel terug in de typologie van staten die hij maakte:

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Foto: bron: Livius.org

Plato (1): De adoratie van Sokrates

ACHTERGROND - [Vandaag de eerste aflevering van een reeks over de Atheense filosoof Plato, die veel mensen vooral kennen om zijn zogenoemde ideeënleer, om de Platonische liefde en om zijn ideale filosofenstaat. Dat is echter wat misleidend. Plato’s filosofie is breder en gaat dieper.] 

De filosoof A.N. Whitehead beweerde ooit dat de hele westerse filosofie niets meer was dan een aantal voetnoten bij het werk van de Griekse wijsgeer Plato (427-347 v.Chr.). Dat is zwaar overdreven. We kunnen echter gerust stellen dat de filosofie met en dankzij Plato volwassen is geworden. De Athener geldt als de belangrijkste filosoof van de Grieks-Romeinse Oudheid en als degene met de meeste invloed in latere perioden.

Dit komt deels doordat Plato over vrijwel alle onderwerpen heeft geschreven en deels doordat veel van zijn boeken, en bovendien delen van zijn correspondentie, bewaard zijn gebleven. Zijn oeuvre bleef daardoor nog eeuwenlang gelezen en becommentarieerd. Waar andere filosofen vaak (tijdelijk) in de vergetelheid raakten, is dat met Plato nooit gebeurd.

Biografie

Plato leefde ongeveer vierhonderd jaar voor het begin van onze jaartelling. Hij stamde uit een Atheense familie met veel macht en aanzien. Daarom was hij voorbestemd voor een politieke carrière. In zijn jeugd raakte hij echter in de ban van de persoon van Sokrates, en hij werd een van zijn trouwste leerlingen. Hij was dan ook diep geraakt door diens terdoodveroordeling, liet de politiek voor wat ze was en wijdde zijn leven aan de filosofie.

Foto: bron: Livius.org

De dood van Sokrates

ACHTERGROND - [Een korte serie over de man die de Grieken en Romeinen aanduidden als de vader van de filosofie: de Athener Sokrates.]

Elk kritisch persoon kan vroeg of laat op tegenstanders rekenen. Dus ook Sokrates. Op late leeftijd wordt hij aangeklaagd wegens blasfemie en het verpesten van de jeugd. Sokrates’ vrienden sporen hem vervolgens aan de stad te ontvluchten, maar Sokrates weigert. Zijn plaats is in Athene. In de rechtbank verdedigt hij zich door te betogen dat hij in goddelijke opdracht de zielen van zijn stadgenoten zuivert.

Wanneer hij ondanks zijn pleidooi door een krappe meerderheid wordt veroordeeld en zijn eigen straf mag voorstellen, beweert hij spottend dat zijn enige gepaste straf een staatspensioen is. Om het niet te bont te maken stelt hij vervolgens een zeer lage geldboete voor. Die arrogante toon komt hem duur te staan. Een grote meerderheid pleit nu voor de zwaarste straf: de gifbeker.

Vóór alles Athener

In de cel krijgt Sokrates opnieuw de mogelijkheid aangeboden te vluchten, maar ook dan weigert hij. Zijn plek is immers in Athene: hij is er geboren en gevormd en oud geworden. Hij voelt zich gebonden aan de Atheense wetten en samenleving, ook als die wetten hem een keer niet bevallen. Bovendien zou hem in andere steden uiteindelijk hetzelfde lot wachten, want zijn mond houden kan en zal hij toch niet.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Doe het veilig met NordVPN

Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.

Foto: Bron: Livius.org

Sokrates als vroedvrouw

ACHTERGROND - [Een korte serie over de man die de Grieken en Romeinen aanduidden als de vader van de filosofie: de Athener Sokrates.]

In het werk van zijn leerling Plato, vergelijkt Sokrates zichzelf regelmatig met een vroedvrouw, het beroep van zijn moeder, dat zij uitoefende nadat zijn vader vroeg gestorven was. Sokrates verkondigt zelf geen waarheden, maar probeert als een filosofische vroedvrouw de mensen te helpen waarheden naar buiten te brengen.

Al aanwezige kennis

Tijdens zijn werk maakt hij geen onderscheid tussen rangen en standen. Ieder mens moet volgens hem in staat zijn om zijn verstand goed te gebruiken. Plato demonstreert dit in een van zijn dialogen door Sokrates een simpele ziel te laten ondervragen. Door hem vragen te stellen en hem daarmee kritisch aan het denken te zetten laat hij hem enkele wiskundige stellingen bewijzen.

Deze dialoog toont Sokrates dus als een moraalfilosoof die ervan uitging dat in ieder mens kennis van het goede en het juiste aanwezig is. Het hoeft er alleen maar uitgehaald worden. Wanneer iemand tot het slechte geneigd is, dan komt dat omdat er iets mankeert aan zijn rede. Wie de rede volgt, leidt een goed leven. En dat is belangrijk, want volgens deze lezing van Sokrates’ filosofie is het leiden van een goed leven bepalend voor je eigen geluk en zielenheil.

Foto: copyright ok. Gecheckt 08-11-2022

Anderen over Sokrates

ACHTERGROND - [Een korte serie over de man die de Grieken en Romeinen aanduidden als de vader van de filosofie: de Athener Sokrates. ]

We kennen Sokrates vooral via het werk van Plato, vooral diens vroege werk. Hierin zien we Sokrates als een horzel om zijn gesprekspartners heen zoemen, hen bestokend met zijn lastige vragen. Deze dialogen hebben vaak geen duidelijke conclusie.

Andere tijdgenoten beschrijven Sokrates als iemand die aansluit op het relativisme van de sofisten. De toneelschrijver Aristofanes schreef een komedie waarin Sokrates een jongen leert drogredeneringen te gebruiken om zijn vader te slim af te zijn. De publicist Xenofon pocht daarbij dat Sokrates hem geadviseerd zou hebben bij handel en beleggingen. Volgens Plato en latere schrijvers zou Sokrates echter alleen in morele zaken geïnteresseerd zijn geweest. Om materiële zaken zou hij niets hebben gegeven, en om handel en beleggingen al helemaal niet.

De historische Sokrates

Welke versie van Sokrates historisch correct is weten we niet, maar hij is primair de geschiedenis ingegaan als een tegenstander van de sofisten met hun relativisme. Wat voor die stelling pleit, is dat Sokrates zich in tegenstelling tot de sofisten niet liet betalen als filosoof. Sokrates wilde volkomen onafhankelijk zijn en leefde van de wind, of van wat zijn vrienden hem gaven.

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Vorige Volgende