ANALYSE - “Trzaskowski heeft geen Pools hart. Hij laat zich beïnvloeden door de buitenlandse organisaties en LHBT-groepen.” Jarosław Kaczyński, de voorzitter van de rechts-conservatieve PiS-partij, neemt op de Poolse staatstelevisie geen blad voor de mond. Met het de presidentsverkiezingen in zicht haalt de voormalig premier hard uit naar Rafał Trzaskowski, de liberale burgemeester die vandaag kans maakt het Poolse presidentschap te winnen.
Eind vorige maand gingen de Polen naar de stembus om een nieuwe president te kiezen. Toen kon de kandidaat van PiS, de zittende president Duda, op de meeste stemmen rekenen. Duda slaagde er echter niet in een meerderheid van de stemmen te winnen, waardoor de Polen vandaag weer naar de stembus gaan voor een tweede stemronde.
Lange tijd was PiS optimistisch over de presidentsverkiezingen. Ook al hield ze rekening met een eventuele tweede ronde, bleek geen van de opponenten populair genoeg om een serieuze bedreiging te vormen voor Duda’s herverkiezing. Dit alles veranderde toen het liberale Burgerplatform (PO) opeens van kandidaat wisselde en Rafał Trzaskowski, de burgemeester van Warschau, naar voren schoof.
Deze wisseling bleek een meesterzet van het Burgerplatform. In tegenstelling tot andere PO-politici, slaagt Trzaskowski erin ook de gematigde kiezer aan te spreken, waardoor de PiS en de PO nek-aan-nek staan in de peilingen voor de presidentsverkiezingen.
Tegenpolen
Dat deze verkiezing zo spannend is, heeft naast de peilingen ook te maken met de radicaal verschillende visies van de twee politici. Duda vertegenwoordigt de kiezers in het platteland en de kleine steden, de katholieke kiezers die van oudsher conservatief ingesteld zijn en de sociale veranderingen in Polen met lede ogen aankijken.
Trzaskowski vertegenwoordigt het kosmopolitische deel van Polen: de EU-gezinde stedelingen, studenten en academici die juist vinden dat Polen, net als West-Europa, internationale samenwerking en de emancipatiebewegingen moet omarmen, in plaats van afstoten.
Deze tegenstelling wordt vooral zichtbaar in het debat rondom LHBTI-rechten. Daar waar Trzaskowski vorig jaar nog een manifest ondertekende dat de rechten van LHBTI-inwoners onderschreef, begon PiS met het scheppen van LHBT-vrije zones om Polen te beschermen van deze “gevaarlijke ideologie”
“PiS stelt zich op als de beschermer van het traditionele Polen” vertelt dr. Iwona Gusc, Pools-Nederlandse cultuurhistorica en docent internationale betrekkingen aan de Webster University. “LHBT-bewegingen, immigratie en EU-plannen worden bestempeld als kwade buitenlandse invloeden om de Poolse identiteit te ondermijnen”.
Dat is volgens de partij ook de reden om de rechtspraak ingrijpend te hervormen, die overheerst zou zijn door communistische sympathisanten. Critici stellen daarentegen dat deze hervorming slechts een doorzichtige poging is van PiS om de oppositie te dwarsbomen en de rechtsstaat te ontmantelen.
Economie
Ook al staat deze cultuuroorlog centraal in het verkiezingsdebat, de onderliggende motivaties liggen gecompliceerder. “De grootste beweegreden voor PiS-stemmers is het economische programma van de partij” zegt Gusc. Toen de PiS in 2015 het stokje overnam van de PO, begon de partij met het versterken van sociale voorzieningen en toeslagen. Gusc: “PiS profileert zich met succes als redder van het gewone volk, tegen het neoliberale beleid van de PO”.
Tijdens de regeerperiode van het Burgerplatform maakte Polen een tijd van ongekende economische groei door. Het probleem voor de PO is dat deze groei zich voornamelijk afspeelde in de grote steden, terwijl het platteland en “de gewone man” achterbleven. Vandaar dat vijf jaar terug PiS met de steun van rurale kiezers een glansrijke overwinning behaalde op de PO.
Dat Trzaskowski nu een kans maakt, heeft hij dan ook niet zozeer te danken aan zijn partij, maar juist omdat hij zich opstelt als een onafhankelijke en ambitieuze politicus. “Trzaskowski wordt gezien als een succesvolle politicus met een plan” stelt Gusc. Hierin verschilt zijn reputatie met die van de PO, dat door grote groepen Polen als een inspiratieloze anti-PiS partij wordt gezien.
Spel
Voor Poolse liberalen staat er veel op het spel. Als Trzaskowski wint, kan deze met zijn veto de conservatieve plannen van PiS dwarsbomen en een halt roepen aan de hervormingen in de rechtspraak. Maar zelfs bij een overwinning moet de PO zich niet rijk rekenen. Ongeacht de uitkomst, woekert de cultuuroorlog door in Polen. “Veel Polen zijn de tweedeling in het land beu en herkennen zich niet in de PiS of de PO” aldus Gusc.
Door de kleine marges zal de uitkomst van de verkiezingen zal waarschijnlijk nog dagen in het ongewisse blijven. Ongeacht de uitkomst komt het land grote politieke verdeeldheid ten dele. Aan het einde van deze lange rit is de polarisatie winnaar. Voor president Duda of president Trzaskowski staat de grote taak de tegenpolen te verenigen.
Reacties (2)
In de exit polls heeft Duda 1% voorsprong met 2% onzekerheidsmarge. Dus het blijft spannend.
“Voor president Duda of president Trzaskowski staat de grote taak de tegenpolen te verenigen.”
Ik betwijfel ten zeerste of Duma het ook zo ziet en zo lang zijn partij in het parlement een meerderheid heeft, is er ook geen politieke noodzaak toe.