De Europese canon (41-45)

Overmorgen zijn de Europese verkiezingen en met het oog daarop blog ik deze week over de Europese canon. Vandaag vijf onderwerpen vol geweld, met ergens op de achtergrond de doorbraak van het modernisme. De Eerste Wereldoorlog werd gewonnen door de partijen die het meeste innoveerden, en vernieuwing werd het toverwoord van de twintigste eeuw. De instorting van het Europese systeem Periode: 1911-1922 Alternatieven: Eerste Wereldoorlog, Vrede van Versailles [caption id="attachment_350740" align="aligncenter" width="209"] De Eerste Balkanoorlog[/caption] Tussen de Europese mogendheden waren altijd fricties en spanningen, maar zolang er koloniën te verdelen waren, was er een bliksemafleider. Toen het verkeerd begon te gaan, was dat dan ook op het laatste stukje wereld dat nog niet was verdeeld: op de Balkan. Het Ottomaanse Rijk was verzwakt, Italië viel het aan in Libië (1911) en in het jaar erop vielen ook Servië, Montenegro, Griekenland en Bulgarije aan. Dat was de Eerste Balkanoorlog. Die duurde bijna acht maanden; de Ottomanen verloren vrijwel al hun Europese bezittingen. De vrede duurde één maand. Toen brak de Tweede Balkanoorlog uit, waarin Servië, Montenegro, Griekenland en het Ottomaanse Rijk zich keerden tegen Bulgarije. In de zomer van 1914 volgde de Derde Balkanoorlog die, zoals bekend, niet gelokaliseerd bleef tot de Balkan en al snel bekendstond als de Grote Oorlog – en later als Eerste Wereldoorlog. Alle mogendheden raakten betrokken en pas in november 1918 tekende men een wapenstilstand. In de tussentijd was in Rusland de revolutie uitgebroken, die overging in een burgeroorlog, terwijl rond de Egeïsche Zee Griekenland en de Turkse Republiek nog vochten tot 1922. Fascisme Periode: 1922-1945 Alternatief: Nationaalsocialisme [caption id="attachment_350741" align="aligncenter" width="298"] Een fascistische inscriptie in Rome[/caption] Italië had in de Eerste Wereldoorlog grote verliezen gelezen en voelde zich slecht beloond. Werkgevers vreesden een communistische revolutie en bendes van oud-strijders zochten de confrontatie met alles wat links leek. Benito Mussolini werd de belichaming van zowel de onvrede als de nagestreefde orde, en stichtte in 1922 een fascistische staat: extreem nationalistisch, antiparlementair, antiliberaal, corporatistisch, militaristisch en autoritair. De Duitse tweelingbroer, het nationaalsocialisme, was minder corporatistisch, meer anticlericaal en kende een halvegare rassenleer. Met het communisme van de Sovjet-Unie, dat al even autoritair, antiliberaal, anticlericaal en militaristisch was, had de twintigste eeuw drie mensonterende ideologieën, die samen het grootste bloedbad aanrichtten dat Europa ooit heeft gezien: de Tweede Wereldoorlog. Molotov-Ribbentrop-pact Periode: 1939 [caption id="attachment_350742" align="aligncenter" width="451"] De ondertekening van het Molotov-Ribbentrop-pact, via Wikimedia[/caption] De nationaalsocialistische leider Adolf Hitler had van de Eerste Wereldoorlog geleerd dat Duitsland geen oorlog kon voeren tegen én Rusland in het oosten én Frankrijk met Groot-Brittannië in het westen. In 1939 verrasten hij en Joseph Stalin, vriend en vijand met een niet-aanvalsverdrag, getekend door de ministers van Buitenlandse Zaken Joachim von Ribbentrop en Vjatsjeslav Molotov, met geheime protocollen over de verdeling van invloedssferen. Nadat ze Polen en de Baltische staten hadden verdeeld, konden de Duitsers zich richten op het westen. De Tweede Wereldoorlog was voor Hitler eigenlijk de verkeerde oorlog. Hij wilde Lebensraum in het oosten. Nadat zijn legers in 1940 Frankrijk onder de voet hadden gelopen en de Britten hadden verjaagd van het continent, viel hij in 1941 alsnog de Sovjet-Unie aan. Operatie Barbarossa, zoals deze aanval heette, liep echter vast, en in de daarop volgende vier jaar dreven de Sovjettroepen de Duitsers terug. Hun opmars stokte pas toen Berlijn was ingenomen. Wannseeconferentie Periode: 1942 Alternatieven: Auschwitz, Holocaust, antisemitisme [caption id="attachment_350743" align="aligncenter" width="452"] De Hollandse Schouwburg in Amsterdam, waar joden werden samengedreven voor ze werden gedeporteerd[/caption] Terwijl de Duitse legers zich reorganiseerden om na de winter van 1941/1942 de oorlog tegen de Sovjets te hernieuwen, vond op 20 januari 1942 in een villa aan de Wannsee bij Berlijn een korte bespreking plaats. Voorzitter Reinhard Heydrich overtuigde de veertien andere aanwezigen ervan dat dit het moment was om het zogenaamde vraagstuk van de joodse aanwezigheid in Duitsland en de bezette gebieden, met name Polen, voorgoed op te lossen. Er waren al experimenten gedaan met het gifgas Zyklon-B, de bouwplannen voor de gaskamers in Auschwitz waren al goedgekeurd door Heinrich Himmler, en de aanwezigen liet zich overtuigen dat de joden moesten worden vergast. De operatie zou vallen onder de verantwoordelijkheid van de SS. Ik hoef u niet te vertellen dat in de volgende vier jaar zes miljoen joden om het leven zijn gebracht. Dekolonisatie Periode: Vanaf 1943 [caption id="attachment_350744" align="aligncenter" width="206"] De Sovjets steunden de onafhankelijkheidsbewegingen (Koude Oorlog-museum, Berlijn)[/caption] Het nationaalsocialistische Duitsland, het fascistische Italië en hun bondgenoten waren te sterk voor alleen Frankrijk en Groot-Brittannië. De democratische landen van Europa konden de Tweede Wereldoorlog alleen winnen met steun van de Verenigde Staten en doordat Duitsland was vastgelopen in de Sovjet-Unie. Die twee mogendheden, de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie, hadden echter niets op met het Europese imperialisme. De ontmanteling daarvan was onvermijdelijk. Dat was niet de enige reden waarom de Europese landen hun koloniale rijken verloren. Charles de Gaulle lijkt al vroeg te hebben begrepen dat hij alleen steun uit de Franse koloniën kon krijgen door ze de onafhankelijkheid toe te zeggen. Syrië en Libanon kregen de toezegging in 1943. De Britten dekoloniseerden Transjordanië in 1946. Indonesië werd in 1945 onafhankelijk van Nederland. Een voor een werden de koloniën zelfstandig, soms na dramatische oorlogen, zoals in India/Pakistan, Indochina en Algerije. Er zijn momenteel nog zeventien gebieden die “non-self-governing” zijn, zoals een kolonie tegenwoordig heet. De Europese canon … … wordt morgen afgerond. Er is een verantwoording en ik hoop dat u overmorgen gaat stemmen! Dit artikel verscheen eerder bij Mainzer Beobachter.

Door: Foto: Flickr CC BY 2.0 DEED European Parliament - A smile hidden behind the European flag
Foto: Maria Willems (cc)

Dirkswoud en Gabriele D’Annunzio

, door

COLUMN -  Het afgelopen half jaar was het een drukte van belang aan de Westzijde nummer tien in Dirkswoud, op het terrein van de ter ziele gegane betonfabriek EDB.  Er werd gesloopt, en gebouwd, vrachtwagens reden af en aan. Een van de vrachtwagens had zelfs een partij cipressen aangevoerd. En dan was er nog die boot. Er hadden verschillende talen geklonken op het bouwterrein. Maar wat was er precies aan de hand? Wat werd er gebouwd? En voor wie? Er waren wel geruchten. Er zou zich een zeloot gevestigd hebben, een adept, een dweper. Maar mensen zeggen zoveel. We vroegen het liever aan de nieuwe eigenaar en bewoner zelf, de heer Ivan Hento, maar zoals hij zichzelf noemt: Innocenti D’Allesandro.

‘Ik wil hier aan de Westzijde in Dirkswoud een vrijstaat stichten voor revolutionairen, kunstenaars, homoseksuelen, transseksuelen, drugsgebruikers, acteurs, dansers, schilders, dichters en vrijbuiters. Ik zag deze plek en ik wist: sommige herinneringen zijn voldoende om een hart voor altijd gelukkig te maken. En dit wordt de plek voor vrije seks, had ik dat al gezegd? En dat is niet omdat dat een gril is van mij, maar omdat ik eer wil bewijzen aan mijn voorbeeld, mijn leraar Gabriele D’Annunzio. Ach, had hij maar nu geleefd, hij had wel raad geweten met al die populistische partijen van tegenwoordig die komen, maar ook weer net zo snel verdwijnen. Het is niet toevallig dat er nu weer een oorlog is in Europa. Er is een nieuwe tijd die wacht.’

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

Mededeling

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Waan van de dag

Wat antivaxxers met neofascisten verbindt? Nostalgie

, door

Nostalgie lijkt terug van nooit weggeweest. In de vlammenzee van de Notre-Dame in Parijs ontwaarden vele rechtse stemmen een symbool van een Europese beschaving in verval. Maar ook links laat zich niet onbetuigd in de hunkering naar een mooi verleden.

Nostalgische denkers vergeten vaak dat de competitie tussen heden en verleden bijzonder oneerlijk verloopt. Wat ons bereikt uit vervlogen tijdperken, is geen representatieve staalkaart. Enkel de meest sublieme kunstwerken worden bewaard, enkel de meest vernuftige denkers worden door het nageslacht gelezen.

Voor elke Homeros, Cicero of Wagner zijn er talloze middelmatige prutsers die door het nageslacht vergeten zijn, omdat niemand het de moeite waard vond hun werk te bewaren. Er valt een epische geschiedenis te schrijven van alle kneusjes, klunzen en klungels die de geschiedenisboeken niét haalden, om geheel begrijpelijke redenen.

Foto: candi... (cc)

Een Hollandse jongen aan de Ebro

, door

RECENSIE - In de Spaanse burgeroorlog (1936-1939) hebben tienduizenden vrijwilligers meegevochten aan de kant van de Republiek tegen het leger van generaal Franco. Ze kwamen uit alle Europese landen en uit de Verenigde Staten en Canada. Onder hen naar schatting ongeveer 650 Nederlandse anti-fascisten. Voor hen was de ‘burgeroorlog’ vooral een oorlog tegen het opkomend fascisme in Europa. Het was wat nu wel wordt genoemd een proxy war, en als zodanig een voorbode van de Tweede Wereldoorlog. Franco kreeg de steun van fascistisch Italië en Portugal en van nazi-Duitsland dat vandaag precies 85 jaar geleden het stadje Guernica platbombardeerde. De Republiek kreeg alleen steun van de Sovjet-Unie en Mexico. Alle democratische Europese landen stelden zich neutraal op. De linkse beweging en met name de communisten verzetten zich tegen deze non-interventiepolitiek. Comités voor hulp aan Spanje waren overal actief en er werden vrijwilligers geworven om deel te nemen aan de strijd tegen Franco, volgens de ‘brigadisten’ hoogst urgent om de dreigende opmars van de fascisten in Europa te keren.

Een van de Nederlandse vrijwilligers was Evert Ruivenkamp uit Den Haag. Van hem is nog niet zo lang geleden een dagboek gevonden dat nu met een inleiding en nawoord van Yvonne Scholten integraal is gepubliceerd onder de titel Een Hollandse jongen aan de Ebro. Het dagboek is in de woorden van Geert Mak ‘een unieke vondst’. Er is veel geschreven over de Spaanse Burgeroorlog. Bekende schrijvers zoals Orwell, Hemingway en de Nederlandse Jef Last waren in Spanje en getuigden van de inzet van de internationale brigades. Joris Ivens maakte er zijn documentaire Spaanse aarde. Er zijn in de loop van de jaren vele getuigenissen van vrijwilligers verschenen. ‘De oorlog begon in Spanje’ is een boek gebaseerd op interviews uit de jaren tachtig met Nederlandse oud-Spanjestrijders. Het  dagboek van Ruivenkamp is het eerste verslag van het dagelijks leven van een Nederlandse brigadist in de oorlog dat in dezelfde tijd is geschreven. Het is ook uniek omdat het tot nu toe het enige dagboek is van een van de ‘gewone jongens’ die naar Spanje gingen, schrijft Scholten. ‘Het gros had ook nauwelijks enige scholing, soms niet meer dan een paar jaar lagere school. Ook Evert had maar een beperkte opleiding gehad,maar zijn Nederlands is voortreffelijk en zijn verslag zeer levendig.’ Ze veronderstelt dat hij het dagboek heeft geschreven na thuiskomst op basis van aantekeningen die hij in Spanje heeft gemaakt.

Foto: Darren Foreman (cc)

Fascisten weer op straat in Griekenland

, door

Een jaar geleden eindigde in Griekenland een megaproces tegen de fascistische Gouden Dageraad. Vijf oud-parlementariërs kregen net als hun leider Nikolaos Michaloliakos een gevangenisstraf van dertien jaar opgelegd wegens het runnen van een criminele organisatie. In totaal zijn 57 leden van de groep veroordeeld. De zaak begon met de moord op de antifascistische Griekse rapper Pavlos Fyssas. Andere leden van de partij krijgen hoge straffen voor poging tot moord op Egyptische vissers en zware mishandelingen van communistische vakbondsleden. Een jaar later vertonen nieuwe fascistische groepen zich weer op straat. 

Gouden Dageraad

In Thessaloniki zijn eind september twee mensen in het ziekenhuis beland na aanvallen van in het zwart geklede jongeren op scholieren die folders verspreidden met oproepen voor de strijd tegen het fascisme en voor hervorming van het onderwijs. De aanvallers kwamen de dag er na terug en hielden scholieren en leraren enige tijd gevangen. Op video’s was te zien hoe verschillende aanvallers de nazi-groet brachten. In Athene werden leden van een antifascistische groep eerder deze maand aangevallen met ijzeren knuppels en messen, waarbij ten minste drie mensen gewond raakten. De fascisten mengen zich ook hier tussen de demonstranten tegen de coronamaatregelen. Volgens Kostas Papadakis, een advocaat die ook betrokken was bij het proces vorig jaar tegen de leden van Gouden Dagenraad vertonen de fascisten eenzelfde patroon van optreden. Hij houdt het voor mogelijk dat de leiders vanuit de gevangenis nog steeds hun invloed doen gelden.

Foto: vfutscher (cc)

Corona splijt AfD

, door

ELDERS - Het virus zorgt ook bij de extreemrechtse Alternatieve für Deutschland (AfD) voor interne twisten.

Vorig weekend congresseerde de AfD met meer dan 500 afgevaardigden in het attractiepark Wunderland Kalkar in Noordrijn-Westfalen, ooit gebouwd als kerncentrale waartegen ook de Nederlandse anti-kernenergiebeweging in de jaren zeventig te hoop liep. AfD is de enige partij die, ter voorbereiding van de landelijke verkiezingen volgend jaar, een live congres organiseerde. In de Duitse Bondsdag en op straat keert de AfD zich actief tegen het coronabeleid van de Duitse regering. Maar verrassend genoeg nam voorzitter Jörg Meuthen afstand van zijn voorganger Alexander Gauland die in het parlement ageerde tegen de ‘coronadictatuur’ waar het land onder gebukt zou gaan. “Is het nou echt slim om van een coronadictatuur te spreken?” vroeg Meuthen zijn partijgenoten nadat hij had gewezen op het feit dat de successen van de AfD in de laatste verkiezingen niet eindeloos kunnen duren. “We leven niet in een dictatuur. Anders hadden we dit partijcongres niet kunnen houden.We boeken niet méér succes als we steeds agressiever, steeds grover, steeds ongeremder optreden. Zo werkt het niet.”

Oost-West

De oproep van Meuthen voor een gematigde koers van zijn ‘conservatieve rechtsstaatpartij’ viel niet bij iedereen in goede aarde.  Met zijn kritiek op degenen die alleen naar het verleden kijken -met rijkskanselier Bismarck als voorbeeld- stootte hij de rechtsnationale vleugel van zijn partij voor het hoofd. Gauland, die later onwel werd en naar het ziekenhuis moest worden afgevoerd, verweet hem de partij te splijten. De twisten tussen aanhangers van de huidige en van de vorige voorzitter liepen in de loop van het tweedaagse congres hoog op.  De strijd gaat vooral tussen West-Duitse conservatieven en Oost-Duitse radicaal-rechtse groepen die niet terugschrikken voor provocaties. Zoals toen AfD-parlementsleden tegenstanders van de coronawet het parlement binnenloodsten om het debat over de coronawet te ontregelen.

Foto: Abhi Sharma (cc)

De zoon van de eeuw

, door

RECENSIE - © Uitgeverij Podium. Boekomslag Antonio Scurati, M. De zoon van de eeuwArtikel 47 van het Statuut luidt: de Kamer van Afgevaardigden heeft het recht om de ministers van de koning te beschuldigen en hen voor het Hooggerechtshof te brengen. Ik vraag formeel: is er iemand binnen of buiten deze Kamer die gebruik wil maken van artikel 47?

Benito Mussolini daagt het Parlement uit. In zijn hand heeft hij het handboek van de Kamer. En hij speurt de banken af. Wie? Het is 3 januari 1924. Een half jaar daarvoor heeft een fascistische knokploeg het socialistische parlementslid Giacomo Matteotti op klaarlichte dag ontvoerd, en doodgeslagen. Kort nadat deze in het Parlement een vlammende aanval had gedaan op de leider van Italië.

Het land was wel gewend aan geweld tussen fascisten en socialisten. Er waren in de voorafgaande jaren al honderden doden gevallen en menige socialistische politicus had de dreun van een knuppel in zijn nek zélf mogen ervaren. Maar moord op klaarlichte dag ging te ver.

Het land kolkte van verontwaardiging, zes maanden lang. Het eiste dat de daders gestraft zouden worden. Terwijl iedereen besefte dat zoiets nóóit kon zijn gebeurd zonder de toestemming van de Duce. De fascistische beweging wankelde, dreigde uiteen te vallen. Iedereen wist dat Mussolini verantwoordelijk was, en iedereen verwachtte dat dit het begin van het einde was. Wég was de oude bravoure.

Waan van de dag

Baudet is geen fascist, hij is de Nederlandse Poetin

, door

…meent Erdal Balci in HP/De Tijd:

Hoe immens het trauma van de Tweede Wereldoorlog is bij de Nederlanders, hebben we de afgelopen dagen goed kunnen constateren. De hele intelligentsia van het land heeft het na het grote succes van Thierry Baudet bij de Statenverkiezingen voortdurend over de oorlog, de jaren dertig in Duitsland, Hitler, Goebbels… Het trauma is zo groot dat niemand door heeft dat afgelopen woensdag geen Hitler is geboren, maar geheel naar de geest van deze tijd onze eigen Nederlandse Poetin.

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

Mededeling

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Foto: thierry ehrmann (cc)

Een nieuwe kans voor de revolutie

, door

RECENSIE - De biennio rosso, ‘de twee rode jaren’. Zo noemt men in Italië de periode direct na de Eerste Wereldoorlog. Bloedrode jaren, wel te verstaan. Het was een periode van chaos en economische neergang, van stakingen en grof geweld om stakingen te breken. Van gevechten tussen communistische knokploegen en groepen teruggekeerde frontveteranen waarbij tientallen doden vielen. Italië, zo luidde de overtuiging van de communisten, was rijp. De wereldoorlog had alleen maar teleurstelling gebracht (en misschien was die nergens zo groot als in Italië), ze had bourgeoisie uitgeput en de arbeidersklasse rijp gemaakt voor de Revolutie. Na Rusland en Duitsland gold ook in Italië: nu of nooit. En de heersende klassen begrepen dat ook.

In die chaotische jaren speelde Antonio Gramsci een hoofdrol. De zinloze orgie van geweld verscheurde de socialistische partij en in 1921 trad Gramsci, ‘die manke uit Sardinië met een goed stel hersens’ (aldus Mussolini) toe tot de kersverse communistische partij, die strijd tot het bittere einde wilde voortzetten. Lenin was Gramsci’s held, Rusland was zijn grote voorbeeld. In oktober 1921 was Gramsci in Moskou voor een onderhoud met de grote leider, om van hem te horen hoe Italië tot het revolutionaire kookpunt kon worden gebracht. Maar een paar dagen later was alles voorbij. Benito Mussolini, ooit socialist, nu leider van de oproerige veteranen, organiseerde een ‘Mars op Rome’. Een kleurrijke operettevoorstelling die ertoe leidt dat de heersende partijen de macht overdroegen aan de duce van deze ‘fascisten’. Gramsci had het nakijken. Anderhalf jaar bleef hij in Moskou, om daarna op bevel van Lenin terug te keren en de leiding op zich te nemen van het zinkende schip van de communistische partij.

Volgende