ACHTERGROND - [Een korte serie over de man die de Grieken en Romeinen aanduidden als de vader van de filosofie: de Athener Sokrates.]
In het werk van zijn leerling Plato, vergelijkt Sokrates zichzelf regelmatig met een vroedvrouw, het beroep van zijn moeder, dat zij uitoefende nadat zijn vader vroeg gestorven was. Sokrates verkondigt zelf geen waarheden, maar probeert als een filosofische vroedvrouw de mensen te helpen waarheden naar buiten te brengen.
Al aanwezige kennis
Tijdens zijn werk maakt hij geen onderscheid tussen rangen en standen. Ieder mens moet volgens hem in staat zijn om zijn verstand goed te gebruiken. Plato demonstreert dit in een van zijn dialogen door Sokrates een simpele ziel te laten ondervragen. Door hem vragen te stellen en hem daarmee kritisch aan het denken te zetten laat hij hem enkele wiskundige stellingen bewijzen.
Deze dialoog toont Sokrates dus als een moraalfilosoof die ervan uitging dat in ieder mens kennis van het goede en het juiste aanwezig is. Het hoeft er alleen maar uitgehaald worden. Wanneer iemand tot het slechte geneigd is, dan komt dat omdat er iets mankeert aan zijn rede. Wie de rede volgt, leidt een goed leven. En dat is belangrijk, want volgens deze lezing van Sokrates’ filosofie is het leiden van een goed leven bepalend voor je eigen geluk en zielenheil.
Geen rebel
Sokrates was geen rebel: hij hield zich zoals gezegd nauwgezet aan de gebruikelijke rituelen in de omgang met de goden, en liet zich niet op cultureel onaangepast gedrag betrappen. Maar hij blijft zich daarbij wel steeds vragen stellen over wat volgens de goden goed en juist zou zijn, en of het beeld dat de mensen van de goden hebben wel klopt.
Een meeloper was Sokrates allerminst. In de Volksvergadering wist hij een onrechtmatig doodvonnis te voorkomen. Door zijn levensstijl beschouwden velen hem al tijdens zijn leven als het wandelende geweten van Athene. Plato noemt hem vele malen de meest integere persoon die Athene ooit heeft gekend.
Maar ja, een geweten wordt soms wel als lastig ervaren…
[Deze reeks was gebaseerd op het boek De wereld vóór God, dat een introductie biedt tot de filosofische stromingen van de oude wereld. Het hele boek is hier te bestellen.]